Απόστολος Δοξιάδης: «Ποτέ δεν πρωτοτύπησα από πρόθεση»

• «Σε θέματα αφηγηματικής τεχνικής, Βρετανοί και Αμερικανοί δεν χαρίζουν κάστανα» λέει ο συγγραφέας Απόστολος Δοξιάδης, του οποίου το γκράφικ νόβελ Logicomix είχε πρωτοφανή διεθνή επιτυχία

Μέχρι και Νο 6 στη γενική λίστα μπεστ σέλερ του ηλεκτρονικού βιβλιοπωλείου amazon. com, Νο 1 στη λίστα μπεστ σέλερ των «Νew York Τimes», στην κατηγορία έκδοσης τσέπης βιβλίων με σκίτσα. Εκτενείς κριτικές σε πολλές μεγάλες βρετανικές και αμερικανικές εφημερίδες- κεντρικό δισέλιδο, λ.χ., στο λογοτεχνικό ένθετο των «Νew Υork Τimes». Το Logicomix των Απόστολου Δοξιάδη, Χρίστου Παπαδημητρίου και των εικονογράφων Αλέκου Παπαδάτου και Ανί ντι Ντονά διαγράφει μια πορεία που δύσκολα θα περίμενε κανείς εκ των προτέρων σε μια αγορά όπως η αμερικανική, που θεωρείται περίπου απροσπέλαστη για περιφερειακές λογοτεχνίες. Πέρα από το αυτονόητο, δηλαδή την ποιότητα της δουλειάς, ζητήσαμε από τον Απόστολο Δοξιάδη να επιχειρήσει να δώσει μία εξήγηση της επιτυχίας:

«Η επιτυχία ενίοτε οφείλεται και σε παράγοντες λογικά ακατανόητους, "χαοτικούς" θα λέγαμε», σημειώνει. «Απαντώ, λοιπόν, διατηρώντας αυτή την επιφύλαξη. Νομίζω ότι επηρέασαν κυρίως δύο πράγματα, που σχετίζονται με το είδος του γκράφικ νόβελ και την αγάπη πολλών αναγνωστών γι΄ αυτό. Το πρώτο ίσως ξενίσει: πιστεύω ότι, περιέργως, υπάρχουν ελάχιστα μόνοπραγματικάγκράφικ νόβελ που να πληρούν στο ακέραιο τις προδιαγραφές, να είναι δηλαδή ταυτόχρονα εκτενή σε φόρμα, ενιαία σε σύλληψη και άρτια στην παραγωγή. Και τα ελάχιστα αυτά οι αναγνώστες τα επιβραβεύουν με την προτίμησή τους. Ο δεύτερος είναι ότι ενώ το γκράφικ νόβελ έχει κατακτήσει την ωριμότητα στα εκφραστικά του μέσα, σπάνια ανοίγεται σε ορίζοντες έξω από την περιορισμένη θεματική των υπερηρώων ή, σε έργα όπως το Μaus ή το Ρersepolis, σε προσωπικές μαρτυρίες για ταραγμένες εποχές. Οι αναγνώστες όμως διψούν για πιο μεστά θέματα».

Τι επιζητούν όμως οι ξένοι εκδότες που αδυνατούν να προσφέρουν οι Έλληνες συγγραφείς; Ή ποιοι παράγοντες είναι εκείνοι που καθιστούν την ελληνική λογοτεχνία λιγότερο γνωστή ή κατανοητή από τους ξένους;

«Αν και δεν ξέρω την πλήρη απάντηση, κάποιοι παράγοντες μου φαίνονται προφανείς», απαντά. «Για να σε δεχθεί η αγορά μιας ηγεμονικής γλώσσας, όπως είναι σήμερα τα αγγλικά, πρέπει να φέρνεις κάτι το αλλιώτικο, το καινούργιο. Δεν φτάνει όμως αυτό: η αγγλοσαξονική αγορά έχει μια απόλυτη απαίτηση για καλοδουλεμένη αφηγηματική τεχνική. Σ΄ αυτό δεν χαρίζουν κάστανα. Αντίθετα, σε πολλά επιτυχημένα ελληνικά μυθιστορήματα η αφήγηση υστερεί και το κενό αναπληρώνεται με μια, ας την πούμε, σιωπηρή συνεννόηση του συγγραφέα με τον αναγνώστη, βασισμένη σε κοινά αναγνωρίσιμα ή αγαπητά θέματα. Αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό πράγμα. Αλλά δεν μπορεί να ταξιδέψει. Όπως λένε, “χάνεται στη μετάφραση”».

• Από το «Ο Θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ», πρωτοποριακό επίσης βιβλίο για την εποχή του με διεθνή καριέρα και αυτό, που συνδύζε μαθηματικά με λογοτεχνία, μέχρι το Logicomix που συνδυάζει τη φιλοσοφία και το κόμικς, φαίνεται να αποζητάτε το ανακάτεμα της τράπουλας στη συγγραφική τέχνη. Μήπως βρίσκετε το κλασικό μυθιστόρημα βαρετό;

«Καθόλου βαρετό δεν το βρίσκω! Αντίθετα, το βρίσκω τόσο απολαυστικό όσο την καλύτερη σοκολάτα γάλακτος- και μάλιστα χωρίς τις θερμίδες της! Είμαι αθεράπευτος οπαδός των μεγάλων μυθιστοριογράφων, του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι, του Τόμας Μαν κι άλλων πολλών, και επίσης μπορώ να διαβάζω ατέλειωτα κάποια είδη που αγαπώ, όπως το αστυνομικό. Αλλά όταν γράφω, κάνω άλλη δουλειά. Δεν γράφω απλώς "ιστορίες που θα ήθελα να διαβάσω", αλλά προσπαθώ να καταλάβω καλύτερα τον κόσμο και τον εαυτό μου με τη γλώσσα της αφήγησης. Ίσως αυτό να με σπρώχνει σε μονοπάτια που άλλοι θεωρούν πρωτότυπα, δεν ξέρω. Αλλά ποτέ δεν έχω πρωτοτυπήσει εκ προθέσεως. Και με τον "Θείο Πέτρο" και με το Logicomix έγραψα- στο δεύτερο με τους συνεργάτες μου- ακριβώς το βιβλίο που ήθελα να γράψω. Βέβαια πάντα κοιτάζω να προσαρμόζω την ανάγκη της έκφρασης στον απαράβατο κανόνα της επικοινωνίας με τον αναγνώστη».

ΙΝFΟ

Απόστολος Δοξιάδης, Χρίστος Παπαδημητρίου, Logicomix, Εκδόσεις Ίκαρος, σελ. 350, τιμή: 27 ευρώ

«Δεν υπάρχει πολιτισμός κατά παραγγελία»

Του Απόστολου Δοξιάδη φαίνεται να του αρέσει η συνεχής μεταμόρφωση: από τα πρώτα του βιβλία («Βίος παράλληλος», «Μακαβέττας») στα πολύ διαφορετικά νεώτερα ή και στηνεπίσης με επιτυχία- ενασχόλησή του με τον κινηματογράφο (ως σκηνοθέτη των ταινιών «Τεριρέμ» και «Υπόγεια διαδρομή»). Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν το Logicomix θα είναι το μοναδικό του γκράφικ νόβελ.

«Δεν νομίζω ότι αυτό γίνεται επειδή “μου αρέσει”», απαντά, «αλλά επειδή κυνηγώ συνέχεια κάτι που ολοένα μου ξεφεύγει. Ομολογώ ότι όταν ξεκινήσαμε το Logicomix πίστευα ότι θα είναι το μοναδικό μου γκράφικ νόβελ. Τώρα δεν μπορώ να το πω με τόση βεβαιότητα- με έχει εντυπωσιάσει το πόσες δυνατότητες κρύβει η φόρμα, πολλές από αυτές κατά τη γνώμη μου ανεκμετάλλευτες.

• Η πολιτική ζωή στην Ελλάδα έχει ομαλοποιηθεί τα τελευταία 35 χρόνια, έχουμε μπει σε μια άλλη εποχή ύστερα από ένα δύσκολο παρελθόν. Ποια βλέπετε να είναι τα στοιχήματα της νέας εποχής, ιδιαίτερα στον πολιτισμό;

Κατ΄ αρχήν, το υπογραμμίζω: η ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής είναι μεγάλη κατάκτηση, που μόνο όσοι έχουν την πολυτέλεια να μη ζήσουν σε παλιότερες εποχές ανωμαλίας την περιφρονούν. Από εκεί και πέρα, το κράτος έχει πολλά να κάνει στον πολιτισμό, να βοηθήσει και να στηρίξει, κυρίως στους θεσμούς, κυρίως στις τέχνες εκείνες που το χρειάζονται περισσότερο. Αλλά να μην ξεχνάμε ότι τον πολιτισμό μιας χώρας δεν το φτιάχνει το κράτος και ούτε παράγεται κατά παραγγελία. Αν ήταν έτσι, θα βρίσκαμε τη συνταγή και κάθε εποχή θα ήταν η Αθήνα του Περικλή ή η ιταλική Αναγέννηση!

Μαθηματικά και λογοτεχνία

Την επιτυχία του «Θείου Πέτρου» ο Απόστολος Δοξιάδης δεν θέλησε να την κάνει «συνταγή», συνεχίζοντας στον δρόμο της λεγόμενης «μαθηματικής λογοτεχνίας».

«Μα δεν θεωρώ καν ότι υπάρχει το γένος (genre) της "μαθηματικής λογοτεχνίας"», λέει. «Ένα λογοτεχνικό γένος απαιτεί τη δυνατότητα αέναης επανάληψης σταθερών θεμάτων και μοτίβων, χωρίς σημάδια κάματου, όπως ας πούμε στο αστυνομικό. Με τα μαθηματικά δεν βλέπω αυτή τη δυνατότητα, παρά μόνο ως παρωδία. Αυτό που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια είναι καλά εκλαϊκευτικά βιβλία με έντονα αφηγηματικά στοιχεία, όπως το "Τελευταίο Θεώρημα του Φερμά" του Singh ή η "Μουσική των Πρώτων", του Du Sautoy, κι από εκεί και πέρα κάποια, ελάχιστα, μυθιστορήματα με ήρωες μαθηματικούς. Άλλα από αυτά είναι καλά μυθιστορήματα, άλλα δεν είναι. Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν στη λογοτεχνία, στη δεύτερη όχιη προσθήκη "μαθηματικό" δεν κάνει ένα κακό μυθιστόρημα λογοτεχνία».

• Του Μανώλη Πιμπλή, TA NEA: Παρασκευή 16 Οκτωβρίου 2009