Από τα υπόγεια της «Σεκουριτάτε» στο παλάτι του Νόμπελ

• Η ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΟ ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΒΡΑΒΕΙΟ

Η 56χρονη ρουμανικής καταγωγής Γερμανίδα συγγραφέας Χέρτα Μίλερ είναι η φετινή εκλεκτή της Σουηδικής Ακαδημίας, γιατί «με την ποίηση και την πρόζα της σκιαγραφεί το σύμπαν των στερημένων». Η Χέρτα Μίλερ ήταν η λογοτεχνική φωνή των αντιφρονούντων της Ρουμανίας στη Δύση, όταν το απολυταρχικό καθεστώς του Τσαουσέσκου ζούσε και βασίλευε. Ανήκει στη γερμανική μειονότητα της βορειότερης βαλκανικής χώρας, γι' αυτό αυτοπροσδιορίζεται ως Γερμανίδα πολίτης και δημιουργός, γεννημένη στη Ρουμανία. Αυτή τη μελαχρινή κυρία με τα γαλάζια μάτια επέλεξε η επιτροπή της Σουηδικής Ακαδημίας για να της απονείμει το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η 56χρονη νικήτρια -δωδέκατη γυναίκα στην ιστορία του θεσμού- είναι ποιήτρια, πεζογράφος και δοκιμιογράφος. Ζει από το 1987 στο Βερολίνο μαζί με τον σύζυγό της, τον μυθιστοριογράφο Ρίχαρντ Βάγκνερ, γιατί αρνήθηκε να συνεργαστεί με τη μυστική αστυνομία, την περιβόητη Σεκουριτάτε.

Ανακοινώνοντας την απόφασή του, το σουηδικό ίδρυμα αναφέρει ότι η Μίλερ «με την πυκνότητα της ποίησής της και την ειλικρίνεια της πρόζας της σκιαγραφεί το σύμπαν των στερημένων». Το βραβείο ανέρχεται σε 10 εκατ. σουηδικές κορόνες (980 χιλ. ευρώ ή 1,42 εκατ. δολ.). «Αισθάνομαι έκπληκτη και ακόμη δεν μπορώ να το πιστέψω», δήλωσε η Χέρτα Μίλερ όταν έμαθε την είδηση από τον Γερμανό εκδότη της. «Δεν μπορώ να πω τίποτα περισσότερο αυτή τη στιγμή».

Ο μόνιμος γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας Πέτερ Ενγκλουντ στάθηκε αρχικά στην «ηθική ορμή» της Μίλερ, που ταιριάζει τέλεια με τα κριτήρια απονομής του βραβείου. Στη συνέχεια τη χαρακτήρισε «εξαιρετική συγγραφέα, με πραγματικά φανταστική γλώσσα, που σου δίνει την αίσθηση ότι ζεις σ' ένα δικτατορικό καθεστώς, ότι είσαι μέρος μιας μειονότητας σε άλλη χώρα, που νιώθεις σαν να βρίσκεται σε εξορία».

Μάλιστα, προτείνει στους αναγνώστες να κάνουν μια πρώτη αρχή από το μυθιστόρημά της «The Land of Green Plums» του 1994, το οποίο θεωρεί το καλύτερό της βιβλίο. Εδώ έχουμε αυτοπροσώπως τους κατασταλτικούς μηχανισμούς μιας «κόκκινης» δικτατορίας, όπως αυτή φιλτράρεται μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Καλά λόγια είχε να πει και για το τελευταίο της έργο, «Atemschaukel», που προς το παρόν κυκλοφορεί μόνο στα γερμανικά. Το χαρακτήρισε «απολύτως συναρπαστικό». Αφηγείται τις εμπειρίες μιας 17χρονης Γερμανίδας που οδηγείται από τη Ρουμανία σε στρατόπεδο εργασίας της Σ. Ενωσης.

Στη Γερμανία, η Χέρτα Μίλερ έχει πάρει σχεδόν όλα τα μεγάλα εθνικά και τοπικά βραβεία («Κλάιστ», «Κάφκα» κ.ά.), ενώ το 1995 της απονεμήθηκε το καταργημένο πια Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας «Αριστείον». Συνολικά έχει γράψει δεκαεννέα βιβλία ποίησης, πεζογραφίας, δοκιμίου και κολάζ. Στη Σουηδία πρωτομεταφράστηκε το 1985. Στον αγγλοσαξονικό χώρο έγινε γνωστή το 1989 και έναν χρόνο πριν, στον γαλλόφωνο. Στις δύο μεγάλες γλώσσες έχουν μεταφραστεί τα έργα της «The Passport» του 1986 και το «The Appointment» του 1997.

Στο πρώτο καταγράφει τις προσπάθειες μιας γερμανο-ρουμανικής οικογένειας να αποκτήσει διαβατήρια, ώστε να εγκαταλείψει τη χώρα που τους καταδυναστεύει, για τον «παράδεισο» της πρώην Δυτικής Γερμανίας. Στο δεύτερο, πρωταγωνιστεί μια νεαρή γυναίκα, που εργάζεται σε βιομηχανία ρούχων. Απεγνωσμένα, αναζητά ν' ανάψει ένα φως στο απόλυτο σκότος του καθεστώτος του Τσαουσέκου. Ετσι, αρχίζει να ράβει σημειώματα με την ένδειξη «παντρέψου με» στα αντρικά ρούχα που εξάγονται στην Ιταλία.

Η Χέρτα Μίλερ γεννήθηκε στις 17 Αυγούστου του 1953 στη γερμανόφωνη πόλη Νίτζιντορφ στην περιοχή Μπανάτ της Ρουμανίας. Οι παππούδες της ήταν εύποροι αγρότες της γερμανόφωνης μειονότητας, που έχασαν την περιουσία τους επί κομμουνισμού. Ο πατέρας της, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρέτησε στα Βάφεν - Ες Ες. Η μητέρα της εγκλείστηκε επί πέντε χρόνια σε στρατόπεδο εργασίας στην Ουκρανία. Η Γερμανίδα συγγραφέας σπούδασε γερμανική και αγγλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Τιμισοάρα. Κατά την περίοδο των σπουδών της συμμετείχε στη γερμανόφωνη ομάδα νέων συγγραφέων «Aktionsgruppe Banat», η οποία αναζητούσε ελευθερία έκφρασης εναντίον της τσαουσεσκικής δικτατορίας.

Μετά το πέρας των σπουδών της εργάστηκε ως μεταφράστρια σ' ένα εργοστάσιο ρούχων. Η Σεκουριτάτε θέλησε να την υποχρεώσει να συνεργαστεί μαζί της, αλλά αυτή αρνήθηκε πεισματικά.

Το πρώτο της έργο γράφτηκε στα ρουμανικά και κυκλοφόρησε στα 1982, με τον γερμανικό τίτλο «Niederungen». Δύο χρόνια αργότερα εμφανίστηκε το «Druckender Tango». Και στα δύο απεικονίζεται ζωντανά και γλαφυρά η υποκρισία σ' ένα χωριό και η καταπίεση των διαφωνούντων. Είχε ήδη δείξει τον λογοτεχνικό δρόμο που θα ακολουθούσε καταστρέφοντας την ειδυλλιακή εικόνα της γερμανικής αγροτικής ζωής στη Ρουμανία.

Η κριτική έχει επισημάνει την καθαρά ποιητική γλώσσα του λόγου της, την ευχέρεια που έχει στην επινόηση μεταφορών και μετωνυμιών, οι οποίες επαναλαμβάνονται συχνά στη μυθοπλαστική της αφήγηση. Ακόμη, έχει επαινέσει το λαμπρόν του χιούμορ της, που αποδυναμώνει τη συχνά καταθλιπτική ατμόσφαιρα του έργου της. *

info: Στα ελληνικά έχει εκδοθεί το «Μετέωροι ταξιδιώτες» από τον «Ηρόδοτο» (μτφρ.: Κατερίνα Χατζή, 1993)

Ανάκριση στιλ Τσαουσέσκου

Ετσι αφηγήθηκε την εμπειρία της στα χέρια της αστυνομίας του Τσαουσέσκου στην εφημερίδα «Ντι Τσάιτ» (23/7/2009):

«Με κατηγόρησαν ότι έκανα έρωτα με οκτώ Αραβες φοιτητές και ότι με πλήρωσαν με κάλτσες και με κοσμήματα. Δεν γνώριζα κανέναν Αραβα. Αλλά ο ανακριτής μού είπε: "Εμείς, αν θέλουμε, μπορούμε να βρούμε είκοσι Αραβες ως μάρτυρες. Θα δεις, θα έχεις μια υπέροχη δίκη". Αρχισαν να μου πετούν τα χαρτιά μου στον διάδρομο και με υποχρέωναν να τα σηκώνω. Αυτό το έκαναν τριάντα με σαράντα φορές. Αμα αργούσα να τα σηκώσω, με χτυπούσαν στα πισινά. Από μια πόρτα άκουσα μια γυναικεία φωνή να ουρλιάζει. Βασανιστήρια ή βιασμός, σκέφτηκα, αλλά ίσως να ήταν και ηχογραφημένα. Με υποχρέωσαν να φάω οκτώ βραστά αβγά με πράσινα κρεμμύδια και αλάτι...».

• Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 9 Οκτωβρίου 2009