Ο μάστορας της Συντεχνίας. Γιάννης Δάλλας...

• Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, Σάββατο, 12 Σεπτεμβρίου 2009

ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΜΙΑ ΠΛΕΙΑΔΑ ΤΥΧΑΡΠΑΣΤΩΝ ΕΧΟΥΝ ΩΣ ΕΡΓΟ ΨΕΛΛΙΣΜΑΤΑ, ΕΙΤΕ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΤΕ ΔΟΚΙΜΙΑΚΟ ΕΙΤΕ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ. ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΤΟ ΣΑΠΙΟ ΠΩΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΠΕΡΙΤΥΛΙΓΜΑ ΣΕΛΟΦΑΝ ΩΣ ΦΡΕΣΚΟ, ΕΥΤΥΧΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΑΥΤΟΝ ΔΙΑΡΚΕΙΣ ΑΞΙΕΣ ΠΟΥ ΜΕ ΣΕΜΝΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΝ ΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, ΧΩΡΙΣ ΚΕΚΡΑΚΤΕΣ, ΠΛΗΡΩΜΕΝΟΥΣ Ή ΕΚΒΙΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΧΕΙΡΟΚΡΟΤΗΤΕΣ Ή ΝΤΕΛΑΛΗΔΕΣ

Μια τέτοια σεβάσμια, σεπτή μορφή των γραμμάτων μας είναι ο Γιάννης Δάλλας. Ο εκπαιδευτικός, ο ποιητής, ο μεταφραστής, ο δοκιμιογράφος, ο πανεπιστημιακός δάσκαλος, ο «δόκιμος της Συντεχνίας».

Θυμάμαι την εποχή που τον ανακαλύπταμε, νέοι φοιτητές, και ως ποιητή και ως δοκιμιογράφο. Ως ποιητής ανήκει στην ανομοιογενή αισθητικά μεταπολεμική γενιά, λογοτεχνικά ομήλικος με τον Αναγνωστάκη, τον Κατσαρό, τον Γονατά, τον Κακναβάτο, τον Παπαδίτσα, τον Λίκο, τον Σαχτούρη, τον Γκάτσο, ποιητές έξοχους αλλά και διαμετρικά διαφορετικούς. Μας είχε τότε εντυπωσιάσει η Ωδή του Δάλλα στον Λόρκα, γραμμένη μόλις δέκα χρόνια μετά τον τραγικό θάνατο του Ισπανού ποιητή.

Από τα δοκίμια του Δάλλα μάς σημάδεψαν οι καίριες και πρωτότυπες προτάσεις του για την ανάγνωση του κειμένου του Μακρυγιάννη, τελείως διάφορες από τις θέσεις του Σεφέρη και του Θεοτοκά.

Για πολλά χρόνια αφιερώθηκε στη Μέση Εκπαίδευση, μα στην εκπαίδευση μιας γενιάς φανατικής για γράμματα μέσω του περιοδικού «Ενδοχώρα» που χρόνια διηύθυνε από τα Γιάννινα. Μια προσπάθεια να αναδυθούν πολύτιμα μέταλλα από την ενδοχώρα της παράδοσης, τη στρωματογραφία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και τον νεοελληνικό μοντερνισμό ισορροπώντας στο τεντωμένο σκοινί πάνω από τον υπερρεαλισμό, τον συμβολισμό και τον ρεαλισμό.

Στα πρώτα του δοκίμια για τον Καβάφη, κόντρα στην ηλίθια τακτική της αριστερής λογοκρισίας που θεωρούσε τον Αλεξανδρινό παρακμία αστό (!), ο Δάλλας ανίχνευε πρώτος τα αλλεπάλληλα στρώματα των επιρροών του από την αρχαία και αλεξανδρινή επιγραμματική ποίηση.

Στο αριστουργηματικό, άκρως αποκαλυπτικό δοκίμιο για τις καβαφικές «Θερμοπύλες» ο Δάλλας είχε μιλήσει για ένα ποιητικό παλίμψηστο αφού διαπίστωνε ότι το ποίημα είχε ένα πρώτο επίπεδο αρχαιοελληνικής ηθικής φιλοσοφίας και ένα δεύτερο, μια επίθετη γραφή, με εμφανή τα χριστιανικά ηθικά προτάγματα. Έτσι, στην πρώτη γραφή ανήκε το: «Τίμιοι και ίσιοι σ΄ όλες των τες πράξεις» και στη δεύτερη το: «Αλλά με λύπη κι όλας κι ευσπλαχνία». Στην πρώτη: «Πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες» και στη δεύτερη: «Χωρίς μίσος για τους ψευδομένους» κ.τ.λ. Ακολούθησαν τα θεμελιώδη για τη γραμματολογία μας δοκιμιακά βιβλία του Δάλλα για τον Καβάφη και την Ιστορία καθώς και το αποκαλυπτικό «Ο Καβάφης και η δεύτερη Σοφιστική». Βιβλία που ανέτρεψαν τελείως την έως τότε κριτική προσέγγιση και κυρίως την υπερτιμημένη «Ερμηνεία» του Τσίρκα με εργαλείο έναν παρωχημένο ιστορικό υλισμό.

Η άλλη εξέχουσα συμβολή του Δάλλα είναι οι επανωτές προσεγγίσεις του ποιητικού σώματος του Κάλβου αλλά και η αποκαλυπτική δημοσίευση και ο σχολιασμός της μετάφρασης των «Ψαλμών του Δαβίδ», όπου κατά τη γνώμη μου λύνεται και το μυστήριο της κάλβειας ποιητικής γλώσσας.

Δεν θα αναφερθώ στις πολύτιμες συνεισφορές του Δάλλα στην κριτική αποτίμηση των ποιητών της γενιάς του, του Αναγνωστάκη, του Σαχτούρη, του Γονατά, του Παπαδίτσα, του Κακναβάτου.

Τον θυμάμαι στη σοφίτα του Φίλιππου Βλάχου να διαβάζει στο μισοσκόταδο Παπαδίτσα και Σαχτούρη. Ήταν τότε που πρότεινα στον Βλάχο να βγάλει στα «Κείμενα» τις πρώτες εξαντλημένες συλλογές των μεταπολεμικών ποιητών. Στις πρώτες κρούσεις όλοι αντιπρότειναν νέα έργα τους και έτσι έγινε εκείνη η έκρηξη μέσα στη δικτατορία.

Με τον Γιάννη Δάλλα είχα τη χαρά να συνδεθώ με φιλικούς και οικογενειακούς δεσμούς τα χρόνια που συνυπηρετούσαμε στη Σχολή Μωραΐτη και ευτύχησα εκτός από τις συνομιλίες μας να έχω μαθητές τα παιδιά του, εξέχοντες σήμερα πανεπιστημιακούς.

Το σημερινό μου αφιέρωμα όμως θέλω να καταλήξει σε μια ακόμη πρόσφατη προσφορά του, έναν ακόμη ανεκτίμητο κρίκο σε ένα έργο εν εξελίξει. Εδώ και χρόνια ο Δάλλας έχει αφιερωθεί στη μετάφραση ολόκληρου του ποιητικού σώματος του αρχαιοελληνικού και ελληνιστικού λυρισμού. Έχει ήδη δημοσιεύσει τους Ελεγειογράφους, τους Μελικούς, τους Ιαμβογράφους σε εκδόσεις πλήρεις με παράλληλο το πρωτότυπο και προλόγους, σχόλια και άλλες ανεκτίμητες ερμηνευτικές παρατηρήσεις.

Πρόσφατα έχει δώσει στη δημοσιότητα, όλα στις άκρως επιμελημένες από τον δαιμόνιο Μπλαζουδάκη Εκδόσεις Ηριδανός, τρία μεταφραστικά του κατορθώματα. Πρόκειται για τις συλλογές επιγραμμάτων: «Ελληνιστικός μικρόκοσμος. Απάνθισμα από την Παλατινή Ανθολογία», «Ερωτικά επιγράμματα» του Ρουφίνου και, η έκπληξη, «Πλάτωνος τα αποδιδόμενα επιγράμματα». Επιγράμματα από την Παλατινή Ανθολογία έχουν μεταφραστεί κατά κόρον κι όμως η πρόκληση για μια νέα προσέγγιση είναι πάντα κατανοητή. Πέρα από την ηρωική μετάφραση των Απάντων της Ανθολογίας από τον αείμνηστο Λαζανά, δεκάδες μεταφραστές (ανάμεσά τους ο Χουρμουζιάδης, ο Λεντάκης, ο Μπουκάλας, ο ανέκδοτος Μίνως Βολανάκης και ο Γιώργος Ιωάννου με την «Παιδική Μούσα» δηλαδή τα παιδεραστικά και βέβαια ο Ελύτης) έχουν προικίσει τη μεταφραστική μας περιέργεια.

Ο Δάλλας έρχεται φορτωμένος με την καβαφική εμπειρία αλλά κυρίως με τη βαθιά γνώση της εποχής, τα ιστορικά της συμφραζόμενα και κυρίως τη δεύτερη Σοφιστική, που χωρίς τη θεματική της δύσκολα θα ανακαλύψει κανείς το υπόβαθρο και της ερωτικής και της επιτύμβιας και της σκωπτικής και της γνωμικής επιγραμματικής ποίησης.