Στο περιθώριο του μεσοπολέμου

• Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / Επτά, Κυριακή 31 Μαΐου 2009

• Από τον ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

• Πόρνες και τσακισμένοι στρατιώτες σε έναν χορό απόλυτης καταστροφής, βγαλμένον από τη δεκαετία του 1920. Πέτρος Πικρός «Χαμένα κορμιά» και «Σα θα γίνουμε άνθρωποι». (ΑΓΡΑ)

• Γεννημένος στην τελευταία πενταετία του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη (από έμπορο πατέρα), μεγαλωμένος στην Ελβετία και σπουδασμένος στη Γαλλία και στη Γερμανία, όπου έκανε Ιατρική και Βιοχημεία, ο Πέτρος Πικρός, ο οποίος πέθανε το 1956 στην Αθήνα, αποτελεί μια μάλλον ξεχασμένη προσωπικότητα του λογοτεχνικού Μεσοπολέμου: κοσμοπολίτης και ταυτοχρόνως κομμουνιστής, θα αφοσιωθεί με πάθος στη δημοσιογραφία και στα γράμματα και θα ζωγραφίσει με τα μελανότερα χρώματα το κοινωνικό περιθώριο της εποχής του, αποκαλύπτοντας χωρίς καμία χειραγωγική πρόθεση την παθολογία του.

• Πενήντα και παραπάνω χρόνια μετά το θάνατο του Πικρού, το έργο του ζωντανεύει εκ νέου χάρη σε μιαν ωραία πρωτοβουλία της Χριστίνας Ντουνιά και των εκδόσεων «Αγρα». Τρεις άψογα επιμελημένοι τόμοι, υπό τους τίτλους «Χαμένα κορμιά» (1922), «Σα θα γίνουμε άνθρωποι» (1924) και «Τουμπεκί» (1927), δίνουν στους νεότερους την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με μια λογοτεχνία η οποία δεν έχει χάσει το παραμικρό από την αρχική φρεσκάδα και αμεσότητά της.

• Μολονότι ενταγμένος στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ο Πικρός σπεύδει να απομακρύνει από την πρώτη στιγμή τον επαναστατικό διδακτισμό από τα γραπτά του, φτάνοντας από ένα σημείο και πέρα σε ανοιχτή ρήξη με τις αρχές του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Κανένα από τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα του Πικρού δεν αποκτά σωτηριολογική προοπτική στα διηγήματα των δύο πρώτων τόμων (ο τρίτος ετοιμάζεται αυτό τον καιρό και θα κυκλοφορήσει εντός του τρέχοντος έτους).

• Πόρνες (αμέτρητες και αφόρητα καταπιεσμένες ή δυστυχισμένες πόρνες), καραβοτσακισμένοι στρατιώτες, φυλακισμένοι (ορκισμένοι εγκληματίες ή τυχαίοι απατεώνες), κορίτσια που αυτοκτονούν παρατημένα από τον εραστή τους, τρομαγμένες παλλακίδες, άστεγοι και πεινασμένοι, καθώς και φθονεροί φονιάδες ή τρελαμένες σεξουαλικά γεροντοκόρες θα πιουν το ποτήρι της καταστροφής μέχρι την τελευταία σταγόνα, χωρίς την ελάχιστη ελπίδα ανακούφισης ή διαφυγής, αλλά και δίχως την παρήγορη χείρα της πολιτικής αρωγής.

• Η επίμονη άρνηση του Πικρού να καθοδηγήσει πολιτικά τους παρίες του (λιγότερο, σίγουρα, απ' όσο το δοκιμάζουν την ίδια περίοδο ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης ή ο Κώστας Παρορίτης) εγκλιματίζει αμέσως τα κείμενά του στον αντιηρωικό και αντιπατερναλιστικό λόγο των ημερών μας, τον οποίο, άλλωστε, ακουμπούν και με τις σαφώς προωθημένες αφηγηματικές τεχνικές τους: από ελεύθερο πλάγιο λόγο και έκκεντρη ή αποσπασματική πλοκή μέχρι παραληρηματική έκφραση και σκόπιμη, προφορικού τύπου συντακτική διαταραχή.

• Μοιρασμένος μεταξύ ελληνικού ρεαλισμού και ευρωπαϊκού νατουραλισμού ή εξπρεσιονισμού (βλ. και τις σχετικές εισαγωγικές παρατηρήσεις της Ντουνιά), ο Πικρός είναι σε κάθε περίπτωση ένας συγγραφέας τον οποίο οφείλουμε να κοιτάξουμε ξανά και από την αρχή. Θα μας εντυπωσιάσουν, αν μη τι άλλο, η οξύτητα και το βάθος του.