Η ξεχασμένη Ιστορία διαρκώς παρούσα

Γράφει ο Ευριπίδης Γαραντούδης, ΤΑ ΝΕΑ, 31/10/2009

ΕΝΑ, ΕΚ ΠΡΩΤΗΣ ΟΨΕΩΣ, ΠΕΡΙΤΕΧΝΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΦΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ΣΕ ΜΙΑ ΠΙΚΡΗ ΚΑΙ ΣΚΛΗΡΗ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΙΣΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ

Η ενδιαφέρουσα ιστορία και η απροσδόκητη ανάπτυξη της πλοκής της, η οικονομία στην αφήγησή της, το προσεγμένο και με πολλές εναλλαγές ύφος, ο έλεγχος της συναισθηματικής θερμοκρασίας της γραφής ώστε μια βαθιά δραματική ιστορία να μην ολισθήσει στον μελοδραματισμό, η προσοχή στις λεπτομέρειες και η ασφαλής πραγματολογική τεκμηρίωση μιας μυθοπλασίας που βασίζεται φανερά σε ιστορικό υλικό, είναι τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος Η Εβραία νύφη του Νίκου Δαββέτα που γίνονται αισθητά ήδη από τα πρώτα κεφάλαια . Τα παραπάνω χαρακτηριστικά μάλιστα αρθρώνουν με τη συλλειτουργία τους ένα τόσο σύνθετο αφηγηματικό έργο, ώστε δύσκολα μπορεί κανείς να συντάξει μια περιεκτική περίληψή του.

Η ερωτική γνωριμία ενός μεσήλικα επιτυχημένου δημοσιογράφου με τη Νίκη, μια τριανταδυάχρονη, ανύπαντρη, άτεκνη, ανορεξική και συναισθηματικά άστατη κοπέλα, τους οδηγεί, με την πρόοδο της επτάμηνης σχέσης τους, σε έναν σφοδρό έρωτα και, μέσω αυτού, στην επανασύνδεση- καταβύθισή τους στο ατομικό και συλλογικό μακρινό παρελθόν. Τα δύο εναλλασσόμενα στην αφήγηση επίκεντρα αυτού του παρελθόντος είναι οι πατέρες των δύο ερωτευμένων - πρόσωπα που διαδραμάτισαν εξίσου δραματικό ρόλο για τα παιδιά τους, τραυματίζοντας ανεπανόρθωτα την ενήλικη ζωή τους.

• Ο συνεργάτης και ο τυχοδιώκτης

Από τη μια, ο πατέρας της Νίκης, συνεργάτης των Γερμανών στην Κατοχή, πλούτισε αρπάζοντας τις περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης, και έζησε την υπόλοιπη ζωή του μέσα στην απάτη και τη χλιδή, παραμένοντας, χάρη στην ικανότητά του να προσεταιρίζεται τους κατά καιρούς ισχυρούς, διακεκριμένο μέλος της οικονομικής ολιγαρχίας της πόλης μέχρι τον θάνατό του. Από την άλλη, ο πατέρας του δημοσιογράφου, με καταγωγή από αριστερή οικογένεια, αναγκάστηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική θητεία του στη Μακρόνησο και να πολεμήσει στο «συμμοριτοπόλεμο» με τον Εθνικό Στρατό, για να ακολουθήσει στη συνέχεια η μεταπολεμική του κατρακύλα: τυχοδιώκτης, τζογαδόρος, αδιάφορος για την οικογένειά του και ιδίως για τον γιο του, πέθανε πρόωρα, κάτω από το αβάσταχτο βάθος των υποχρεώσεων της χρεοκοπημένης επιχείρησής του.

Εν τέλει, ο έρωτας των δύο προσώπων οδηγεί στην τραγική τους κάθαρση: καθώς το καταχωνιασμένο στο σκοτάδι οικογενειακό παρελθόν και των δύο ανασύρεται στο φως της μνήμης και της συνείδησης δεν υπάρχει δυνατότητα για επιστροφή στην απώθηση του παρελθόντος. Από τη μια, η Νίκη, έγκυος από τον αγαπημένο της, σωματικά εξαντλημένη και ψυχικά διαταραγμένη, φεύγει στη Γερμανία, στην προσπάθειά της να ανακαλύψει στα κατοχικά αρχεία τα ίχνη των εγκλημάτων του πατέρα της, και αυτοκτονεί στο Βερολίνο, μην αντέχοντας την πίεση των δικών της ενοχών για όσα έπραξε εκείνος. Από την άλλη, ο δημοσιογράφος, φαινομενικά αλώβητος, φτάνει στην έσχατη αυτεπίγνωση- συντριβή: η αγαπημένη του είναι νεκρή, η τακτοποιημένη ζωή του κενή πια, οι ανεξόφλητοι συναισθηματικοί λογαριασμοί με τους δικούς του νεκρούς ανοικτοί και, συνεπώς, τα τραύματα του παρελθόντος του ανεπούλωτα.

• Τα τραύματα

Στο μισό σχεδόν του μυθιστορήματος (στα 9 από τα 19 κεφάλαια) ο αυτοδιηγητικός αφηγητής είναι ο δημοσιογράφος, αλλά στα υπόλοιπα 10 κεφάλαια εγκιβωτίζεται ο εκτεταμένος λόγος προς τον ήρωα - αφηγητή είτε της Νίκης είτε πολλών άλλων δευτερευόντων προσώπων (π.χ. ο Εβραίος ψυχίατρος της Νίκης, ο γερασμένος Γερμανός αθλίατρος και κρυφός εραστής της, ένας λησμονημένος συγγενής του δημοσιογράφου από τον τόπο καταγωγής του, την Ολυμπία, μια Θεσσαλονικιά Εβραία που επέζησε από το Ολοκαύτωμα) που ανασύρουν από το παρελθόν τις επίσης τραυματικές ιστορίες τους για να σημαδέψουν το παρόν των δύο κεντρικών προσώπων. Η πολυφωνικότητα λοιπόν του μυθιστορήματος, βασισμένη στον προσωπικό και πειστικό λόγο όλων αυτών των προσώπων, ουσιαστικά στηρίζει αφενός τη μείξη των ατομικών ιστοριών με το συλλογικό ιστορικό δράμα, αφετέρου τη συμπλοκή του παρελθόντος με το παρόν.

• Ο εφησυχασμός

Αν η Εβραία νύφη (ο τίτλος προέρχεται από τον ομώνυμο τίτλο του γνωστού πίνακα του Ρέμπραντ) τρέπεται ολοένα και περισσότερο, μέσα από την αφήγηση του πρωταγωνιστή και των άλλων προσώπων- αφηγητών της, προς την καταθλιπτική θεώρηση του ιστορικού παρελθόντος και του εφησυχασμένου παρόντος μας, η πραγματικότητά μας ολόγυρα, αν την αντικρύσουμε κατάματα, επαληθεύει αυτή την καταθλιπτική θεώρηση. Με άλλα λόγια, η κύρια αρετή του μυθιστορήματος του Δαββέτα έγκειται στο γεγονός ότι αναπτύσσεται εν τέλει σε ένα βαθιά στοχαστικό σχόλιο της πολύ σκληρής αλλά αναντίρρητης αλήθειας που μεταφέρουν οι φράσεις του Gunter Grass, που ο Δαββέτας έβαλε ως μότο στο βιβλίο του: «Η Ιστορία μας είναι σαν μια βουλωμένη λεκάνη τουαλέτας. Τραβάμε και ξανατραβάμε το καζανάκι, αλλά τα σκατά πάντα επιπλέουν».

Οργανικό δέσιμο παρόντος - παρελθόντος