Το παρελθόν θυμήθηκα...

• Γράφει ο Ευριπίδης Γαραντούδης

• Σάββατο, 26 Σεπτεμβρίου 2009

Η ΕΜΜΟΝΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ, Η ΜΕΙΞΗ ΤΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΟ ΟΝΕΙΡΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΛΟΚΟΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Η ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΥΝΘΕΤΟΥΝ ΣΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΗΤΣΟΥ ΓΝΗΣΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΠΥΡΗΝΑ

Αμφιλοχία, αρχές της δεκαετίας του 1960: στη γιορτή του μαραθώνιου, ο ογκώδης και κουτσός Πέτρος Ριβός, ο σαλός της κωμόπολης, κερδίζει εντελώς αναπάντεχα τον αγώνα δρόμου. Αυτός ήταν ο ήρωας των παιδικών χρόνων του αφηγητή, ο οποίος, ενήλικος πλέον, θυμάται και περιγράφει, με έντονα ηθογραφικό χρώμα, τη γιορτή. Είναι ο «Δρομέας πλάι στη θάλασσα», το εκτενέστερο κείμενο του πλέον πρόσφατου βιβλίου το Ανδρέα Μήτσου. Στο τέλος του διηγήματος ο αφηγητής επιστρέφει στη γενέτειρά του σαράντα χρόνια μετά για να συναντήσει τον Ριβό ανέγγιχτο από τον χρόνο. Έτσι η ηθογραφική ιστορία για τη γενέτειρα εκτρέπεται επιδέξια σε ένα πυκνό ιχνογράφημα του τραυματικού ψυχικού δεσμού με τον χωροχρόνο της παιδικής ηλικίας.

Έχοντας ήδη στο ενεργητικό του έξι συλλογές διηγημάτων (η πρώτη εκδόθηκε το 1982), ο γεννημένος το 1950 Ανδρέας Μήτσου με την έβδομη συλλογή του Η ελεημοσύνη των γυναικών συνεχίζει να χαρτογραφεί μια αρκετά οικεία από τα παλαιότερα βι βλία του λογοτεχνική περιοχή. Το βασικό σημείο αναγνώρισης αυτής της περιοχής είναι ότι το ρεαλιστικό στη βάση του πλαίσιο των ιστοριών του Μήτσου διαποτίζεται από το ονειρικό, το αλλόκοτο ή και το παράλογο στοιχείο προκειμένου να υπογραμμιστούν κι εντέλει να φωτιστούν οι απωθημένες πλευρές ή τα τραύματα του ψυχικού βίου των διαφόρων χαρακτήρων.

Στα δεκαπέντε σύντομα ως επί το πλείστον διηγήματα του βιβλίου, αναγνωρίζονται ευδιάκριτα οι συνεκτικοί θεματικοί και αφηγηματικοί άξονές τους. Ο κυριότερος είναι η εμμονή στη μνήμη που ανασύρει από το παρελθόν δραματικά συμβάντα τα οποία σημάδεψαν τις ζωές των προσώπων. Φράσεις όπως «Μνήμες που επιμελώς έχουμε θάψει» (σ. 34) και «Η ζωή δεν είναι παρά μόνο μια ανάμνηση» (σ. 78) συμπυκνώνουν την αντίληψη όχι μόνο των αφηγητών αλλά και του συγγραφέα για τη μνήμη ως κέντρο του ψυχικού βίου και τη λογοτεχνική γραφή ως αναμόχλευση των αναμνήσεων και ως μελέτη των σκοτεινών λειτουργιών τους.

Στα δεκατέσσερα από τα δεκαπέντε διηγήματα ο πρωτοπρόσωπος, ομοδιηγητικός (αυτός που συμμετέχει στην αφήγηση) και κατά βάση αυτοδιηγητικός αφηγητής (αυτός που αφηγείται μια ιστορία στην οποία και πρωταγωνιστεί) ανακαλεί από το μακρινό παρελθόν του, από απόσταση δύο, τριών ή και τεσσάρων δεκαετιών, ένα γεγονός ή μια κατάσταση που τον σημάδεψε θετικά ή αρνητικά. Σε έξι διηγήματα, ο ενήλικος πλέον αφηγητής επιστρέφει μνημονικά στην παιδική ηλικία του, ο χωροχρόνος της οποίας ορίζεται με ακρίβεια: η Αμφιλοχία, η Αιτωλοακαρνανία ή η Ήπειρος στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Δεδομένου ότι ο Μήτσου γεννήθηκε το 1950 σε ένα χωριό κοντά στην Αμφιλοχία γίνεται φανερό ότι τα διηγήματα αυτά μισοκρύβουν προσωπικά βιώματά του, ακολουθώντας πάντως αρκετά μυθοπλαστικά προσχήματα ώστε να μην μπορούν να θεωρηθούν ευθέως αυτοβιογραφικά.

Ότι η σταθερή χρήση του πρωτοπρόσωπου ήρωα- αφηγητή είναι μια ασφαλής τεχνική επιλογή του Μήτσου φαίνεται και από το γεγονός ότι το μοναδικό διήγημα με τριτοπρόσωπο και ετεροδιηγητικό αφηγητή, «Το ψέμα», είναι και το λιγότερο επιτυχημένο.

Ορθόδοξα στην ανάπτυξη της πλοκής τους τα περισσότερα διηγήματα επιφυλάσσουν συνήθως στο τέλος τους την πλήρη φανέρωση του δραματικού πυρήνα τους και την κορύφωση της συναισθηματικής έντασης. Η επικέντρωση στον δραματικό πυρήνα των διηγημάτων δεν επιτρέπει την εμβάθυνση στους χαρακτήρες αλλά η πρωτοτυπία των ιστοριών και η οικονομία των εκφραστικών μέσων του Μήτσου κρατούν σταθερό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Υπάρχουν όμως άλλα αφηγήματα όπου ανατρέπονται έντεχνα οι συμβάσεις του διηγήματος. Ακόμη σκόρπιες αυτοαναφορικές μνείες στη συγγραφική ιδιότητα του αφηγητή λειτουργούν ως ένα επιπλέον μεταμυθοπλαστικό κλείσιμο του ματιού του Μήτσου προς τον αναγνώστη του. Συνολικά κρινόμενα, τα διηγήματά του ασκούν την κατακτημένη δεξιοτεχνία του συγγραφέα τους σε πρωτότυπες ιστορίες από τις οποίες αναδύεται γνήσια συγκίνηση.