Τελετουργίες μνήμης

• Η ΑΥΓΗ: 31/05/2009
• ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ
• ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ, Επιστροφή, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 373

Μια συνεχής διάδραση της εμπειρίας του τόπου και της μνήμης, μέσα από επιτόπιες αισθητηριακές προσλήψεις, επίμονες παλινωδίες και συστηματικές ανασκαφές στην αρχαιολογία του χθες. Οσμές, εικόνες, ήχοι, οπτασίες και φαντάσματα ανθρώπων ξεχασμένων, καθώς και η εκστατική ενατένιση του τοπίου, συμπλέκουν το τότε με το τώρα.

Ο ήρωας της αφήγησης, ο Απόστολος Ζήρας, εβδομηντάχρονος αρχαιολόγος, και ο γερασμένος σκύλος του ο Μάγκας, επιστρέφουν στην πατρογονική, εξοχική εστία στο Πήλιο. Στο σπίτι του «Γέρου», του πατριάρχη της οικογένειας, που μένει έρημο μετά το θάνατο του ιδιοκτήτη και δημιουργού του. Η επιστροφή είναι μια πράξη ανάκλησης των αγαπημένων προσώπων, αναδρομής σε οικείες περιπλανήσεις και λησμονημένες ιχνηλατήσεις στα μονοπάτια της νεότητας, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Άνθρωπος και ζώο συμπορεύονται συντροφικά και εγκαταλείπονται στο παρήγορο και λυτρωτικό πανηγύρι των εντυπώσεων. Η πυκνή από ερεθίσματα φύση του μυθικού βουνού διεγείρει τις υπνωτισμένες αισθήσεις των καταπονημένων από τις αντιξοότητες του βίου και τη σκόνη της ηλικίας πλασμάτων. Το σπίτι είναι καταφύγιο, η οργιώδης φύση λίκνο και προστασία. Υπόσχεται ασφάλεια και ασυλία, υποθάλπει τους κουρασμένους φυγάδες του άστεως. Μια αγκαλιά, μήτρα, κουκούλι γίνεται ο χώρος και εγκολπώνεται τον ψυχικά ανέστιο δραπέτη και τον πιστό σύντροφό του, για να τον γεννήσει ξανά.

Μια γραμμική πορεία μετακίνησης από την πόλη στην εξοχή, από το παρόν στο παρελθόν, από τη δράση στην απραξία, από το θόρυβο του κόσμου στην περισυλλογή της ερημίας και της απομόνωσης, επιχειρεί ο ήρωας της ιστορίας του Μιχάλη Μοδινού. Μια ανακατασκευή και ταυτόχρονα μια νέα ερμηνεία, υπό το φως των πρόσφατων δεδομένων και εξελίξεων, της ύλης του παρελθόντος. Μια επιστροφή στον ανασκαφικό χώρο της νεότητας μεθοδεύει ο απογοητευμένος αρχαιολόγος, για μια πληρέστερη αποτίμηση. Μια επιστροφή για να αναβαπτισθεί στα νάματα μιας αμήχανης και άβολης εφηβείας. Μια επιστροφή που εμπεριέχει μια αφόρητη νοσταλγία για το τοπίο των εκκινήσεων, των ανοικτών δρόμων, των ανεμπόδιστων επιλογών. Μια αναζωογονητική, για τις ακυρωμένες αισθήσεις, κατάδυση στη συγκίνηση των πρώτων ερώτων και των πρώτων σαρκικών επαφών.

Ένα σύστημα αναλογιών κατασκευάζει ο συγγραφέας. Ο Απόστολος Ζήρας και ο Μάγκας είναι ο ομηρικός Οδυσσέας και ο πιστός του Άργος, το χωριό του Πηλίου η πολυφίλητος Ιθάκη, η γερασμένη Ασημίνα η ακούραστη τροφός που περιμένει και οι κάτοικοι του χωριού ένας ιδιότυπος χορός που παραστέκει, σχολιάζει και παρατηρεί εδώ και δεκαετίες την οικογένεια Ζήρα να κατοικεί τον τόπο ιδιόρρυθμα και να ζει εκκεντρικά στο μουδιασμένο και αφιλόξενο μετεμφυλιακό τοπίο.

Και είναι αυτός ο χορός που παίρνει κάποιες φορές τη σκυτάλη της αφήγησης από το ενικό εγώ και την υποκειμενική σκοπιά και προσφέρει στον αναγνώστη το βλέμμα της ομάδας, ενός αμήχανου συλλογικού σώματος, χωρίς ενεργή κοινοτική συνείδηση, που περιμένει με φιλοπερίεργη προσμονή, απορία και ενδιαφέρον την εξέλιξη της ιστορίας. Την έκβαση της περιπέτειας του φυγάδα, που φέρει με οδύνη και αξιοπρέπεια το στίγμα του καταχραστή, με σθένος και καρτερικότητα την προσωπική ατίμωση και την πολιτική απομόνωση και με αποφασιστικότητα την διαπόμπευση από την ανθρωποφαγική αλαζονεία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και χειραγώγησης. Τα κεφάλαια οργανώνονται με παλινδρομικές κινήσεις και αντιστίξεις ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν.

Ακολουθούν σπειροειδείς πορείες με παραθέσεις γεγονότων, αναμνήσεων και στοχασμών και επίκεντρο τη σαγήνη του τόπου. Οι επιμελείς και εκστατικές περιγραφές της πληθωρικής φύσης, της ζωής και των κινήσεων του ήρωα και των δευτερευόντων προσώπων, οι εκτενείς αναφορές σε κοινωνικές, ιστορικές και πολιτικές καταστάσεις, εγγράφουν την αφηγηματική δράση στον ενεστώτα χρονικό ορίζοντα και δομούν ένα αναγνωρίσιμο πλαίσιο αναφοράς. Η μνήμη εστιάζει κυρίως στην παρουσίαση των γυναικείων αρχετύπων, που καθόρισαν την ωρίμανση του κεντρικού προσώπου.

Με τη συμβολή του τόπου ο Απόστολος Ζήρας συναντιέται με τον έφηβο εαυτό του, για να αρδεύσει το αφυδατωμένο, άνυδρο και κουρασμένο παρόν του με τους χυμούς των πρώτων εμπειριών, την απόγνωση των ανεκπλήρωτων σαρκικών επιθυμιών, τη γοητεία των διερευνητικών περιπλανήσεων στον κόσμο της ηδονής. Έρχεται διαρκώς αντιμέτωπος με τις αναμνήσεις των καλοκαιρινών του πόθων και παθών, την προσήλωσή του στη δισυπόστατη θηλυκή οντότητα, στο δίπολο μάνας-κόρης, πάνδημης και ουράνιας Αφροδίτης, σαρκικού πόθου και πλατωνικού έρωτα, ερωτισμού και ανταρσίας. Επικίνδυνα παιχνίδια που επιβεβαίωναν τον ανδρισμό του και παράλληλα στοίχειωναν τις διακοπές του.

Η αναδρομή στα χρόνια της νεότητας λειτουργεί σαν μια υπόσχεση παραγωγής μέλλοντος. Η μνήμη είναι το ερέθισμα για να κάνει μια επανεκκίνηση στο γερασμένο λογισμικό της ύπαρξής του, το φορτωμένο με την αδρανή ύλη μιας ζωής. Να απαλλάξει το σύστημα από τα περιττά βάρη και ανακουφισμένος να αντιμετωπίσει τη συνέχεια του βίου. Το τέλος της ιστορίας είναι μια γαμήλια τελετή (με μια εργαζόμενη μετανάστρια) και ένας συμποσιασμός (με όλο το χωριό προσκεκλημένο στο άβατο της κατοικίας του), που σηματοδοτούν μια μεταμελημένη επιστροφή στην αγκαλιά ενός λησμονημένου και απαξιωμένου κοινοτισμού.

Ο νάρκισσος διανοούμενος εστέτ, ο σκεπτικιστής ερημίτης, ο αποδιοπομπαίος τράγος των ΜΜΕ, που παρουσιάζει περισσότερες ομοιότητες με τα πρόσωπα που απασχόλησαν το παραπολιτικό παρασκήνιο της πρόσφατης επικαιρότητας και την σκανδαλοθηρική αδηφαγία του Τύπου, απ' όσες θα απαιτούσε η αφηγηματική δυναμική του χαρακτήρα, ανταλλάσσει την προνομιακή κοινωνική θέση του με μια πανηγυρική ένταξη στους κόλπους της τοπικής κοινωνίας.

Σ' αυτή την άνιση και χαοτική ελληνική πραγματικότητα, στην παραζαλισμένη ελληνική επαρχία ο αναχωρητισμός του μετατρέπεται αβίαστα σε απόλυτη συναίνεση. Και είναι η θάλλουσα φύση του βουνού των Κενταύρων ο από μηχανής θεός, που μεταμορφώνει το ρατσισμό σε συντροφικότητα, τον κυνικό πραγματισμό σε οικολογική συνείδηση και τον πολιτικό ρεβανσισμό και τη μισαλλοδοξία σε εντιμότητα και ήθος, που οδηγεί την ιστορία σε αίσιο τέλος.

• Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας