- Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΠΟΤΕ ΤΟΝ ΛΑΤΡΕΨΕ, ΕΠΕΙΤΑ ΤΟΝ ΛΗΣΜΟΝΗΣΕ. ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ, ΠΟΥ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΜΕΣΟΥΝΤΟΣ ΤΟΥ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Ο ΙΝΔΟΣ ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΑΣ ΘΙΓΕΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΘΕΜΑΤΑ. ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ, ΕΡΩΤΑΣ, ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ,ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΒΙΑ ΠΑΡΕΛΑΥΝΟΥΝ Σ΄ ΕΝΑ ΠΛΟΥΣΙΟ ΛΥΡΙΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ
Το Σπίτι και ο Κόσμος είχε πρωτοεκδοθεί στη χώρα μας το 1951 από τον εκδοτικό οίκο Γ. Παπαδημητρίου στη σειρά «100 Αθάνατα Έργα», με μεταφράστρια τη θεατρική- κινηματογραφική κριτικό και πρωτεργάτισσα της ίδρυσης της Κινηματογραφικής Λέσχης Ειρήνη Καλκάνη. Αυτή ακριβώς η μετάφραση που χρησιμοποιήθηκε για την παρούσα επανέκδοση του έργου ίσως ξενίσει κάποιους λόγω των ιδιομορφιών τής προ 60ετίας γλωσσικής πραγματικότητας. Είναι εντούτοις μια αξιέπαινη προσπάθεια που διατηρεί ζωντανό τον λυρισμό και την ποιητικότητα του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (1861-1941) αλλά ταυτόχρονα σέβεται το ιδιαίτερο πραγματολογικό φορτίο που αναγκαστικά προσκομίζει ο νομπελίστας συγγραφέας από την απόμακρη ινδική υποήπειρο. Εν τούτοις, ο Ταγκόρ ήταν ήδη γνωστός στο ελληνικό κοινό από μεταφράσεις των λιγοστών του ποιημάτων που είχαν γοητεύσει μεταξύ άλλων τον Έζρα Πάουντ και τον Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς. Μάλιστα η φήμη του ήταν τέτοια που ήδη, το 1926 (25 Νοεμβρίου), η τότε βενιζελική εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος», διά γραφίδος Κωστή Μπαστιά τον υποδεχόταν στην Αθήνα με ένα πηχυαίο πρωτοσέλιδο: « Αι Αθήναι εφιλοξένησαν χθες δι΄ ολίγας ώρας τον μέγα Ινδόν διδάσκαλον...». Ακολουθούσε εκτεταμένη συνέντευξη.
Το Σπίτι και ο Κόσμος γράφτηκε μετά την απονομή του βραβείου Νόμπελ (1913) στον Ινδό ποιητή και δημοσιεύθηκε σε συνέχειες σε περιοδικά της εποχής, για να εκδοθεί στην Αγγλία σε πλήρη μορφή το 1919. Προκάλεσε εκτεταμένες συζητήσεις και ενίοτε διαμάχες, καθώς πολλοί θεώρησαν ότι υπονόμευε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ινδών. Άλλοι σοκαρίσθηκαν από τον έντονο ερωτισμό του σε μια χώρα συντηρητική και «πνευματική», ενώ μια τρίτη κατηγορία αμφισβήτησε την ποιότητα του κειμένου λόγω των πολλαπλών ποιητικών δανείων του, τα οποία, πάντως, όπως επισημαίνει στον εξαιρετικό πρόλογό του ο Άρης Μπερλής, συνιστούν μοντερνιστικά στοιχεία. Ακόμη πιο σαφές μοντερνιστικό στοιχείο είναι ωστόσο η χρήση των διαρκώς εναλλασσόμενων τριών αφηγηματικών φωνών, που προηγούνται χρονολογικά των έξι αφηγητών της Βιρτζίνια Γουλφ στα
Κύματα (1931). Το ιδιωτικό και το δημόσιο- το μέσα και το έξω- συγκρούονται σ΄ όλο το μυθιστόρημα. Ο εκσυγχρονιστής γαιοκτήμονας Νίκιλ επιμένει να μορφώσει τη σύζυγό του Μπιμάλα, να της δώσει επιλογές, να τη βγάλει από το σπίτι στον έξω κόσμο. Εκείνη αντιστέκεται προτιμώντας τον σεβασμό στις παραδόσεις και την ειρηνική νηφαλιότητα της ινδικής εστίας. Ώσπου ο έξω κόσμος εισβάλλει με τη μορφή του εθνικιστικού κινήματος του Σουαντέσι διά του ηγέτη του και φίλου του Νίκιλ, Σαντίπ. Ο Σαντίπ ξεσηκώνει τους αγρότες και βιοτέχνες της Βεγγάλης προκειμένου να μποϊκοτάρουν τα εισαγόμενα προϊόντα και ειδικά τα προερχόμενα από τις αγγλικές κλωστοϋφαντουργίες- κίνημα οικονομικής τάξεως που σύντομα θα εξελιχθεί σε εθνικιστικό και, κατά κάποιον τρόπο, θα προετοιμάσει το έδαφος για τον Μαχάτμα Γκάντι (μαθητή του Ταγκόρ).
Ο Νίκιλ- με τον οποίο εν πολλοίς ταυτίζεται ο συγγραφέας- θα αμφισβητήσει τις μεθόδους και τις στοχεύσεις του κινήματος, θα υιοθετήσει μια ηπιότερη έως και παθητική στάση, την ίδια στιγμή που η Μπιμάλα γοητεύεται από τον Σαντίπ, γίνεται υποχείριό του, εντάσσεται στο κίνημα και φτάνει να προδώσει τον σύζυγό της- ακόμη και να του κλέψει μεγάλα ποσά- προκειμένου να δώσει σάρκα και οστά στον έρωτά της αλλά και να ταυτιστεί με την έννοια της «πατρίδας». Ο έρωτας θα παραμείνει μάλλον ανεκπλήρωτος, καθώς η Μπιμάλα θα ανακαλύψει στη γοητευτικά «αντρίκια» στάση του Σαντίπ σκοτεινά κίνητρα, έντονες προσωπικές
φιλοδοξίες, κυριαρχικές βλέψεις, καιροσκοπισμό, χίλιους δυο προσωπικούς δαίμονες που εκφράζονται μέσω της πολιτικής και που, όπως απέδειξε αργότερα η ιστορία του 20ού αιώνα, παίρνουν ακραίες μορφές σε μεσσιανικά καθεστώτα. Θα επιστρέψει μετανιωμένη στη συζυγική κλίνη τη στιγμή που μια άλλη εξέγερση- μουσουλμανική αυτήν τη φορά- θα ακουμπήσει το ίδιο της το σπιτικό. Ο κόσμος έχει εισβάλει για τα καλά στο σπίτι.
ΤΡΑΓΙΚΟ ΚΑΙ ΑΦΑΝΤΑΣΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟ ΔΙΛΗΜΜΑ
Το μυθιστόρημα του Ταγκόρ μοιάζει συχνά προφητικό. Σκιαγραφεί τους ήρωές του με σαφή αίσθηση του ανεξερεύνητου βάθους της ανθρώπινης προσωπικότητας. Κατασκευάζει δε με πειθώ όλα τα επικαλυπτόμενα ζεύγη της ανθρώπινης συνθήκης. Αλήθεια-ψεύδος, πραγματικότητα-φαντασία, μύθος-επιστήμη, τοπικό-παγκόσμιο, χθόνιο-ιερό, επανάσταση-παράδοση, δίκαιο-αδικία, φιλοδοξία-παθητικότητα παρελαύνουν στο βιβλίο, κάνοντας τους πρωταγωνιστές να φαντάζουν σαν ζώα πιασμένα σε διαδοχικές παγίδες. Κι όμως, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης δεν αποπροσανατολίζει τον αναγνώστη ούτε τον αποσπά από την αφηγηματική ροή. Η ιστορία εκτυλίσσεται ομαλά, οι δευτερεύοντες χαρακτήρες ανεβαίνουν επί σκηνής ίσα ίσα για να υποστηρίξουν την πλοκή και να ενσαρκώσουν συμπληρωματικές ιδέες, ενώ σε στιγμές που οι λυρικοί μονόλογοι τείνουν να κουράσουν τον σημερινό αναγνώστη, παίρνει τ΄ απάνω χέρι η δράση υπό την παιχνιδίζουσα μορφή των παρεξηγήσεων. Εντέλει, ο αναγνώστης θα βρεθεί προ του τραγικού και αφάνταστα επίκαιρου διλήμματος: να συμπαθήσει τον έξω κόσμο για τη φαινομενική πολιτική του ορθότητα ή το σπίτι (και την ιδιώτευση θα λέγαμε στις μέρες μας) για όσα ανθρώπινα προσκομίζει;
Το συναρπαστικό Κακό ή το πληκτικό Καλό; Τους προσωπικούς δαίμονες ή τις χθόνιες θεότητες;
Σταθμός στην παγκόσμια λογοτεχνία
Στον καιρό τους, στρατευμένοι στοχαστές όπως ο Γκέοργκ Λούκατς είχαν κατηγορήσει το έργο ως «φτηνή μικροαστική ιστορία» και μυθιστοριογράφοι όπως ο Ε.Μ. Φόρστερ ως απλό roman a trois. Ο σύγχρονος αναγνώστης ωστόσο θα το εισπράξει ως έναν σταθμό στην παγκόσμια λογοτεχνία, ως μια εισαγωγή στο μοντέρνο ή και ως ένα τριτοκοσμικό παραμύθι που εγείρει σε πρώιμη μορφή ορισμένα από τα μείζονα διλήμματα του 21ου αιώνα. 
No comments:
Post a Comment