Λογοτεχνική ομοιομορφία

Aν πληκτρολογήσετε στο site ενός οποιουδήποτε βιβλιοπωλείου τον τίτλο «Το κορίτσι με το τατουάζ», θα έχετε μπροστά σας όχι μόνο το πρόσφατο παγκόσμιο best seller του Σουηδού συγγραφέα Στιγκ Λάρσον (που στη χώρα μας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» κι ακολουθεί κι εδώ τον φρενήρη ρυθμό πωλήσεων όπως σε όλες όσες άλλες χώρες έχει εκδοθεί και μεταφραστεί), αλλά και το βιβλίο της Τζόις Κάρολ Οουτς, που κυκλοφόρησε το 2006 από τις εκδόσεις «Καστανιώτης».

Τα χρόνια που χωρίζουν τη μία έκδοση από την άλλη δεν είναι πολλά, μόλις τρία. Αναζητήσαμε τους πρωτότυπους τίτλους και διαπιστώσαμε ότι ο πρωτογενής τίτλος στο βιβλίο της Τζ. Κάρολ Οουτς είναι «The Tattooed Girl», ενώ στο βιβλίο του δημοφιλούς, αλλά άτυχου Σουηδού μπεστσελερίστα (που πέθανε από ανακοπή μόλις παρέδωσε στον εκδότη του τα χειρόγραφα των τριών βιβλίων του), ο πρωτότυπος τίτλος είναι «The Girl with the Dragon Tattoo» (ακριβής μετάφραση «Το κορίτσι με το τατουάζ του δράκου»). Το μονό κοινό στοιχείο των δύο βιβλίων, δε, είναι ότι και οι δύο ηρωίδες έχουν ένα τατουάζ!

Πράγματι, οι εκδότες βιβλίων μπορούν να αλλάξουν τον τίτλο του πρωτοτύπου, έπειτα από συμφωνία με τον ξένο εκδότη ή τον συγγραφέα, αν είναι εν ζωή. Υποθέτω, όμως, ότι πριν επιλέξουν έναν τίτλο, που ίσως να τους βολεύει στο εξώφυλλο ή είναι πιο «πιασάρικος» και πιο εμπορικός, ότι ελέγχουν αν αυτός ο τίτλος υπάρχει ήδη στην αγορά, μια που τα βιβλία είναι πλέον πάρα πολλά. Πάντως, δεν υπαινίσσομαι δόλο στην προκειμένη περίπτωση. Απλώς, το συγκεκριμένο περιστατικό (και σίγουρα υπάρχουν κι άλλα που απλώς μας διαφεύγουν αυτή τη στιγμή) μπορεί και να αποκαλύπτει τα κριτήρια με τα οποία επιλέγονται, μεταφράζονται, αλλά και τιτλοφορούνται τα βιβλία που έρχονται από το εξωτερικό (όχι ότι διαφέρουν και πολύ τα εγχώρια βιβλία). Και πολύ συχνά μια τέτοια κίνηση γίνεται πρόχειρα, βιαστικά ή ακυρώνοντας ακόμα και το περιεχόμενο του βιβλίου (η επισήμανση δεν αφορά τη συγκεκριμένη περίπτωση).

Μια λεπτομέρεια από τις επιλογές και τα κριτήρια ενός τομέα πολιτισμού, της λογοτεχνίας, που υπηρετεί την υψηλή τέχνη του λόγου, και έχει ταυτιστεί με την αναζήτηση των πολιτισμικών συμπεριφορών κάθε εποχής. Και εξακολουθεί να βαδίζει αυτό τον δρόμο, μόνο που ακολουθεί τις απαιτήσεις ενός μαζικού και ομοιόμορφου κοινού. Γι’ αυτό το αποτυπώνει. Αν είχε κανείς μπροστά του ένα δείγμα των εξωφύλλων στα βιβλία που κυκλοφορούν και έναν κατάλογο με τους τίτλους της λογοτεχνίας θα διαπίστωνε ανησυχητική ομοιομορφία, ενοχλητική έλλειψη φαντασίας και ίσως να σκεφτόταν ότι σ’ αυτή τη χώρα όλα είναι ρομαντικά, τρυφερά, με μια διάχυτη ελαφρά μελαγχολία. Ποιος λέει ότι η τέχνη δεν αντικατοπτρίζει και δεν αφηγείται, με τα δικά της μέσα, τις ανησυχίες και τις αναζητήσεις της εποχής της;

• Tης Ολγας Σελλα, Η Καθημερινή, 03/09/2009