Ανθρωπογεωγραφία

• Από τη Λίλυ Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 30 Οκτωβρίου 2009
• Ζέιντι Σμιθ (επιμ.), Το βιβλίο του Αλλου, μτφρ.: Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Τόπος, σ. 373, 18,90 ευρώ

«Το βιβλίο του άλλου», με τη βαρύνουσα υπογραφή της Ζέιντι Σμιθ στην επιμέλεια, παρουσιάζει διηγήματα που γράφτηκαν από γνωστούς ή λιγότερο γνωστούς συγγραφείς με μοναδική οδηγία το «Επινοήστε κάποιον». Κατά συνέπεια οι συγγραφείς κλήθηκαν να δημιουργήσουν κάποιο χαρακτήρα, το όνομα του οποίου αποτελεί και τον τίτλο του εκάστοτε διηγήματος. Τα διηγήματα είναι 23, μεταξύ αυτών και 2 σε μορφή κόμικς, ενώ το διήγημα του Νικ Χόρνμπι, εκ των διασήμων της παρούσης συλλογής, διαθέτει ειδική εικονογράφηση για το θέμα. Οι συγγραφείς είναι φυσικά αγγλόφωνοι, αλλά, πέρα από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, βρίσκουμε και συγγραφείς με καταγωγές από άλλα μέρη. Αυτή η μερική πολυπολιτισμικότητα δίνει ένα ιδιαίτερο εύρος στη θεματική τους, μια και συναντάμε διαφορετικές απόψεις αποτύπωσης ενός χαρακτήρα.

Ενα τέτοιο εγχείρημα συνιστά πολύ καλό υλικό για μελέτη από επίδοξους συγγραφείς, είτε παρακολουθούν κάποια σχολή δημιουργικής γραφής είτε επιχειρούν να εισέλθουν στον χώρο της γραφής μόνοι. Το μάθημα ξεκινά ίσως από κάποιες από τις εξαίρετες εισαγωγικές (πρώτες) προτάσεις ορισμένων διηγημάτων, όπως: «Το φεγγάρι στο Τέξας κρέμεται χαμηλά. Το φεγγάρι είναι η μητέρα μου.» (Ντόναλ Γουέμπστερ του Κολμ Τόιμπιν) ή από τον χειρισμό του τέλους που επιλέγουν οι συγγραφείς, όπως τις μονολεκτικές δύο τελευταίες προτάσεις:«Εκείνη./ Πράγματι.» (Το κουτάβι του Τζορτζ Σάντερς) έως τα απροσδόκητα τέλη των ιστοριών, όπως στο Δικαστής Γκλάντις Παρκς-Σουλτς της Χάιντι Τζούλαβιτς. Οι ίδιοι οι χαρακτήρες αναπτύσσονται άλλοτε ελλειπτικά και άλλοτε με εκτεταμένη περιγραφή, ενώ κάποιες φορές οι ιστορίες τους παρουσιάζονται από τη δική τους οπτική γωνία, άλλες φορές από την οπτική γωνία κάποιου φίλου/γνωστού και σε κάποιες η παρουσίαση είναι πολυπρισματική. Η έκταση των ιστοριών είναι επίσης σημαντική, μια και κάποιες είναι πολύ σύντομες, ενώ άλλες εκτεταμένες. Ο τόνος, διαφορετικός σε κάθε ιστορία, είναι χαρακτηριστικός για την εξέλιξή της και, όπως και με τα υπόλοιπα προς εξέταση θέματα, θα μπορούσε να τεθεί σε κριτική ανάλυση για την επιτυχημένη ή μη χρησιμοποίησή του. Αυτό φυσικά ισχύει και για κάθε κρινόμενο στοιχείο. Ακριβώς επειδή το εύρος τόσο των τεχνικών του διηγήματος όσο και της προσωπικής τεχνικής καθενός από τους μετέχοντες είναι μεγάλο, πολλές από τις ιστορίες μπορεί να ερμηνευτούν και να αποτιμηθούν διαφορετικά. Ενας επιπλέον παράγοντας είναι η ευρύτατη γκάμα που παρουσιάζουν. Κυμαίνονται από τη ρεαλιστική αφήγηση ώς το φανταστικό και από την παραβολή ώς το κόμικς.

Αυτό το εύρος καθιστά δύσκολο και το έργο της αποτίμησης. Συχνά στις συλλογές αντιμετωπίζουμε επιτυχέστερα ή λιγότερο επιτυχημένα διηγήματα που, εφόσον γνωρίζουμε και το υπόλοιπο έργο του συγγραφέα, προσμετράμε στις καλές ή άτυχες στιγμές του. Οι περισσότεροι από τους συγγραφείς πρωτοεμφανίζονται στη χώρα μας με το συγκεκριμένο διήγημα, το οποίο δεν γνωρίζουμε κατά πόσο τους αντιπροσωπεύει συνολικά. Ο ρόλος ωστόσο που καλείται να παίξει η συλλογή, δηλαδή η ανάπτυξη συγκεκριμένων χαρακτήρων, εκπληρώνεται ακόμη και στα ατυχέστερα διηγήματα. Επίσης αποτυπώνεται, σε ορισμένα διηγήματα ευκρινώς, η διαφορά σχολής, νοοτροπίας κ.λπ. ορισμένων αμερικανών συγγραφέων από τους Ευρωπαίους.

Από τους μεταφρασμένους στα ελληνικά συγγραφείς ο Ο'Χάγκαν εντυπωσιάζει για την τεχνική που αναπτύσσει. Χωρίζει το ευσύνοπτο -6 μόλις σελίδων- διήγημά του Γκόρντον σε επιμέρους μικρά κεφάλαια με τους χαρακτηριστικούς τίτλους: Περηφάνια, Ειδύλλιο, Αξία, Λογική, Υφος, Ευαισθησία, Διαφωτισμός και Πολιτική. Από αυτή την αναδίφηση προκύπτουν χαρακτηριστικές βινιέτες που στο σύνολό τους αποτυπώνουν τον φερώνυμο Γκόρντον. Από τα υπόλοιπα διηγήματα αναμφισβήτητα ξεχωρίζουν τα Ντόναλ Γουέμπστερ του Κολμ Τόιμπιν, Λελέ της Εντβίζ Νταντικά και Ο Ψεύτης του Αλεξάνταρ Χέμον. Στο πρώτο, ο χώρος διασπάται μεταξύ της γενέθλιας Ιρλανδίας και του σημερινού τόπου παραμονής (ΗΠΑ) και η μνήμη μιας πρόσφατης απώλειας συμπλέκεται αριστοτεχνικά με βιώματα εγκατάλειψης στην παιδική ηλικία και έναν μακροχρόνιο δεσμό. Στο δεύτερο, ο περιβάλλων χώρος και η φύση σε μια πόλη της Αϊτής παίζουν εκκωφαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και κατά συνέπεια της καθοριστικής απόφασης της ηρωίδας, ενώ το τρίτο, με ιστορικό φόντο μια ρωμαϊκή πόλη, συνδυάζει εύστοχα και αποτελεσματικά την ψυχολογία της μάζας με τη σημασία του ψέματος. Αξια μνείας είναι και αρκετά ακόμη διηγήματα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν δύο ερωτικές ιστορίες: το Ρόι Σπάιβι της Μιράντας Τζουλάι και το Θίο του Ντέιβ Εγκερς. Η πρώτη είναι μια ιστορία ανεκπλήρωτου έρωτα μεταξύ μιας νεαρής κοπέλας και ενός διάσημου σταρ· η εξισορρόπηση του χιούμορ με την τρυφερότητα, τη νοσταλγική διάθεση και την τελική συνειδητοποίηση τελειοποιούν την εκτέλεση μιας μάλλον κοινής ιστορίας. Αντιθέτως, το Θίο είναι ένα διήγημα με παραμυθική διάθεση, το οποίο κινείται στον χώρο του φανταστικού. Οι γίγαντες που αναδύονται ύστερα από έναν πολύ μεγάλο σεισμό έχουν την πολύ ανθρώπινη ανάγκη εύρεσης συντρόφου, η οποία αποτυπώνεται με εξαίρετο λυρισμό.

Να σημειωθεί ότι οι συγγραφείς δέχτηκαν να μην αμειφθούν για τα διηγήματα της συλλογής, τα έσοδα από τα δικαιώματα της οποίας θα διατεθούν στο 826NYC, «έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που υποστηρίζει νέους μέχρι 15 ετών να αναπτύξουν τις εκφραστικές και συγγραφικές τους δυνατότητες, αλλά και τους παιδαγωγούς, στο να εμπνέουν τους μαθητές τους να γράφουν».