Γιγαντισμός και αλυσίδες στο βιβλίο, μυστικά και ψέματα της αγοράς

ΒΙΒΛΙΟ. Μακριά από τους προβολείς της δημοσιότητας, τις διεθνείς εκθέσεις και τις λογοτεχνικές εκδηλώσεις, υπάρχει ένας «παράλληλος κόσμος» του βιβλίου, ο πραγματικός: εκτείνεται στους ορόφους των μεγάλων βιβλιοπωλείων και περιμένει το βλέμμα και τη χειρονομία του αναγνώστη. Στα βιβλιοπωλεία-αλυσίδες, ο «πόλεμος στους πάγκους» μαίνεται, καθώς τίτλοι και συγγραφείς στοιβάζονται, διαγκωνίζονται ή παραγκωνίζονται ανάλογα με τις στρατηγικές που επιβάλλουν τα «μεγαθήρια». Το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Μπιρκ Μάινχαρντ στη S­ddeutsche (14. 10.), τη μέρα που η Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης άνοιγε της πύλες της στην Κίνα και τον κόσμο, φέρνει στο φως «μυστικά και ψέματα» από την αγορά του βιβλίου στη Γερμανία.

• Ο νόμος του ισχυρού

Στη δεκαετία του ’70, η λέξη «συγκέντρωση» (Konzentration) ήταν άγνωστη στους βιβλιοπώλες μιας χώρας με σημαντική εκδοτική, συγγραφική και αναγνωστική παράδοση, και 5.000 βιβλιοπωλεία ανά την επικράτεια. Τα τελευταία δέκα χρόνια, 800 έχουν βάλει ήδη λουκέτο, ενώ το ίδιο διάστημα τα βιβλιοπωλεία-αλυσίδες (Thalia, Hugendubel, Kaiser κ.ά.) διπλασίασαν το μερίδιο αγοράς, που ανέρχεται κιόλας στο 30% του συνολικού τζίρου. Τα «μεγα-βιβλιοπωλεία» της Thalia εισβάλλουν στον χώρο, σαν οδοστρωτήρες, με στυγνά κριτήρια μάρκετινγκ. Εδώ κυριαρχούν το lifestyle και το προϊόν, οι λεόντειες συμφωνίες με τους εκδοτικούς οίκους, οι όροι προβολής, τα ποσοστά έκπτωσης (μεταξύ 40 - 50%), και, κυρίως, τα «εμπορικά ονόματα», από τον Κοέλιο μέχρι τον Νταν Μπράουν. Ολα ξεκινούν από την ετήσια συνάντηση της επιχείρησης με τους εκδοτικούς οίκους. Εκεί καταρτίζονται οι λίστες, επιλέγονται τα «φαβορί», απορρίπτονται συνήθως οι μικροί εκδοτικοί ή οι ανερχόμενοι συγγραφείς (εάν δεν πληρούν τις προϋποθέσεις του «μπεστ-σέλερ»), επιμερίζεται η οικονομική συμμετοχή των εκδοτικών στη λειτουργία του «μεγα-βιβλιοπωλείου, καθορίζονται οι θέσεις (στη βιτρίνα, τους πάγκους, τα ράφια ή στις αποθήκες), κοστολογούνται οι διαφημιστικές καταχωρίσεις (15.000 ευρώ για το χριστουγεννιάτικο ενημερωτικό έντυπο) και οι «συγγραφείς του μήνα» (κοστολόγιο 50.000 ευρώ).

Το ρεπορτάζ στηρίζεται σε έρευνα, καθώς και στις μαρτυρίες των εμπλεκομένων. Τα περισσότερα ονόματα είναι λογοτεχνικά ψευδώνυμα (Φρις, Γέλινεκ, Μπάχμαν) και μόνο η Νόρα Πέστερ, υπεύθυνη πωλήσεων των εκδόσεων Matthes&Seitz, ενός βερολινέζικου οίκου με (εξ)αιρετικές επιλογές, μιλάει ανοιχτά κι επώνυμα: «Για μας η αλυσίδα βιβλιοπωλείων Thalia είναι σαν ένας τοίχος αδιαπέραστος».

• Αλυσόδετοι εκδότες

Ο πνευματώδης τίτλος «Στις αλυσίδες» (An der Kette) παραπέμπει στα μεγα-βιβλιοπωλεία και στις «συνθήκες υποδούλωσης», που υφίστανται εκδότες, αλλά και μικρά βιβλιοπωλεία με αντίτιμο την επιβίωση, σε εποχές κρίσης και μονοπωλιακών συνθηκών στην αγορά του βιβλίου. Κάποιοι αντιστέκονται, άλλοι προσαρμόζονται, όμως λίγοι γνωρίζουν την πραγματικότητα, οι περισσότεροι καταναλώνουν ανυποψίαστοι. Αυτές οι προϋποθέσεις δεν αποτελούν αποκλειστικά «γερμανικό φαινόμενο». Λίγο-πολύ έχουν εφαρμογή στις περισσότερες χώρες, ενώ, προφανώς, διεισδύουν, αργά αλλά σταθερά, και στην Ελλάδα. Μία ανάλογη έρευνα θα πρέπει κάποτε να μας απασχολήσει, πέρα από φεστιβάλ βιβλίου, κρατικές επιδοτήσεις, συνδικαλισμούς και ευπώλητα.

Στο μετανεωτερικό «Φάρεναϊτ 451», τα βιβλία ούτε καίγονται ούτε αποστηθίζονται: επιβάλλονται, καταναλώνονται ή αποσιωπούνται.

• Του Κωστα Θ. Καλφοπουλου, Η Καθημερινή, 27/10/2009