ΑΛΗΘΕΙΑ, ΤΙ ΞΕΡΕΙ ΑΡΑΓΕ Ο ΜΕΣΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΨΗΦΟΦΟΡΟΣ ΠΟΥ ΑΥΡΙΟ ΘΑ ΑΣΚΗΣΕΙ ΤΟ ΥΨΙΣΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑ; ΠΟΙΑ ΓΝΩΣΗ ΘΑ ΤΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΩΣ «ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΣ» ΠΟΛΙΤΗΣ ΠΟΥ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΔΩΣΕ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΑ «ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΤΑΙ», ΟΠΩΣ ΘΑ ΕΛΕΓΕ ΚΑΙ Ο ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ; Ξέρει, ενδεχομένως και προσωπικά, τον υποψήφιο που θα σταυρώσει. Κάποτε μπορεί να του έσφιξε και το χέρι καθώς περνούσε μπροστά του στο τέλος της συγκέντρωσης. Ξέρει σε ποιο κόμμα ανήκει αυτός ο υποψήφιος. Ξέρει ακόμη, ως πληροφορημένος που είναι, ποιο από τα δύο κόμματα είναι το πιθανότερο να σχηματίσει κυβέρνηση την επομένη των εκλογών, μιας και το θέμα έχει σχολιαστεί και ξαναξανασχολιαστεί από τους ειδικούς και λοιπούς ειδήμονες.
Από εκεί και πέρα ο ψηφοφόρος, όπως και ο υποψήφιός του, όλοι γνωρίζουμε καλά πως ζουν στην κοσμάρα τους. Και ο μεν και ο δε πιστεύουν, κατά τεκμήριο, πως οι εκλογές είναι ένα μεγάλο γεγονός που επηρεάζει τις τύχες του κόσμου όπου ζούμε και του οποίου κόσμου η Ελλάς κατέχει δικαιωματικά το κέντρο του. Ξέρουν ακόμη πως όσοι δεν το πιστεύουν αυτό είναι ανθέλληνες, σε αντίθεση με όσους το πιστεύουν που είναι φιλέλληνες. Δεν τους νοιάζει αν για τους Σουηδούς ο κόσμος δεν χωρίζεται σε αντισουηδούς και φιλοσουηδούς για τον απλούστατο λόγο ότι αυτοί είναι Σουηδοί ούτως ή άλλως και δεν ξέρουν τι τους γίνεται. Ξέρουν επίσης πως η ορθοδοξία είναι η μοναδική και η καλύτερη θρησκεία που υπάρχει στον κόσμο, γιατί έτσι έχουν μάθει. Ξέρουν και ο μεν και ο δε πως ο γιος ή η κόρη του μεν θα πρέπει να διορισθούν στο Δημόσιο και πως γι΄ αυτό θα πρέπει να φροντίσει ο δε, αλλιώς ο μεν δεν θα ξαναψηφίσει στον αιώνα τον άπαντα τον δε. Ξέρουν ακόμη πως και ο μεν και ο δε ξέρουν αρκετά ώστε, δικαιωματικά και εκ γενετής, να μπορούν να αισθάνονται ξεχωριστοί, καθ΄ ότι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ως γνωστόν υπήρξε ο μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων των εποχών. Για τον λόγο αυτόν μας ζηλεύουν οι Γερμανοί οι οποίοι, όχι μόνον είναι αναγκασμένοι να ψηφίζουν τη Μέρκελ, αλλά οφείλουν να διαβάζουν και μέτριους φιλοσόφους, όπως ο Καντ, γιατί δεν έχουν Μέγα Αλέξανδρο.
Εντάξει, συμφωνώ, τα πράγματα δεν είναι και τόσο τραγικά. Όμως δεν απέχουν και τόσο πολύ από την αλήθεια. Το πρόταγμα του Διαφωτισμού, πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το οικοδόμημα της γενικής υποχρεωτικής παιδείας, σήμερα πια μοιάζει με μακρινό όραμα για τις κοινωνίες οι οποίες στηρίζουν, υποτίθεται, τη συγκρότησή τους στις αρχές του.
Στο ιδιαιτέρως πρωτότυπο αυτό κείμενο ο Γιώργος Παμπούκης αποπειράται να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει αυτό ακριβώς το πρόβλημα. Ευαίσθητος αναγνώστης
του Καστοριάδη ο ίδιος, χαρτογραφεί τον σημερινό μας κόσμο στηριζόμενος σε ορισμένες αρχές της πολιτικής, και όχι μόνον, φιλοσοφίας ενός από τους πιο στιβαρούς Ευρωπαίους διανοούμενους των τελευταίων δεκαετιών.
Σε ποιο σημείο βρίσκεται η «κριτική ικανότητα» μιας «κρίσιμης μάζας» πολιτών, «η οποία και θα πρέπει όχι μόνο να έχει τη βούληση, αλλά και να μπορεί να στηρίξει ένα τέτοιο σύστημα»- δημοκρατικό, αντάξιο ελεύθερων ανθρώπων; Αν θεωρήσουμε ότι στόχος είναι μια «αυτόνομη κοινωνία», η οποία μπορεί να «θεσμίζει η ίδια (και όχι κάποιοι άλλοι) τους νόμους και τους κανόνες της, πώς μπορεί να παραγάγει ικανό αριθμό «αυτόνομων» πολιτών οι οποίοι και θα στηρίξουν τη συγκρότησή της; Και όλα αυτά με την προϋπόθεση ότι συμφωνούμε πως στόχος αυτής της κοινωνίας δεν είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη παραγωγή πλούτου, αλλά η επίτευξη του όσο το δυνατόν μεγαλύτερου «βαθμού ευτυχίας» της μεγάλης μάζας των πολιτών.
Όμως, εννοείται, ότι η περιγραφή του προβλήματος δεν σταματάει σ΄ αυτό το σημείο. Μάλλον αυτό είναι το σημείο εκκίνησης που θα του επιτρέψει να ακολουθήσει μια πορεία η οποία ορίζεται από τρία στίγματα: ένα στίγμα ηθικό (η αναζήτηση της ευτυχίας), ένα στίγμα πολιτικό (η αυτοθέσμιση των κοινωνιών), και ένα στίγμα φιλοσοφικό (πάνω στο οποίο στηρίζεται και ο εγκωμιασμός της ημιμάθειας).
Είναι δυνατή η καθολική θεώρηση του σημερινού μας κόσμου; Μια θεώρηση καθολική, έτσι όπως μας την πρόσφεραν γενναιόδωρα τα μεγάλα φιλοσοφικά συστήματα του πολιτισμού μας; Ή μήπως είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε σε ένα καθεστώς κατακερματισμένων γνώσεων τις οποίες υπηρετούν ικανοποιητικά οι διάφορες ειδικότητες του κόσμου τούτου, οι οποίες όμως δεν είναι ικανές να υπηρετήσουν ούτε την πολιτική μας συνύπαρξη, ούτε την αναζήτηση της ευτυχίας. Άρα δεν έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τον ψυχισμό μας που παραμένει, ως αδρανές υλικό, παραδομένος στη γενικευμένη κατάθλιψη, ενίοτε δε όλο και περισσότερο, με την κλινική σημασία του όρου.
Ο Παμπούκης παραδέχεται ότι ο ίδιος μιλάει ως ημιμαθής. Ο όγκος των γνώσεων που έχουν συσσωρεύσει οι αιώνες στο τοπίο της ανθρώπινης φαιάς ουσίας είναι τέτοιος ώστε είναι αδύνατον να συλλάβει κανείς την ύπαρξη ενός σύγχρονου Αριστοτέλη, ενός ειδικού ο οποίος μιλάει ως ειδικός περί παντός. Ο ίδιος περιδιαβάζει τη γεωγραφία των γνώσεων ως ερασιτέχνης, λάτρης της γνώσης και ευλαβής πιστός των δυνατοτήτων του ορθού λόγου. Μιλάει για τον πλανήτη, όπως μιλάει και για τις επιστήμες της ζωής, για την οικονομία και τις διάφορες εκδοχές του υπερβατικού. Διαβάζοντάς τον σκεφτόμουν εκείνες τις σελίδες του Ουγκώ από τους
Άθλιους, όπου αναλύει τη γέννηση της αργκό. Υποθέτω πως ο σημερινός γλωσσολόγος θα τις διαβάζει με μισό μάτι, σαν ένα συνονθύλευμα αισθήματος και γνώσεων εντελώς ακατάλληλο για την επιστημονική του σοβαρότητα. Πλην όμως πόσα αποτυπώματα έχει αφήσει στην ψυχή τού αναγνώστη ο ημιμαθής Ουγκώ, που ο γλωσσολόγος ούτε να τα ονειρευτεί δεν τολμάει;
Λύση η συγκέντρωση γνώσεων από όλους τους τομείς
Αυτό που αναζητά ο Γιώργος Παμπούκης είναι οι συνιστώσες εκείνου που παλιά λέγαμε «ένας καλλιεργημένος άνθρωπος»- έννοια η οποία εις τα καθ΄ ημάς έχει υπερηφάνως εξοριστεί από τον απαξιωτικό όρο «κουλτουριάρης». Είναι δυνατόν, με τον σημερινό όγκο των γνώσεων, να υπάρξει ένας καλλιεργημένος άνθρωπος, ένας άνθρωπος δηλαδή του οποίου οι γνώσεις να ορίζουν και την κοινωνική του συμπεριφορά αλλά και να επηρεάζουν τον ψυχισμό του, άρα να λειτουργούν ως προϋπόθεση των όρων της ευτυχίας του;
Ή μήπως η γνώση στην παγκοσμιοποιημένη οικουμένη μας λειτουργεί υποχρεωτικά όπως λειτουργεί και ο πλούτος; Υπερπαράγεται δηλαδή από τη μια και συσσωρεύεται σε μια μικρή προνομιούχο μειονότητα αφήνοντας την «κρίσιμη μάζα» των πολιτών χωρίς τη δυνατότητα να απολαύσουν τα οφέλη της; Οι σέχτες των φανατικών ευαγγελικών στη Μεσοδυτική Αμερική από τη μια και ο σκοτεινός όγκος του φανατικού Ισλάμ από την άλλη εικονογραφούν εξαιρετικά το πρόβλημα.
Η απάντηση του Παμπούκη στο πρόβλημα είναι η «Ημιμάθεια», η δυνατότητα δηλαδή συγκέντρωσης γνώσεων από όλους τους τομείς, η οποία θα επιτρέψει τη δημιουργία μιας συνολικής, καθολικής εικόνας του κόσμου στον οποίον ζούμε, άρα την αναβίωση του ρόλου της φιλοσοφίας. Το βιβλίο του ανοίγει πολλά ζητήματα και, όσο κι αν δεν συμμερίζομαι την εν τέλει αισιοδοξία του, οφείλω να πω πως με εντυπωσίασε.
No comments:
Post a Comment