Ιστορία αγάπης από το «Πρόγραμμα Μπίτερφελντ»

• Της Σταυρουλας Γ. Τσουπρου, Η Καθημερινή, 27/10/2009
  

• Christa Wolf, «Μοιρασμένος ουρανός», μετάφραση, εισαγωγή και σχόλια: Κυριακή Χρυσομάλλη - Henrich, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2009

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Σύμφωνα και με όσα αναφέρονταν στο Αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω» στη «Σύγχρονη Γερμανική Λογοτεχνία» (τ. 496, Μάιος 2009), η Κρίστα Βολφ (1929) τοποθετείται από τους Γερμανούς κριτικούς, πλέον, στους βετεράνους της νεότερης λογοτεχνίας τους, δηλαδή, στην πρώτη μεταπολεμική γενιά -ενώ στο προσκήνιο βρίσκεται ήδη η τρίτη, με συγγραφείς ηλικίας 30-40 χρόνων- μαζί με τους Γκίντερ Γκρας, Ζίγκφριντ Λεντς, Μάρτιν Βάλζερ, Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ. Αυτή η πρώτη γενιά, πάντως, η οποία έζησε την άνοδο του ναζισμού σε μικρή ηλικία και για την οποία το ζητούμενο ήταν το όνειρο της ιστορικής συνέχειας μέσω της πίστης στην παράδοση, παρόλο που αφηγείται ένα παρόν που πια είναι παρωχημένο, εξακολουθεί να δεσπόζει στον λογοτεχνικό χώρο και, από αυτήν την άποψη, το ανά χείρας πρώτο μυθιστόρημα της Κρίστα Βολφ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Για το πολύ σημαντικό έργο της Κρίστα Βολφ έχουν, βεβαίως, γραφτεί πολλά από γερμανόφωνους, κυρίως, κριτικούς και ερευνητές, αλλά ακόμη και από Ελληνες, ενώ έχουν ιδιαίτερα σχολιαστεί η φιλοσοφική της τοποθέτηση, το αίσθημα βαθιάς ευθύνης που τη διακατέχει ως συγγραφέα και ο διαρκώς ανανεούμενος πολιτικός και κοινωνικός προβληματισμός της. Οσο για το ανά χείρας πρωτόλειό της, διαβάζοντας, αφενός, τα δύο κείμενα του Επίμετρου της ανά χείρας έκδοσης, γραμμένα από τη Γερμανίδα επιμελήτρια του έργου Sonja Hilzinger, και αφετέρου τον Πρόλογο της μεταφράστριας Κυριακής Χρυσομάλλη - Henrich (η κυρία Ηenrich είναι επιπλέον διδάκτωρ και καθηγήτρια εντεταλμένη με τη διδασκαλία των ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου) πληροφορούμαστε, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα.

• Η αρχή της ιστορίας

Μεταξύ του 1959 και του 1962 η Κρίστα Βολφ έζησε με τον σύζυγό της και τις δύο κόρες της στην πόλη Χάλη και έλαβε μέρος στο όχι πολύ επιτυχημένο, τελικά, «Πρόγραμμα Μπίτερφελντ», που διακήρυττε την ανάμειξη των πνευματικών δυνάμεων με τις εργατικές δυνάμεις της χώρας, προσπαθώντας παράλληλα να συμβιβάσει τις κομματικές προδιαγραφές με τις επιθυμίες και τις αισθητικές απαιτήσεις των λογοτεχνών. Η Βολφ ανέλαβε τη φροντίδα του κύκλου «Οι εργάτες γράφουν» του εργοστασίου κατασκευής βαγονιών Αμεντορφ και έγινε μέλος της ομάδας βιομηχανικής παραγωγής (όπως και η ηρωίδα της). Το ανωτέρω εργοστάσιο (που αποτέλεσε και το σκηνικό της σχετικής κινηματογραφικής ταινίας σε σενάριο της ίδιας της συγγραφέως και του συζύγου της) και οι συγκεκριμένες εμπειρίες της Βολφ τής έδωσαν πλούσιο υλικό, το οποίο, έπειτα από αρκετές παραλλαγές, κατέληξε στο ανά χείρας βιβλίο. Πέρα από την υποχρεωτική αυτολογοκρισία (αλλά και τους συνακόλουθους κρυπτικούς τρόπους γραφής που αναγκάζεται να εφεύρει ο δημιουργός), το πιο σημαντικό στην κατεύθυνση που διαφαίνεται κατά τα διάφορα στάδια της σύνθεσης, είναι η μετατόπιση του βάρους από την ιστορία της ομάδας παραγωγής του εργοστασίου σε μια ιστορία αγάπης που προωθεί, τελικά, στον πυρήνα του ενδιαφέροντος την υποκειμενικότητα της πρωταγωνίστριας.

• Εντονη αντιπαράθεση

Ηδη από την προδημοσίευσή του τον Νοέμβριο του 1962, το μυθιστόρημα βρήκε μια εκπληκτική απήχηση και τον επόμενο χρόνο χάρισε στη συγγραφέα του το Βραβείο Χάινριχ Μαν της Ακαδημίας των Τεχνών, ενώ ταυτόχρονα προκάλεσε και μια έντονη πολιτιστική αντιπαράθεση· το αιώνιο σφάλμα της ιδεολογικής κριτικής ενός λογοτεχνικού κειμένου επαναλαμβανόταν για άλλη μια φορά. Με λίγα λόγια, ο «Μοιρασμένος ουρανός» θεωρήθηκε και από τις δύο ενδιαφερόμενες πλευρές ως αλληγορία της γερμανικής διαίρεσης και πολύ γρήγορα έγινε το πιο πολυσυζητημένο πεζογράφημα της Ανατολικής Γερμανίας. Οσο για τη μεταγενέστερη κριτική, αυτή αντιμετωπίζει το πρώτο μυθιστόρημα της Βολφ από τη φεμινιστική προοπτική σε συνδυασμό με τις προοπτικές του ερωτικού μυθιστορήματος, του μυθιστορήματος εργασίας και του μυθιστορήματος διαμόρφωσης (ενός νέου ανθρώπου), άρα το αντιμετωπίζει ως ένα δείγμα, λίγο έως πολύ, παραδοσιακής αφήγησης με μοντερνιστικά στοιχεία.

• Μεταφρασμένα στα ελληνικά

Με την ανά χείρας έκδοση δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να εγκαινιάσει τη γνωριμία του με την πολυβραβευμένη Κρίστα Βολφ (αν δεν το έχει κάνει ήδη), αρχίζοντας με το πρώτο της μυθιστόρημα και συνεχίζοντας με τα υπόλοιπα έργα της που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά (στις ίδιες εκδόσεις η Κ. Χρυσομάλλη - Henrich μετέφρασε και το «Ενα πρότυπο παιδικής ηλικίας» (2006), ενώ βιβλία της Βολφ έχουν μεταφραστεί και στις εκδόσεις Λιβάνη («Κασσάνδρα», «Μήδεια»), Καστανιώτη («Με σάρκα και οστά») και Γραφές («Τι απομένει;). Θα εκπλαγεί, μάλιστα, και από μια λιγότερο, ίσως, φωτισμένη πλευρά της: την «ψυχαναλυτική» της αγχίνοια.