Tuesday, November 29, 2022

Φερνάντο Πεσόα (1888 - 1935) Πορτογάλος ποιητής και συγγραφέας




Ο Φερνάντο Πεσόα (Fernando António Nogueira de Seabra Pessôa) ήταν Πορτογάλος ποιητής και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Λισαβώνα το 1888.

Χάνει νωρίς τον πατέρα του. Γρήγορα η μητέρα του ξαναπαντρεύεται με έναν διπλωμάτη που διορίζεται στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής. Η οικογένεια τον ακολουθεί και έτσι ο Πεσόα θα αρχίσει και θα ολοκληρώσει τις σπουδές του στην αγγλική γλώσσα και θα αποκτήσει μια στέρεη αγγλική λογοτεχνική παιδεία.

Το 1903 μπήκε πρώτος στο πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, κερδίζοντας και το Βραβείο της Βασίλισσας Βικτωρίας για την αγγλική γλώσσα.

Το 1905 επέστρεψε στην Πορτογαλία, και μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα να σπουδάσει φιλολογία στη Λισαβώνα, εγκατέλειψε τις σπουδές του και μπήκε στο εμπορικό κύκλωμα για να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Αντιπρόσωπος διάφορων εμπορικών οίκων στη Λισαβώνα, έζησε μια ζωή εργένης, συγκατοικώντας αρχικά με τη θεία του, και αργότερα με την ετεροθαλή αδελφή του.


Σε ηλικία δεκαεπτά ετών επιστρέφει στη Λισαβώνα, που δεν θα την εγκαταλείψει ποτέ. Διαλέγει το επάγγελμα του συντάκτη-μεταφραστή και αναλαμβάνει την εμπορική αλληλογραφία μερικών οίκων της εμπορικής Κάτω Πόλης της Λισαβώνας, εργασία με πενιχρές αποδοχές, που όμως τον απαλλάσσει από τις δεσμεύσεις του ωραρίου και του συγκεκριμένου χώρου.

Το μεγαλύτερο μέρος του σπουδαίου έργου του έμεινε αδημοσίευτο ως το θάνατο του, 30 Νοεμβρίου 1935. Ως τότε, ο Πεσόα είχε δημοσιεύσει το πρώτο του βιβλίο στα Πορτογαλικά, με τίτλο Mensagem, δύο πλακέτες με αγγλικά ποιήματα -γιατί ο Πεσόα ήταν δίγλωσσος και έγραφε με μεγάλη άνεση στην αγγλική γλώσσα- καθώς και μερικά λογοτεχνικά και πολιτικά μανιφέστα. Ήταν επίσης γνωστός ως εκδότης της επιθεώρησης Athena (1924-25), και ως συνεργάτης σε διάφορα πρωτοποριακά έντυπα, και κυρίως στο Orpheu (1915), όργανο του μοντερνιστικού κινήματος.

Μετά το θάνατο του (από κολικό του νεφρού), τα άπαντα του εκδόθηκαν σε οκτώ τόμους, υπογραμμένα με τα διάφορα ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσε κατά καιρούς ο Πεσόα και που, όπως έλεγε, εξέφραζαν τις διάφορες προσωπικότητες που συνυπήρχαν μέσα του: του "Αλβέρτο Καρέιρο", του "Αλβάρο δε Κάμπος" και του "Ρικάρδο Ρέις"'.

Είναι δυνατό να είναι κάποιος συγχρόνως πλούσιος και δαιμόνιος τραπεζίτης κι ένας ολοκληρωμένος αναρχικός που πολεμά για την απελευθέρωση της κοινωνίας; Σύμφωνα με τον Πεσόα, ναι.

Οι "ετερώνυμοι" του Πεσόα

Το 1915, η πορτογαλική λογοτεχνία θα σημαδευτεί από την κυκλοφορία του περιοδικού Ορφέας, που θα εισαγάγει τον μοντερνισμό στην πορτογαλική τέχνη (στην έκδοση του οποίου πρωτεργάτης είναι ο Φ. Πεσόα) και κατά δεύτερο λόγο, από μια εντυπωσιακή ποιητική συλλογή του Αλβάρο Ντε Κάμπος. Είναι η στιγμή που γεννιέται ένα από τα καλύτερα "Εγώ" του Φ. Πεσόα, ένας από τους καλύτερους ετερώνυμούς του, όπως ο ίδιος τους ονομάζει.

Με τον ίδιο τρόπο που πλένουμε το κορμί μας, θα έπρεπε να πλένουμε και το πεπρωμένο μας, να αλλάζουμε ζωή, όπως αλλάζουμε ρούχα – όχι για λόγους επιβίωσης, όπως κάνουμε όταν τρώμε ή κοιμόμαστε, μα με εκείνο το σεβασμό που έχουμε σαν τρίτοι απέναντι στον εαυτό μας.

Φ. Πεσόα

Αυτό θα μπορούσε να μοιάζει παράδοξο σε όποιον πιστεύει ακόμη, αφελώς, ότι υπάρχουν παράδοξα σε τούτο τον κόσμο.

Φ. Πεσόα

Μέχρι σήμερα, οι μελετητές του έργου του έχουν ανακαλύψει είκοσι επτά διαφορετικές προσωπικότητες που υπογράφουν γραπτά του Πεσόα. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ο αγγλόφωνος Αλεξάντερ Σερτς, από την εποχή της Νοτίου Αφρικής, ο Αλμπέρτο Καέιρο, ένας σοφός που συνθέτει τα ποιήματά του αποτραβηγμένος στην εξοχή, ο Ρικάρντο Ρέις, φιλόλογος, που προσπαθεί να αναμετρηθεί με τους αρχαίους κλασικούς και ο Άλβαρο ντε Κάμπος, μηχανικός, με παιδεία αγγλοσαξονική, που στο έργο του υμνεί την τεχνολογία και την έλευση των μοντέρνων καιρών. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να μπορέσει όλη αυτή η παραγωγή να συγκεντρωθεί και να μελετηθεί ως έργο του Πεσόα.

Ζωή είναι να είσαι άλλος.

Φ. Πεσόα

Όταν το 1935 πέθανε διαλυμένος από το ποτό σε ηλικία 47 ετών, βρέθηκε στο σπίτι του ένα μπαούλο με 27.453 χειρόγραφα, από τα οποία ένα μεγάλο μέρος μένει ακόμη να μελετηθεί και να εκδοθεί, επιφυλάσσοντας ενδεχομένως και άλλες εκπλήξεις στους επιμελητές. Ο Πεσόα πέθανε γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους, όμως ο πορτογαλικός λαός άργησε να αναγνωρίσει στα πολλά του πρόσωπα το συγγραφέα που εκφράζει τους πόθους του και τις αγωνίες του και να τον τιμήσει σαν τον εθνικό του ποιητή.

Το βιβλίο του Ο Banqueiro Anarquista (Ο Αναρχικός Τραπεζίτης) μεταφράστηκε στα Ελληνικά από την Μ. Παπαδήμα (εκδ. "Νεφέλη"), καθώς και από το Γιάννη Σουλιώτη (εκδ. Παρουσία") και το Γιάννη Κοίλη (εκδ. "Γράμματα").

Μαρκ Τουέιν (1835 – 1910) Αμερικανός συγγραφέας | Ανάμεσα στα πιο γνωστά βιβλία του είναι οι Περιπέτειες του Τομ Σόγιερ και οι Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν.



Ο Σάμουελ Λάνγκχορν Κλέμενς (Samuel Langhorne Clemens, 30 Νοεμβρίου 1835 – 21 Απριλίου 1910), γνωστός κυρίως με το ψευδώνυμο Μαρκ Τουέιν, ήταν Αμερικανός συγγραφέας. Ανάμεσα στα πιο γνωστά βιβλία του είναι οι Περιπέτειες του Τομ Σόγιερ και οι Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν.

Ο Σάμουελ Λάνγκχορν Κλέμενς γεννήθηκε στο χωριό Φλόριντα της πολιτείας του Μιζούρι των Ηνωμένων Πολιτειών, γιος του Τζον και της Τζέιν Κλέμενς. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, η οικογένειά του μετακόμισε στην παραποτάμια πόλη Χάνιμπαλ, αναζητώντας καλύτερες οικονομικές συνθήκες. Οι εντυπώσεις του από τη ζωή στον ποταμό Μισσισσιππή οφείλονται στην ίδια την προσωπική του εμπειρία. Η πόλη που μεγάλωσε καθώς και οι κάτοικοί της, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Τουέιν, τις Περιπέτειες του Τομ Σώγιερ (1876). Αν και η πρώτη μόρφωσή του ήταν μικρή, ωστόσο μπόρεσε ν' αντλήσει το υλικό που απαθανάτισε σε πολλά του έργα από τη ζωή της παιδικής του ηλικίας.

 

Ο Μαρκ Τουέιν σε ηλικία 15 ετών

 

Ο πατέρας του πέθανε το 1847 αφήνοντας στην οικογένεια αρκετά οικονομικά χρέη, γεγονός που ανάγκασε τον Τουαίην να εγκαταλείψει το σχολείο και να εργαστεί. Ο μεγαλύτερος αδελφός του Οράιον, ξεκίνησε το 1850 να εκδίδει την εφημερίδα Hannibal Journal, στην οποία ο Τουαίην δημοσίευε κατά διαστήματα κείμενά του. Παράλληλα πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια στις ανατολικές και στις δυτικές πολιτείες των Η.Π.Α., εργαζόμενος ως τυπογράφος. Έπειτα από δέκα χρόνια, ενώ ταξίδευε για δουλειές στη Νέα Ορλεάνη, αποφάσισε ξαφνικά να γίνει οδηγός ποταμόπλοιου, ένα επάγγελμα το οποίο ο ίδιος αναγνώρισε πως του πρόσφερε σημαντικές εμπειρίες, ενώ ήρθε σε επαφή με πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες. Ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος σε συνδυασμό με την εμφάνιση των σιδηροδρόμων, είχε ως αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί το εμπόριο μέσω ποταμόπλοιων, γεγονός που ανάγκασε τον Τουέιν να αναζητήσει μία νέα επαγγελματική διέξοδο.

Ο Τουέιν απέφυγε την ανάμιξη του στον εμφύλιο και γύρισε πίσω με το σκοπό να συνεργασθεί και πάλι με τον αδελφό του, Οράιον, αναλαμβάνοντας το ρόλο ιδιαίτερου γραμματέα του αδελφού του, ο οποίος είχε διοριστεί γραμματέας του κυβερνήτη της Νεβάδα. Οι εμπειρίες τους στην αμερικανική Δύση, αποτέλεσαν τη βάση για το δεύτερο βιβλίο του Τουέιν, Roughing It (1872). Καθώς η θέση του ως ιδιαίτερος γραμματέας δεν ήταν θεσμοθετημένη και κατά συνέπεια δεν μπορούσε να αμοίβεται, το επόμενο διάστημα εργάστηκε ως ανθρακωρύχος χωρίς να σημειώσει ωστόσο ιδιαίτερη επιτυχία. Αργότερα ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας Territorial Enterprise της Βιρτζίνια, του ανέθεσε την έκδοσή της. Σε κείμενό του, στις 3 Φεβρουαρίου του 1863 χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το ψευδώνυμο Μαρκ Τουέιν (Mark Twain).

Ελάχιστα γνωστό είναι το γεγονός ότι δεν είναι ο πρώτος, αλλά μάλλον ο δεύτερος που χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο "Μαρκ Τουέιν". Πριν απ' αυτόν το είχε χρησιμοποιήσει ένας συγγραφέας από το Πικαγιούν της Νέας Ορλεάνης, ο Ησαΐας Σέλερς. "Μαρκ Τουέιν" είναι μία έκφραση των βυθομετρητών που συνόδευαν πάντα τα ποταμόπλοια στα ταξίδια τους. Η φωνή τους ακουγόταν κάθε τόσο να λέει: "Μαρκάρισε μισό", "μαρκάρισε ένα" κ.λπ. "Μαρκ Τουέιν" θα πει "μαρκάρισε δύο βάθη".

Λογοτεχνία

Το 1864, ο Τουέιν μετακόμισε στο Σαν Φρανσίσκο, όπου εργάστηκε για αρκετές τοπικές εφημερίδες. Τον επόμενο χρόνο σημείωσε την πρώτη του λογοτεχνική επιτυχία ολοκληρώνοντας ένα σατιρικό σύντομο διήγημα στα πλαίσια μιας συλλογής κειμένων του Artemus Ward. Ο Τουέιν υπέβαλε το έργο του καθυστερημένα και τελικά δεν αποτέλεσε μέρος της συλλογής, ωστόσο ο εκδότης φρόντισε να δημοσιευτεί το κείμενο στην εφημερίδα Saturday Press. Το διήγημα, με τον πρωτότυπο τίτλο "Jim Smiley and his Jumping Frog", γνωστό σήμερα ως "The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County," είχε σημαντική απήχηση και στη συνέχεια επανατυπώθηκε και μεταφράστηκε. Ο εκδότης της Atlantic Monthly, James Russell Lowell, περιέγραψε το έργο του Τουέιν ως "το καλύτερο δείγμα χιομουριστικής λογοτεχνίας της Αμερικής."

Την άνοιξη του 1866, ως απεσταλμένος της εφημερίδας Sacramento Union, ταξίδεψε στις νήσους Σάντουιτς (σημερινή Χαβάη) προκειμένου να γράψει μια σειρά από ταξιδιωτικά άρθρα. Με την επιστροφή του στο Σαν Φραντσίσκο, μετά από προτροπή του εκδότη John McComb (της εφημερίδας Alta California) αλλά και ωθούμενος από την απήχηση των κειμένων του, ο Τουαίην αποφάσισε να παραχωρήσει μία σειρά διαλέξεων, που τον καταξίωσαν ως ικανό ομιλητή.

Το 1867, ο Τουέιν έπεισε τον McComb να χρηματοδοτήσει ένα δεύτερο ταξίδι του, αυτή τη φορά στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Τα ταξιδιωτικά κείμενα του, δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Alta California με μεγάλη απήχηση, ενώ αποτέλεσαν επιπλέον τη βάση για το πρώτο βιβλίο του Τουαίην, The Innocents Abroad, δημοσιευμένο το 1869, και το οποίο πρόσφερε στον συγγραφέα του σημαντική αναγνώριση από το κοινό.

Στις 14 Αυγούστου του 1867 το ατμόπλοιο Κουάκερ αγκυροβόλησε στο λιμάνι του Πειραιά. Οι επιβάτες, μεταξύ άλλων και ο Τουαίην έβλεπαν τον Παρθενώνα από το πλοίο και ήταν όλοι ανυπόμονοι να βγουν στη στεριά. Όμως, οι ελληνικές αρχές τούς ενημέρωσαν πως, επειδή έρχονταν από λιμάνι της Ανατολής, έπρεπε πρώτα να μπουν σε καραντίνα για 11 ημέρες, αλλιώς έπρεπε να αποπλεύσουν. Εκείνη τη νύχτα ο Μαρκ Τουέιν μαζί με άλλους τρεις επιβάτες βγήκαν κρυφά στην ακτή, παραβιάζοντας τους νόμους της καραντίνας, με σκοπό να επισκεφθούν την Ακρόπολη. Την περιπέτειά του αυτή στην Αθήνα, ο Μαρκ Τουέιν την περιέγραψε με απίστευτη “αθωότητα” στο βιβλίο του The Innocents Abroad. Η μετάφραση του συγκεκριμένου αποσπάσματος εμπεριέχεται στο ιστορικό μυθιστόρημα Το Νησί Πέρα από Ακτή που το θέμα του αφορά αυθεντικές μαρτυρίες και ιστορίες περιηγητών του 19ου αιώνα, όπως ήταν και ο Τουέιν, στην Αθήνα, τον Πειραιά και τα ελληνικά νησιά.

Η λογοκρισία του Χακ Φιν

Το μυθιστόρημα Χάκλμπερυ (Χακ) Φιν εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Βρετανία τον Δεκέμβριο του 1884 και στις ΗΠΑ το επόμενο έτος. Περιγράφει τις περιπέτειες ενός λευκού έφηβου (Χακ Φιν) κατώτερης κοινωνικής τάξης, που φεύγει από το σπίτι του για να απαλλαγεί από τον μέθυσο και βίαιο πατέρα του, παρέα με έναν δραπέτη δούλο, τον Τζιμ. Ο Τουέιν στο μυθιστόρημα χρησιμοποιεί τη λαϊκή γλώσσα της εποχής του και, μεταξύ άλλων, επαναλαμβάνει πάνω από 200 φορές τη λέξη "νέγρος" (nigger). Το έργο ήδη από το 1885 δέχτηκε αρνητική κριτική από τους λευκούς λόγω της χυδαίας γλώσσας και της ανηθικότητάς του, οπότε χαρακτηρίστηκε έως και "αληθινό σκουπίδι", και εξαιρέθηκε από κάποιες δημόσιες βιβλιοθήκες. Εν τούτοις, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ το έχει χαρακτηρίσει ως τη βάση όλης της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας. Στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα το έργο δέχτηκε νέα κριτική ως ρατσιστικό, και απαγορεύθηκε σε ορισμένα σχολεία των ΗΠΑ, όπου προηγουμένως εχρησιμοποιείτο ως βοηθητικό βιβλίο. Σε νεότερες αγγλόφωνες εκδόσεις του μυθιστορήματος έχει αντικατασταθεί η λέξη "νέγρος" με το "σκλάβος" και έχει παραληφθεί η λέξη "injun", που αναφερόταν στους ιθαγενείς της Αμερικής. Η απαγόρευση του βιβλίου σε σχολείο της Φιλαδέλφεια "από έναν πολιτικά ορθό όχλο" κρίθηκε αρνητικά, και χαρακτηρίστηκε "λογοκρισία" από εκπρόσωπο του Γραφείου Πνευματικής Ελευθερίας της Αμερικανικής Ένωσης Βιβλιοθηκών.

Οικογένεια

 

Φωτογραφία του Μαρκ Τουέιν με τον Χένρι Χ. Ρότζερς (1908)

Την ίδια χρονιά, ο Τουέιν γνώρισε την Ολίβια (Λίβυ) Λάγκντον με την οποία παντρεύτηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1870 και εγκαταστάθηκαν μαζί, για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης. Εκεί, ο Τουέιν ανέλαβε καθήκοντα εκδότη και συγγραφέα για την τοπική εφημερίδα Buffalo Express. Μετά τη γέννηση του γιου τους, Λάνγκντον, στις 7 Νοεμβρίου του 1871, εγκαταστάθηκαν στο Χάρτφορντ του Κονέκτικατ. Στις 19 Μαρτίου του 1872, γεννήθηκε η πρώτη τους κόρη, Ολίβια Σούζαν, ενώ τον Ιούνιο του ίδιου έτους ο Λάνγκντον πέθανε έχοντας προσβληθεί από διφθέρια. Απέκτησαν μαζί άλλες δύο κόρες, την Κλάρα (1874) και την Τζέιν Λάμπτον (1880). Στο διάστημα αυτό, ο Τουέιν έδωσε αρκετές διαλέξεις, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αγγλία, την οποία επισκέφτηκε για πρώτη φορά.

Τελευταία χρόνια

Μέχρι το 1891, ο Τουέιν έζησε στο Χάρτφορντ, όπου ολοκλήρωσε μερικά από τα σημαντικότερα έργα του, μεταξύ των οποίων Οι περιπέτειες του Τομ Σώγιερ (1876), Ο Πρίγκιπας και ο Φτωχός (1881) και Ένας Γιάνκης του Κονέκτικατ στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου (1889). Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν – κατά πολλούς το πιο γνωστό βιβλίο του – δημοσιεύτηκε το 1885 και αποτέλεσε ένα από τα πρώτα βιβλία που εκδόθηκαν από τον εκδοτικό οίκο του ίδιου του Τουέιν, The Charles L. Webster Company, για τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβε καθήκοντα ο ανηψιός του, Charles Webster.

 

Ο τάφος του Μαρκ Τουέιν στη Νέα Υόρκη

Αν και τα έργα του είχαν μεγάλη απήχηση, γεγονός που του εξασφάλιζε σημαντικά οικονομικά κέρδη, ο Τουέιν προέβη σε πολλές άστοχες επενδύσεις των χρημάτων του, γεγονός που τον οδήγησε τελικά στα όρια της χρεωκοπίας. Σε μία προσπάθεια του να εξοικονομήσει χρήματα, ώστε να καλύψει τα οικονομικά του χρέη, εγκαταστάθηκε το 1891 οικογενειακώς στην Ευρώπη πραγματοποιώντας αρκετά ταξίδια ανά τον κόσμο μέχρι το 1900. Το 1894, η εκδοτική του εταιρεία αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία της γεγονός που ώθησε τον Τουέιν να δώσει μια σειρά διαλέξεων σε διάφορες χώρες, προκειμένου και πάλι να εξοικονομήσει χρήματα. Καταλυτική για τη βελτίωση της οικονομικής του κατάστασης ήταν η στενή φιλία που ανέπτυξε με τον βιομήχανο Χένρι Χάτλστον Ρότζερς, στέλεχος της πετρελαϊκής εταιρείας Standard Oil.

Ο Τουέιν επέστρεψε στην Αμερική το 1900. Κατά τον Ισπανο-Αμερικανικό πόλεμο του 1898, είχε ήδη υϊοθετήσει μία σκληρή στάση απέναντι στην αμερικανική κυβέρνηση, πολιτική στάση που διατήρησε και μετά την επιστροφή στην πατρίδα του, ως αντιπρόεδρος της Αμερικανικής Αντι-Ιμπεριαλιστικής Ένωσης (American Anti-Imperialist League). Οι πολιτικές του απόψεις του είχαν ως αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί από ορισμένους ως προδότης, αλλά και τη μη δημοσίευση ορισμένων κειμένων του σε περιοδικά της εποχής, εξαιτίας του φόβου πολλών εκδοτών για πιθανή δυσφήμιση. Το 1903, έχοντας ζήσει στη Νέα Υόρκη για τρία χρόνια, η σύζυγός του αρρώστησε και εγκαταστάθηκαν στη Φλωρεντία της Ιταλίας, όπου η Ολίβια Λάγκντον πέθανε ένα χρόνο αργότερα. Μετά το θάνατό της, ο Τουέιν επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Πέθανε στο Ρέντινγκ του Κονέκτικατ στις 21 Απριλίου του 1910, σε ηλικία 74 ετών.

Ο Μαρκ Τουέιν ήταν αριστοτέχνης χιουμορίστας. Η ζωή του δείχνει τον άνθρωπο, τον γεμάτο ανήσυχη ευθυμία, διαυγή οξυδέρκεια και δυνατή λογική. Τα έργα του, από τη φιλολογική άποψη έχουν γονιμότητα, ευρείς ορίζοντες και αριστοτεχνικό χειρισμό πολλών ζητημάτων και θεμάτων.

Η τύχη και ο πλούτος ευνόησαν απλόχερα τον μεγάλο συγγραφέα που, παρόλο που γελούσε αληθινά στη ζωή, ήταν στο βάθος ένας πικρός σαρκαστής. Και το μυστικό του αυτό το πήρε μαζί του όταν πέθανε.

  • Ο αστεροειδής 2362 Μαρκ Τουέιν (2362 Mark Twain) πήρε το όνομά του από τον συγγραφέα.

Εργογραφία (και ελληνικές εκδόσεις)

 

Η πρώτη γαλλική έκδοση του μυθιστορήματος «Οι περιπέτειες του Χάκλεμπερι Φιν».

 

 

Η πρώτη έκδοση του «Ένας Γιάνκης του Κονέκτικατ στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου», 1889

 

 

Η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος «Ιωάννα της Λωραίνης», 1894

 

 

Το εξώφυλλο του περιοδικού "Harper's August", όπου διαφημίζεται η έναρξη της δημοσιέυσης του μυθιστορήματος «Ο Τομ Σώγιερ ντετέκτιβ», 1896

 

 

Εικονογράφηση του διηγήματος «Η δημοσιογραφία στο Τενεσί», για τη συλλογή διηγημάτων "Sketches New and Old", 1875

  • 1867: Advice to little girls (Συμβουλές για μικρά κορίτσια), παιδικό βιβλίο
    • μτφ. Παναγιώτης Σουλτάνης (εκδ. "Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός", 2014)
  • 1867: The celebrated jumping frog of Calaveras County (Ο βάτραχος του Καλαβέρας), διήγημα
    • μτφ. Νάτα Κόκκολη. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Αμερικάνικα διηγήματα: τόμος Α'» (εκδ. "Γράμματα", 1983)
  • 1868: My late senatorial secretaryship - (Η καριέρα μου ως γραμματέα γερουσιαστή), διήγημα
    • μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ο κλεμμένος λευκός ελέφαντας και άλλες ιστορίες» (εκδ. "Πατάκης", 2014)
  • 1868: General Washington's Negro Body-Servant (Ο μαύρος υπηρέτης του Ουάσινγκτον), διήγημα
    • μτφ. Κώστας Ουράνης, στον τόμο «Χιουμοριστικά διηγήματα» (εκδ. "Χ. Γανιάρης & Σια", 1922)
    • μτφ. Γιώργος Ανδρονίκος. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Η ιστορία ενός σκύλου και άλλα διηγήματα» (εκδ. "Ars Brevis", 2013)
  • 1869: The innocents abroad (ταξιδιωτικό αφήγημα)
    • μτφ. Αγορίτσα Μπακοδήμου ως «Καν-καν, γάτες και πόλεις από στάχτη» (εκδ. "Ασβός", 2009)
  • 1873: The Gilded Age: A Tale of Today, μυθιστόρημα
  • 1875: Sketches New and Old, συλλογή διηγημάτων
  • 1875: The late Benjamin Franklin (Ο μακαρίτης Βενιαμίν Φραγκλίνος), διήγημα
    • μτφ. Κώστας Ουράνης, στον τόμο «Χιουμοριστικά διηγήματα» (εκδ. "Χ. Γανιάρης & Σια", 1922)
    • μτφ. Γιώργος Ανδρονίκος. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Η ιστορία ενός σκύλου και άλλα διηγήματα» των εκδ. "Ars Brevis", 2013)
  • 1875: Mr. Bloke's Item (Ένα άρθρο του κ. Μπλοκ), διήγημα
    • μτφ. Αλκίνοος Σπύρου και Γιώργος Σούνιος. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Το ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας» (εκδ. "Παραπέντε", 2012)
  • 1875: Journalism in Tennessee (Η Δημοσιογραφία στο Τεννεσσί), διήγημα
  • 1876: Old Times on the Mississippi, διήγημα
  • 1876: The adventures of Tom Sawyer (Οι περιπέτειες του Τομ Σώγιερ), μυθιστόρημα
    • μτφ. Γιάννης Β. Ιωαννίδης (εκδ. "Γεωργίου Σ. Βλέσσα", 1949)
    • μτφ.Ιωάννης Καλαϊτζής (εκδ. "Ατλαντίς", 1953)
    • μτφ. Λίνα Κάσδαγλη (εκδ. "Πατάκης", 2014)
    • μτφ. Ελένη Δράκου (εκδ. "Ατραπός", 2005)
  • 1877: A true story and the recent carnival of crime, διήγημα
  • 1878: Punch, brothers, punch! and other sketches, συλλογή διηγημάτων
  • 1879: Some thoughts on the science of onanism (Σκέψεις για την επιστήμη του αυνανισμού), διάλεξη
    • μτφ. Στάθης Σκλαβουνάκος (εκδ. "Περίπλους", 1998)
  • 1880: A tramp abroad, ταξιδιωτικό
  • 1881: On the decay of the art of lying (Η τέχνη του ψεύδους), δοκίμιο στο γνωστό σατιρικό του στυλ
    • μτφ. Κατερίνα Σχινά (εκδ. "Ποταμός", 2011)
  • 1881: The prince and the pauper (Ο πρίγκιπας και ο φτωχός), μυθιστόρημα αφιερωμένο από τον συγγραφέα «στους νέους όλων των ηλικιών»
    • μτφ. Δημ. Μοναστηριώτης (εκδ. "Ν. Αλικιώτης", 1945)
    • μτφ. Γεωργία Ταρσούλη (εκδ. Ν. Αλικιώτης & Υιοί", 1948 - διασκευή για παιδιά)
    • μτφ. Αγγελική Βαλαβάνη (εκδ. "Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος", 1989)
    • μτφ. Ντίνα Σάπκα (εκδ. "Μίνωας" - παιδική και εφηβική λογοτεχνία, 2016)
  • 1882: The stolen white elephant (Ο κλεμμένος λευκός ελέφαντας), διήγημα
    • μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ο κλεμμένος λευκός ελέφαντας και άλλες ιστορίες» (εκδ. "Πατάκης", 2014)
  • 1883: Life on the Mississippi (Η ζωή στον Μισσισσιππή), ταξιδιωτικό
    • μτφ. Καλλιόπη Σφαέλλου - Βενιζέλου (εκδ. "Πεχλιβανίδης, 1963)
  • 1884: Adventures of Huckleberry Finn (Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν), μυθιστόρημα
    • μτφ. Γιάννης Β. Ιωαννίδης (εκδ. "Γεωργίου Σ. Βλέσσα", 1950)
    • μτφ. Ιωάννης Καλαϊτζής (εκδ. "Ατλαντίς", 1953)
    • μτφ. Άννα Παπασταύρου (εκδ. "Παπαδόπουλος", 1997
    • μτφ. Στέλλα Κάσδαγλη (εκδ. "Κέδρος", με τίτλο «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν», 2006)
  • 1889: A Connecticut Yankee in King Arthur' s Court (Ένας Γιάνκης του Κονέκτικατ στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου), μυθιστόρημα
    • μτφ. Μαρία Σαχλή (εκδ. "Οδηγητής", 1987)
    • μτφ. Αθηνά Δημητριάδου (εκδ. "Γράμματα", 1990)
  • 1892: Merry Tales, συλλογή 7 διηγημάτων
  • 1892: The private history of a campaign that failed (Το χρονικό μιας αποτυχημένης εκστρατείας), διήγημα
    • μτφ. Σαμουήλ Δοξιάδης. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Καθήκοντα ταξιδιωτικού πράκτορα και άλλα διηγήματα» (εκδ. "Ποταμός", 2000)
  • 1893: The £1,000,000 bank note (Το χαρτονόμισμα του ενός εκατομμυρίου λιρών), διήγημα
    • μτφ. Καλλιόπη Σφαέλλου-Βενιζέλου, στον τόμο «Η πολιτεία των τιμίων και άλλα διηγήματα» (εκδ. "Πεχλιβανίδης, 1962)
    • μτφ. Σαμουήλ Δοξιάδης. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Καθήκοντα ταξιδιωτικού πράκτορα και άλλα διηγήματα» (εκδ. "Ποταμός", 2000)
  • 1894: Tom Sawyer abroad, νουβέλα για μια ακόμα περιπέτεια των δύο φίλων
  • 1894: Pudd'n'head Wilson (Γουίλσον ο σαϊνης), μυθιστόρημα
    • μτφ (;), εκδ. "Δελφίνι", χ.χ.)
  • 1896: Tom Sawyer, detective (Ο Τομ Σώγιερ ντετέκτιβ), νουβέλα με αφηγητή τον Χακ Φιν και ήρωα τον Τομ Σώγιερ
    • μτφ. Χρήστος Οικονόμου (εκδ. "Το Ποντίκι", 2006)
  • 1896: Personal recollections of Joan of Arc (Προσωπικές αναμνήσεις της Ιωάννας της Λωρραίνης), ιστορικό μυθιστόρημα
    • μτφ. Έφη Καλλιφατίδη (εκδ. "Νεφέλη", 2011)
  • 1897: How to tell a story (Πως να διηγηθείτε μια ιστορία), δοκίμιο
    • μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Το δοκίμιο περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ο κλεμμένος λευκός ελέφαντας και άλλες ιστορίες» των εκδ. "Πατάκης", 2014)
  • 1897: Following the Equator (Ακολουθώντας τον Ισημερινό), ταξιδιωτικό
  • 1900: The man that corrupted Hadleyburg (Ο άνθρωπος που διέφθειρε το Χάντλεϊμπεργκ), διήγημα
    • μτφ. Καλλιόπη Σφαέλλου - Βενιζέλου στον τόμο «Η πολιτεία των τιμίων και άλλα διηγήματα» (εκδ. "Πεχλιβανίδης, 1962)
    • μτφ. Γιούρι Κοβαλένκο (εκδ. "Καστανιώτης", 1995)
  • 1904: Extracts from Adam's diary (Το ημερολόγιο του Αδάμ), χιουμοριστική αφήγηση της ιστορίας των Πρωτοπλάστων
    • μτφ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. Το κείμενο περιλαμβάνεται στο «Το ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας και άλλες ιστορίες των Πρωτοπλάστων» (εκδ. "Το Ποντίκι", 2006)
  • 1904: A dog's tale (Η ιστορία ενός σκυλιού), διήγημα
    • μτφ. Βίκη Ξηρακιά (εκδ. "Κυαναυγή", 2016)
  • 1905: King Leopold's soliloquy (Ο μονόλογος του Βασιλιά Λεοπόλδου), πολιτική σάτιρα εναντίον της διακυβέρνησης του βασιλιά Λεοπόλδου στο Κογκό
    • μτφ. Νάσος Ταρκαζίκης. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Τυράννων μονόλογοι» (εκδ. "Παπαδόπουλος", 2017)
  • 1905: The Czar's soliloquy (Ο μονόλογος του Τσάρου Νικολάου), πολιτική σάτιρα με αφορμή τη σφαγή 1000 διαδηλωτών στη Μόσχα έπειτα από διαταγή του τσάρου.
    • μτφ. Νάσος Ταρκαζίκης. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Τυράννων μονόλογοι» (εκδ. "Παπαδόπουλος", 2017) 
  • 1906: Eve's diary (Το ημερολόγιο της Εύας), χιουμοριστική αφήγηση της ιστορίας των Πρωτοπλάστων
    • μτφ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. Το κείμενο περιλαμβάνεται στο «Το ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας και άλλες ιστορίες των Πρωτοπλάστων» (εκδ. "Το Ποντίκι", 2006)
  • 1906: The $30,000 bequest and other stories, συλλογή διηγημάτων
  • 1906: What Is Man? (Τι είναι ο άνθρωπος ;) δοκίμιο
    • μτφ. Αλεξάνδρα Δημητριάδη (εκδ. "Printa", 2009)
  • 1907: Christian science, δοκίμιο
  • 1908: Little Bessie would assist Providence, ποίημα
  • 1909: Is Shakespeare dead?, δοκίμιο πάνω στη θεωρία ότι ο σερ Φράνσις Μπέικον ήταν ο πραγματικός Σαίξπηρ.
  • 1909: Captain Stormfield's visit to heaven (Η επίσκεψη του κάπταιν Στόρμφηλντ στον ουρανό),διήγημα
    • μτφ. Κώστας Ουράνης, στον τόμο «Χιουμοριστικά διηγήματα» (εκδ. "Χ. Γανιάρης & Σια", 1922)
  • (Μεταθανάτιες εκδόσεις)
  • 1905: The war prayer (Η προσευχή για τον πόλεμο), διήγημα που ο Τουαίην έγραψε το 1905 αλλά εκδόθηκε πρώτη φορά στη μεταθανάτια ανθολογία του έργου του, "Europe and Elsewhere"
    • μτφ. Γιώργος Ανδρονίκος. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Η ιστορία ενός σκύλου και άλλα διηγήματα» (εκδ. "Ars Brevis", 2013)
  • 1916: The mysterious stranger (Ο μυστηριώδης ξένος), μυθιστόρημα που ο Τουαίην έγραφε μεταξύ του 1897 και του 1908 αλλά παρέμεινε ατελείωτο
    • μτφ. Γιούρι Κοβαλένκο (εκδ. "Καστανιώτης", 1994)
    • μτφ. Ρένα Χατχούτ (εκδ. "Γράμματα", 1997)
  • 1924: Mark Twain's Autobiography (Η αυτοβιογραφία του Μαρκ Τουαίην)
  • 1962: Letters from the Earth (Γράμματα απ' τη Γη: εκλογή), αφηγήματα γραμμένα σε επιστολή μορφή κατά τη χρονική περίοδο 1904 – 1909
    • μτφ. Λουκάς Θεοδωρακόπουλος (εκδ. "Νεφέλη", 1986)
  • 1995: The Bible according to Mark Twain: Writings on Heaven, Eden, and the Flood (Η κατά Μαρκ Τουαίην Βίβλος. Γραπτά για τον Ουρανό, την Εδέμ και τον Κατακλυσμό), συλλογή χιουμοριστικών δοκιμίων

Αποφθέγματα

  • "Είχα την τύχη να μπορέσω ν' απαντήσω γρήγορα. Είπα πως δεν ξέρω".
  • "Ανεβαίνει τώρα γρήγορα από τον πλούτο στη φτώχεια".
  • "Κλασσικό είναι κάτι που ο καθένας θέλει να το είχε διαβάσει και κανείς δεν θέλει να το διαβάσει".
  • "Συλλαβίζουν Βίντσι και προφέρουν Βίντσσσι (με παχύ τσ). Οι ξένοι πάντα συλλαβίζουν καλύτερα παρά προφέρουν".
  • "Εργασία είναι κάθε τι που το σώμα είναι υποχρεωμένο να το κάνει. Και παιχνίδι είναι ό,τι το σώμα δεν είναι υποχρεωμένο να το κάνει".
  • "Στη Βοστώνη ρωτάνε: Πόσα ξέρει; Στη Νέα Υόρκη ρωτάνε: Πόσα αξίζει; Στη Φιλαδέλφεια: Ποιοί ήταν οι γονείς του;".

Saturday, November 26, 2022

Στρατής Δούκας: “Ιστορία ενός αιχμαλώτου”

 


 

Ο Στρατής Δούκας ζωγραφισμένος από τον Σπύρο Παπαλουκά


Έν από τα πλέον αξιόλογα έργα της πεζογραφίας μας είναι η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα. Το βιβλίο αμέσως με τη δημοσίευσή του (1929 – Κέδρος, 29η έκδοση, 1998) απέσπασε εγκωμιαστικές κριτικές για τις αρετές που το διακρίνουν —τόσο σε επίπεδο περιεχομένου, όσο και μορφής— και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς. Η υπόθεση του έργου αναφέρεται στην αιχμαλωσία, τις περιπέτειες και την τελική διάσωση ενός Έλληνα στρατιώτη, ο οποίος κατά την καταστροφή της Σμύρνης (1922) συνελήφθη και οδηγήθηκε στο εσωτερικό της Τουρκίας. Με τρόπο παραστατικό και ύφος γλαφυρό εξιστορούνται οι κακουχίες, τα δεινά, η φυσική και ηθική ταλαιπωρία του βασικού προσώπου, και αναδεικνύεται το ψυχικό του σθένος, καθώς, στην προσπάθεια για επιβίωση, αναγκάζεται να υποδυθεί τον Τούρκο και, εργαζόμενος για μεγάλο διάστημα σε κάποιο υποστατικό της Μ. Ασίας, καταφέρνει τελικά να δραπετεύσει και να σωθεί. Όπως ομολογεί ο συγγραφέας στο «Ιστορικό της» —ένα είδος παραρτήματος του κύριου έργου—, το περιστατικό το πληροφορήθηκε ο ίδιος από κάποιον πρόσφυγα σ’ ένα χωριό της Πιερίας, γι’ αυτό και η αφήγηση τελειώνει με το όνομα του αληθινού πρωταγωνιστή και αφηγητή, του Νικόλα Κοζάκογλου.

Έργο φιλειρηνικό και βαθιά αντιπολεμικό, η Ιστορία ενός αιχμαλώτου αντιμετωπίζει —σχεδόν ταυτόχρονα με τη Ζωή εν τάφω του Στρατή Μυριβήλη και Το νούμερο 31328 του Ηλία Βενέζη— τον πόλεμο όχι στην επική, ηρωική του διάσταση, αλλά ως βασικό υπεύθυνο της απώλειας χιλιάδων ατόμων και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παράλληλα, αναδεικνύει κάτι βαθύτερο και πιο ουσιαστικό, την παγκόσμια συναδέλφωση, πρόθεση την οποία άλλωστε ο συγγραφέας δηλώνει στην προμετωπίδα: «Αφιερώνεται στα κοινά μαρτύρια των λαών».

Ο Στρατής Δούκας ζωγραφισμένος από τον Φώτη Κόντογλου

Το χαρακτηριστικότερο ωστόσο γνώρισμα του βιβλίου, που το έχει καταξιώσει διαχρονικά στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού και το τοποθετεί ανάμεσα στα κλασικά έργα της αντιπολεμικής πεζογραφίας μας, είναι το ύφος του. Η λιτότητα και η εκφραστική καθαρότητα, ο δωρικός χαρακτήρας της αφήγησης και η παντελής απουσία σχημάτων λόγου ή ωραιοποιημένων εκφράσεων, ο περιεκτικός και εν πολλοίς αφαιρετικός λόγος, είναι μερικά από τα στοιχεία που καταδεικνύουν τη λαϊκή καταγωγή του έργου και τη γνησιότητά του. Η γλώσσα διανθίζεται με πολλές ιδιωματικές φράσεις και τούρκικες λέξεις, ο μακροπερίοδος λόγος αποφεύγεται και προτιμάται η φυσική ροή της ομιλίας — βασικά γνωρίσματα που συντελούν στο να διατηρηθεί η αμεσότητα και η ζωντάνια του αφηγηματικού προφορικού λόγου. Στο τελευταίο συμβάλλουν η παρατακτική σύνδεση, καθώς και η λειτουργική θέση του διαλόγου, ο οποίος με τη διαβάθμιση των ερωτοαπαντήσεων προσδίδει δραματικότητα, επαυξάνει τη ζωντάνια των περιγραφικών μερών, εμπλουτίζει τη δράση και συνεργεί στη γενικότερη συνοχή του κειμένου.

Η αφήγηση γίνεται πάντοτε σε πρώτο πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού), με τρόπο αβίαστο και πειστικό, από έναν αφηγητή που όχι μόνο συμμετέχει στα δρώμενα, αλλά αποτελεί τον κεντρικό τους άξονα (ομοδιηγητικός αφηγητής). Ελάχιστα είναι τα περιγραφικά μέρη του κειμένου, ενώ παράλληλα η αφήγηση πολλές φορές επιταχύνεται και αρκετά συμβάντα παραλείπονται όταν δεν θεωρούνται αναγκαία για τη γενικότερη οικονομία. Χάρη σε αυτές τις αφηγηματικές τεχνικές το έργο αποκτά έντονη δραματικότητα και έξοχη πλοκή. Η αλυσιδωτή κειμενική δράση και η ισορροπία των αφηγηματικών μερών με τα αντίστοιχα διαλογικά, είναι επίσης μερικά από τα χαρακτηριστικά που προκαλούν στον αναγνώστη περιέργεια, αγωνία και, εντέλει, το λυτρωτικό αίσθημα της αριστοτελικής κάθαρσης.

Σε γενικές γραμμές, η Ιστορία ενός αιχμαλώτου πληροί απόλυτα τις ανάγκες μιας ουσιαστικής αναγνωστικής πρόσληψης, καθώς πετυχαίνει να προβιβάσει τον φιλοπερίεργο αναγνώστη σε κριτικό μελετητή, εξισορροπώντας την αυθεντικότητα του λαϊκού λόγου με την ορθά δομημένη αφήγηση και την προσωπική μαρτυρία με τη μέθεξη στον πόνο του Άλλου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ  ΕΔΩ 

https://www.timesnews.gr/stratis-doykas-quot-istoria-enos-aichmalotoy-quot/

Γιώργος Μπαμπινιώτης: Από πού πήρε το όνομά του το… όνομα

 


«Τα αγαπάω όλα και τα φροντίζω όλα: τα βελτιώνω, τα εμπλουτίζω, τα επικαιροποιώ, προσθέτω κυρίως στοιχεία, αλλάζω, διορθώνω τυχόν παροράματα» λέει ο καθηγητής Γιώργος Μπαμπινιώτης για τα βιβλία του
 

«Αυτό είναι το δέκατο παιδί μου, είμαι πολύτεκνος!» λέει χαριτολογώντας ο καθηγητής Γλωσσολογίας, πρώην πρύτανης και υπουργός Παιδείας Γιώργος Μπαμπινιώτης μιλώντας στο «Βήμα» για το νέο λεξικό του, εκείνο των «Κυρίων ονομάτων».

«Τα αγαπάω όλα και τα φροντίζω όλα: τα βελτιώνω, τα εμπλουτίζω, τα επικαιροποιώ, προσθέτω κυρίως στοιχεία, αλλάζω, διορθώνω τυχόν παροράματα. Το λεξικό, όπως και ο άνθρωπος τού οποίου εκφράζει τις σκέψεις και την όλη ζωή και δράση, είναι κατ’ εξοχήν δυναμική οντότητα. Θέλει αγάπη, συνεχή επαφή και φροντίδα» λέει χαρακτηριστικά σε μια νέα μας συζήτηση περί… λέξεων.

Το νέο «Λεξικό Κυρίων Ονομάτων» του Γιώργου Μπαμπινιώτη

Το νέο λεξικό του κ. Μπαμπινιώτη παρουσιάζει την ιστορία των σημαντικότερων κυρίων ονομάτων, δηλαδή των ονομάτων τόπων και προσώπων, εξηγώντας αναλυτικά από πού προήλθαν και τι σημαίνουν. Και περιέχει περισσότερα από 2.700 ονόματα τόπων και προσώπων, ελληνικών και ξένων, αρχαίων και νέων, καθώς και πληροφορίες για την προέλευση κάθε ονόματος από αυτά.

  • Και από τις απλές λέξεις στα ονόματα. Που βεβαίως αποκτούν ιδιαίτερο νόημα καθώς περικλείουν ιστορία, στόχευση και συμβολισμό. Πώς επιλέγουμε τα ονόματα που μας καθορίζουν;

«Η επιλογή των ονομάτων – τοπωνυμίων και ανθρωπωνυμίων – είναι μια επίπονη διαδικασία: να επιλέξεις σωστά τι ονόματα μπορεί να αναζητήσει ο αναγνώστης τόπων και ανθρώπων, ελληνικά και ξένα, αρχαία και νέα, από διάφορες γνωστικές περιοχές, για διάφορες γνωστικές ανάγκες. Εφόσον πρόκειται για τοπωνύμια εικάζεται ότι άλλοι θα ενδιαφερθούν για την προέλευση, την ετυμολογία τού ονόματος∙ άλλοι για τη χρονολογία του, πότε πρωτοεμφανίζεται∙ άλλοι για την αρχική ονομασία ή μια άλλη με την οποία την ξέρει. Εφόσον πρόκειται για ονόματα προσώπων, οι περισσότεροι θα ενδιαφερθούν για την ετυμολογία που συνδέεται τις περισσότερες φορές με την ιστορία του∙ άλλοι με τα πολλά χαϊδευτικά υποκοριστικά συντομευμένα παράγωγα τού ονόματος, συχνά με εκπλήξεις∙ άλλοι για την προέλευση του επωνύμου τους που διαπιστώνει ότι ανάγεται σε κάποια βαφτιστικά ονόματα, άλλοτε φανερά και άλλοτε όχι».

  • Υπάρχουν ονόματα που δηλώνουν ελάττωμα ή απαξία;

«Ναι, μολονότι η ονομασία για τόπους και ανθρώπους ξεκινάει συνήθως θετικά. Αν αυτό δεν συμβαίνει, καταφεύγουμε σε «ευφημισμούς». Ετσι λέμε Εύξεινος Πόντος «φιλόξενη θάλασσα» που πλάστηκε για να αντικαταστήσει την αρχική ονομασία Αξενος Πόντος, «αφιλόξενη θάλασσα», με αντίθετη σημασία. Ο Εύοσμος τής Θεσσαλονίκης (από το αρχαίο εὔοσμος, «αυτός που μυρίζει όμορφα») είναι μετονομασία συνοικισμού προσφύγων που λεγόταν Κουκλουτζάς (από τουρκικό Kokluca), μια περιοχή που παλιά απέπνεε δυσοσμία λόγω παρακείμενου έλους. Η ιστορική Χαιρώνεια τής Βοιωτίας, πριν λάβει ξανά το αρχαίο της όνομα (το 1916), ήταν προηγουμένως οικισμός με το όνομα Κάπραινα, ευφημιστική μετονομασία τού κακέμφατου παλαιότερου Κόπραινα (από αλβανικό *koprinë, «μαραθότοπος»). Από το αἶσχος (στις αρχαίες του σημασίες «ντροπή» και «ασχήμια, δυσμορφία») προήλθαν το Αισχίνης (όνομα τού σπουδαίου αρχαίου ρήτορα) και του κορυφαίου τραγικού Αισχύλου».

  • Μας προδιαθέτουν τελικά τα ονόματα για τα πρόσωπα που πρόκειται να συναντήσουμε;

«Κάποια επώνυμα κυρίως, που προήλθαν συνήθως από υβριστικά κοροϊδευτικά ή και μειωτικά παρατσούκλια, ακούγονται σαν κακόσημα ονόματα που συνειρμικά, όπως λειτουργεί γενικότερα η γλώσσα, προδιαθέτουν ενίοτε αρνητικά. Τέτοια επώνυμα μπορούν οι φέροντες νομίμως να τα αλλάξουν, μολονότι η καθημερινότητα, η γλωσσική συνήθεια και επανάληψη τα αμβλύνει».

  • Εσάς ποιο όνομα σας καθορίζει;

«Μα, το επώνυμό μου κι εμένα, το οποίο προέρχεται από ένα μικρό χωριό Μπαμπίνη του Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας. Μια γνωστή οικογένεια αγωνιστών με το όνομα Μπαμπίνης (από ιταλ. babino, «μικρό») έδωσαν το όνομα στο χωριό, απ’ όπου μετά το Μπαμπινιώτης».

  • Πειραιάς, Πάτρα, Λευκωσία, Παρίσι, Αφρική, Κίνα, Κουκάκι, Γκύζη, Χαριλάου, Τούμπα, Πλατεία Ομονοίας, Λευκός Πύργος, Πασαλιμάνι… Γιατί;

«Η ονομασία αντλείται πάντοτε – έστω κι αν δεν μπορούμε πάντα να το γνωρίζουμε – από ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα τόπων ή προσώπων: λ.χ. ο Πειραιεύς/Πειραιάς προήλθε από τη λέξη πέρα(ν), «απέναντι», γιατί αρχικά ήταν νησί απέναντι από την Αθήνα. Παρόµοια ετυµολογική βάση έχουν τοπωνύµια όπως Περαία, Πέραµα, Πέραν. Η Αφρική προέρχεται από το όνοµα της αρχαίας φυλής Afri, που µάλλον συνδέεται µε τη φοινικική λέξη afar, «σκόνη» ή, κατ’ άλλη εκδοχή, µε τη βερβερική λέξη ifri, «σπηλιά». Το Κουκάκι οφείλει το όνοµά του στον Δηµήτριο Κουκάκη, ο οποίος είχε εκεί εργαστήριο κλινοποιίας (κυρίως σιδερένιων κρεβατιών) και ήταν ο πρώτος που έχτισε σπίτι στην περιοχή. Η Τούμπα προήλθε από τη µεσαιωνική λέξη τούµπα, «χωµάτινος λόφος», αντιδάνειο, διότι προέρχεται από το λατινικό tumba, «τάφος µε επιτύµβια στήλη», το οποίο ανάγεται στο αρχαίο τύµβος».

  • Και οι διπλανοί μας… Γιάννης, Αλέξανδρος, Μαρία, Ελένη, Σάρρα, Ελισάβετ, Γεράσιμος, Κωνσταντίνος, Λουδοβίκος, Ριχάρδος, Ευστάθιος, Τόλης, Λούλα. Πώς τα διαλέξαμε;

«Μάλλον μάς διάλεξαν. Δεν τα διαλέξαμε! Θα σταθώ σ’ ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Γιάννης. Είναι το ήδη ελληνιστικό Ιωάννης που προέρχεται από το εβραϊκό Υ (eh) ohanán, «ο Γιαχ (ο Θεός) έχει ευνοήσει» ή «ο Γιαχ υπήρξε γενναιόδωρος». Εδωσε ονόματα όπως Γιάννος, Γιαννιός, Γιάγκος, Γιαννάκος, Γιαννάκης, Γιαννούλης, Νάκος, Νούλης, Νούσης – Τζαννής, Τζαννέτος κ.ά. μαζί με πλήθος επωνύμων, όπως Ιωάννου, Ιωαννίδης, Γιαννόπουλος, Γιαννακόπουλος, Γιαννακάκης, Γιάνναρος, Τζαννετάκος, Τζαννετάκης – Παπα-ϊωάννου, Καρα-Γιάννης, Μαστρο-Γιάννης κ.ά. Μέσω τού λατινικού Io (h) annes το όνοµα διαδόθηκε σε πολλές γλώσσες, π.χ. αγγλικό John, γαλλικό Jean, γερµανικό Johannes (Hans), ισπανικό Juan, ιταλικό Giovanni (Gianni) κ.ά. Κι ένα ακόμη γνωστό όνομα, Κωνσταντίνος. Προέρχεται από το λατινικό Constantinus, που ανάγεται στο επίθετο constans, «σταθερός, βέβαιος» (πβ. το ελληνικό Ευστάθιος). Συνήθης τύπος: Κώστας. Παράγωγα: Κωνσταντής, Ντίνος, Κωστής, Κώτσος, Κωστίκας, Τάκης – Κωστούλα, Νάντια, Ντίνα κ.ά. Παράγωγα επώνυµα: Κωνσταντινίδης, Κωνσταντόπουλος, Κωνσταντάρας, Κωνσταντίνου, Κωσταράς, Κωστάκος, Κω(ν)σταντάς, Κωσταρέλης, Κωστέας, Κωστίδης, Κώτσιας, Ντινόπουλος κ.ά.».

Εντυπη Εκδοση «Το Βήμα της Κυριακής»