Πάντα στην πόλη αυτή θα φτάνεις

• Από τον Σταύρο Σταυρόπουλο, Ελευθεροτυπία, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 4 Σεπτεμβρίου 2009

• Φερνάντο Πεσσόα - Κ.Π.Καβάφης: Τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου, εισαγωγή - μετάφραση - ανθολόγηση: Γιάννης Σουλιώτης, σειρά: Αντικριστοί καθρέφτες, εκδόσεις Μεταίχμιο, σ. 240, 13 ευρώ

• Τα πρόσωπα

Γεννημένοι και οι δύο σε πόλεις που έγιναν σύμβολα και απέκτησαν διαστάσεις μύθου ακριβώς λόγω της γέννησής τους. Οπως συνέβη και στο Δουβλίνο με τον Τζόις ή στην Πράγα με τον Κάφκα. Μετρίου αναστήματος, μικρόσωμοι. Καλοντυμένοι και οι δύο. Με αυστηρό προσωπικό γούστο. Κοστούμι και γραβάτα. Καπέλο. Διοπτροφόροι αμφότεροι. Στρογγυλός σκελετός, κοκάλινος, μυωπία. Τζέντλεμεν. Με τα χαρακτηριστικά τού δανδή. Εμοιαζαν περισσότερο με καθηγητές παρά με ποιητές. Κάπνιζαν κι έπιναν πολύ. Τους απάλυνε κάπως την εικόνα της πραγματικότητας.

Δεν υπηρέτησε κανείς τους στρατιώτης, αντιπαθούσαν τον πόλεμο. Και οι δύο υπάλληλοι. Λιγόστευαν σιγά σιγά μέσα σ' ένα απρόσωπο γραφείο. Αδυναμία στους άγγλους ποιητές και στα αστυνομικά μυθιστορήματα. Στον ελληνισμό της αρχαιότητας. Στον Διόνυσο.

Δεν είμαι Ελλην, αλλά ελληνικός, έλεγε ο Καβάφης. Πατρίδα μου είναι η πορτογαλική, συνήθιζε κάθε φορά να τονίζει ο Πεσσόα.

Σύχναζαν σε καφενεία ή ποτοπωλεία της γειτονιάς. Χαμένοι στο πλήθος, χαμένοι στους άλλους. Αναζητούσαν τα πολυσύχναστα μέρη της πόλης για τους περιπάτους τους. Παρ' όλα αυτά, μοναχικοί. Θλιβερά. Νοσηρά έγκλειστοι, περιχαρακωμένοι στο περίβλημα του εαυτού τους. Πολυμελείς οικογένειες, τις στιγμάτισε ο θάνατος. Εννιά αδέλφια έχασε ο Καβάφης, επτά ο Πεσσόα. Και οι δύο στερήθηκαν τον πατέρα τους πολύ νωρίς: πέντε ετών ο Πεσσόα, επτά ετών ο Καβάφης. Η μητέρα έγινε το κεντρικό πρόσωπο της ζωής τους, το μοναδικό σημείο αναφοράς.

Το κάλλος ήταν η απόλυτη θρησκεία τους, η περίληψη όλου του έργου τους, ο λόγος για τον οποίον ζούσαν. Βέβαιοι για τη μεγαλοφυΐα τους, γνώρισαν τα φώτα της δημοσιότητας αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό τους. Συνήθιζαν να ατενίζουν τη θάλασσα, τα ποιήματά τους έχουν στην άκρη μια γεύση από αλάτι.

Η σεξουαλικότητά τους, λανθάνουσα. Γυναίκες δεν αναφέρονται. Ακόμα και η Οφέλια Κεηρός, μεγάλος έρωτας του Πεσσόα, μοιάζει περισσότερο με όνειρο παρά με πραγματικό πρόσωπο. Αλλωστε είναι γνωστό ότι ο Πεσσόα πέθανε παρθένος. Αλλά και το μεγάλο πάθος του Καβάφη για τους άντρες είχε περισσότερο τα χαρακτηριστικά της ευσεβούς προσδοκίας ή του πλατωνικού αισθήματος, παρά της αντικειμενικής βιογραφίας.

Δεν συναντήθηκαν ποτέ. Αντίθετα με την εκδοχή που παρουσιάζει το θαυμάσιο ντοκιμαντέρ του Χαραλαμπόπουλου. Ισως μόνο στη σκέψη. Στην ιδέα του ταυτόσημου νοήματος. Στην πληθυντικότητα του σύμπαντος. Ενας από τους 72 ετερωνύμους του Πεσσόα ήταν σίγουρα ο Καβάφης. Και ας μην το γνώριζε. Ας μην το είχε καταλάβει.

• Το βιβλίο

Ο κομψός τόμος «Φερνάντο Πεσσόα - Κ.Π.Καβάφης, Τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου», της σειράς Αντικριστοί καθρέφτες των εκδόσεων Μεταίχμιο, μας ξεναγεί με ενάργεια στο έργο τους και μας προσφέρει τη δυνατότητα να περιηγηθούμε σε αυτό που υπήρξαν, σε αυτό που ονειρεύτηκαν να υπάρξουν και σε αυτό που ολόθερμα εύχονταν να υπήρχε, οι δύο αυτοί μεγάλοι άνδρες μέσω της Τέχνης τους. Περιλαμβάνονται τα σημαντικότερα από τα 154 ποιήματα που έγραψε ο Κ.Π. Καβάφης, χωρισμένα σε δύο ενότητες, 1897-1918 και 1919-1933, καθώς και 3 πεζά του, ενώ ανθολογούνται σπαράγματα κειμένων του Φερνάντο Πεσσόα, αντιπροσωπευτικά ποιήματα του ιδίου, καθώς και των ετερωνύμων του: Αλμπέρτο Καέιρο, Ρικάρντο Ρέις, Αλβαρο ντε Κάμπος και Αλεξάντερ Σέρτς. Συν ένα αναλυτικό χρονολόγιο της ζωής και του έργου τους.

Η εισαγωγή, η μετάφραση, η επιλογή και ο σχεδιασμός της έκδοσης από τον Γιάννη Σουλιώτη, συνηγορούν στο να απολαύσουμε αυτή τη διαδρομή. Ακούγοντας τα εξαίσια όργανά τους, χαμηλότονα, χωρίς τυμπανοκρουσίες, λιτά, υποβλητικά. Κουρντισμένα στο πάθος, όπως ταιριάζει στην αληθινή ποίηση.

Το δίχως άλλο, ένα βιβλίο - εργαλείο, ένας χρηστικός οδηγός πλεύσης, μια συνοπτική, αλλά καίρια εργοβιογραφία, που το μεγάλο της πλεονέκτημα είναι ότι εκπέμπει τη μετάδοση του συναισθήματος με τον τρόπο ακριβώς που συμβαίνει στα παραμύθια: σαν η γιαγιά να διαβάζει στην εγγονή της. Δίπλα στο τζάκι. Ιστορίες από το παρελθόν, που είναι μέλλον, αν το προσέξεις λίγο καλύτερα.