Μάρκος Αυρήλιος : Ο στωικός που νίκησε τον χρόνο

• Από τον Στάντη Ρ. Αποστολίδη. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 29 Μαΐου 2009

• Μάρκος Αυρήλιος: Τα εις εαυτόν, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Γιάννης Αβραμίδης, επιμέλεια: Κ. Καούκη, εκδόσεις Θύραθεν, σ. 320, 22, 90 ευρώ

• Στα είκοσι, στα χρόνια των αναζητήσεων, είχα ξεχωρίσει το: «Σύντομα θα τους ξεχάσεις όλους, σύντομα θα σε ξεχάσουν όλοι». Τώρα, ξαναδιαβάζοντάς τα «Εις Εαυτόν» σταμάτησα στο: «Αξίζεις, όσο αξίζουν εκείνα που φρόντισες». Μα σε κάθε ηλικία, σε κάθε άνθρωπο, ο αυτοκράτορας κάτι έχει να του ψιθυρίσει, κάτι που θα τον σφραγίσει ανεξίτηλα και θα τον προσδιορίσει εσαεί. Διόλου υποδεέστερος του ευαγγελικού κηρύγματος, κομίζει το απόσταγμα του ανώτατου σημείου εξανθρωπισμού που άγγιξε στα ύστατα χρόνια του ο Αρχαίος Κόσμος μέσω μιας φιλοσοφικής διδαχής: του Στωικισμού. Με λίγα λόγια, πώς ο άνθρωπος να γίνει πράγματι ά ν θ ρ ω π ο ς! Ο,τι περίπου και ο Μένανδρος είχε εκφράσει, δηλαδή, με το περίφημό του: «ως χαρίεν εστ' άνθρωπος όταν άνθρωπος η», και πόσοι άλλοι πριν απ' αυτόν...

• Παράδοξο παιγνίδι της μοίρας: στον πιο φιλοσοφημένο των Ρωμαίων αυτοκρατόρων έλαχε το θλιβερό καθήκον να μη διοικήσει απ' την ασφάλεια και την άνεση της Ρώμης, παρά ν' αναλώσει το μέγιστο της βασιλείας του στ' αφιλόξενα δάση του Βορρά, στη σημερινή Αυστρία, πολεμώντας σκληρά Κουάδους και Μαρκομάνους εισβολείς των συνόρων. Ζώντας εκεί τη λιτή ζωή του στρατιώτη, εξομοιωμένος με τον κάθε απλό λεγεωνάριο, έγραφε στη σκηνή, νύχτες και νύχτες, σε παγωμένους χειμώνες, αντλώντας θάρρος απ' τα γραφτά του και δοκιμάζοντας, στην ουσία, την ισχύ των φιλοσοφικών του δογμάτων στις πιο αντίξοες συνθήκες -εκεί που μόνο δοκιμάζεται η ισχύς οιασδήποτε θ ε ω ρ ί α ς...

• Μοιάζει να ηθικολογεί συχνά, μα το περισσότερο προσπαθεί να κρατηθεί, να πείσει ο ίδιος τον εαυτό του -και είναι σημαντικό πως τα κείμενά του δεν προορίζονταν για δημοσίευση, παρότι αποτελούσαν ένα είδος προσωπικού ημερολογίου. Δεν μας σώθηκαν οι αφορμές που τον κίνησαν να σημειώνει κάθε του σκέψη, κάθε του αντίδραση. Σώθηκαν μόνο τα προσωπικά αντιστηρίγματα, που ο ίδιος έστηνε δι' εαυτόν σε μιαν απέραντη ερημία ανθρώπων, σ' ένα στρατόπεδο. Δεν διεκδικούσε συγγραφικές δάφνες, παραμυθία εν πολέμω γύρευε... Και τα κατασταλάγματά του, αν αφαιρέσεις το στωικό επίχρισμα, είν' άξια πρωτίστως γιατί μεταφέρουν ανάγλυφα έναν καλότατο ά ν θ ρ ω π ο Μάρκο Αυρήλιο, μιαν απαράμιλλη λιτότητα βίου, που προσγειώνει και σήμερα ακόμη το υπερφίαλο εγώ μας, τη ματαιοδοξία, τον χθαμαλό ηδονισμό που 'χει καταστεί πλέον δόγμα.

• Το σύστημά του είν' απολύτως στεγανό. Και στην εποχή που όλα τρεκλίζουν, χάσκουν, μπάζουν από παντού, μπορεί αμεσότερα να εκτιμηθεί. Φυσικά από τους λίγους. Τους πολλούς τούς έχει παρασύρει η τύρβη των εγκοσμίων...

• Για τον Μάρκο Αυρήλιο, η Φύση που κυβερνά τα πάντα, διέπεται από τον ορθό Λόγο. Ακολουθώντας τον θα βρεθείς άσφαλτα να δρας κατά φύσιν - άρα σ ω σ τ ά. Κι αν αδυνατείς να τον βρεις μες στη διάσπαση που φέρνει διαρκώς ο έξω κόσμος, δεν έχεις παρά ν' ακολουθήσεις απλά, μ' ευθύτητα, τη φύση σου. Εκείνη περιέχει και τον ορθό Λόγο που σου διαφεύγει. Αφέσου, λοιπόν, είτε στον έναν είτε στην άλλη! Το ίδιο κάνει. Έτσι θα πράττεις πάντα το σωστό. Θεοί, πράγματι, δεν υπάρχουν, κι αν υπάρχουν είν' ενσάρκωση της Φύσης. Μια φιλοσοφία με τη συμπαγία θρησκείας...

• Η μετάφραση του Γ. Αβραμίδη προσπαθεί να δαμάσει το στρυφνό ενίοτε και δυσνόητο κείμενο με την ειδική φιλοσοφική ορολογία, για την ερμηνεία της οποίας παραθέτει κι ένα ειδικό γλωσσάριο. Πετυχαίνει να διαβάζεται, χωρίς να ενοχλεί με περιφράσεις και σχολαστικισμούς, που συνήθως αμαυρώνουν τις αποδόσεις των αρχαίων -και χρησιμότατη εν προκειμένω η παράθεση του πρωτοτύπου, όπου πολλές φορές ο αναγνώστης θ' αφήσει γόνιμα να πλανηθεί το μάτι του. Μα και ο ειδήμονας θα μείνει ικανοποιημένος απ' την πιστότητα του νεοελληνικού. Η έκδοση, προσεγμένη, θα τον συνεπάρει.

• Κάπου ξαστόχησε όμως και ο αυτοκράτορας! Πλανήθηκε σαν έγραφε πως: «σύντομα θα σε ξεχάσουν όλοι». Δυο χιλιάδες χρόνια και μένει επίκαιρος! Γι' αυτό, άλλωστε, δεν λέγονται «κλασικοί» οι κλασικοί; Γιατί σε κάθε εποχή είναι πιο σύγχρονοι απ' τους μοντέρνους!..