Friday, November 18, 2016

Μαρσέλ Προυστ: αυτός που θέλησε να γράψει το απόλυτο μυθιστόρημα

37ca6520f110798c83fbf4d9a0d8c3f7 

https://www.timesnews.gr 
Ο Γάλλος συγγραφέας, δοκιμιογράφος και κριτικός Μαρσέλ Προυστ [Marcel Proust, Παρίσι, 10 Ιουλίου 1871 – 18 Νοεμβρίου 1922]  καταγόταν από εύπορη οικογένεια και από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία. Σε ηλικία 9 χρόνων αρρώστησε από άσθμα, πράγμα που σημάδεψε όλη του τη ζωή. Τα έργα του διακατέχονται από την αγάπη του για την εβραϊκής καταγωγής μητέρα του, που τον επηρέασε σημαντικά στη συγγραφή του, αλλά και από την ομοφυλόφιλη σεξουαλική του ταυτότητα. Σπούδασε στο λύκειο Κοντορσέ και στη σχολή Πολιτικών Επιστημών. Όσο χρόνο φοιτούσε δημοσίευε χρονογραφήματα σε περιοδικά. Το πρώτο επίσημο έργο του εκδόθηκε το 1896 με πρόλογο του Ανατόλ Φρανς και με τον τίτλο «Οι ηδονές και οι ημέρες».

images
Αντιπροσωπευτικό έργο του ύφους του Προυστ είναι το μεταγενέστερο μυθιστόρημά του «Jean Santeuil», με το οποίο ο συγγραφέας αφοσιώνεται στην ολοκλήρωση του συγγραφικού του στόχου. Μετά το θάνατο της μητέρα του ο Προυστ αναζήτησε περισσότερο τη μοναξιά και απομονωμένος από γνωστούς και φίλους άρχισε τη συγγραφή ενός έργου με τον τίτλο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», που αποτελεί ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά έργα του 20 ού αιώνα. Αποτελεί ένα είδος αυτοβιογραφίας και περιλαμβάνει επτά τμήματα με τους τίτλους: 1) Από τη μεριά του Σουάν, 2) Στη σκιά των κοριτσιών με τα λουλούδια, 3) Από τη μεριά των Γκερμάν, 4) Σόδομα και Γόμορα, 5) Η αιχμάλωτη, 6) Η χαμένη Αλμπερτίν, 7) Ο χρόνος που ξαναβρέθηκε. Στο έργο του αυτό εμφανίζονται θέματα της θλιμμένης νοσταλγίας του για την παιδική ηλικία, του έρωτα, της ζήλιας και του υπαινικτικού χαρακτήρα μερικών «στιγμών» που φαίνονται να ανοίγουν μία μυστηριώδη προοπτική προς μία απόλυτη πραγματικότητα. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του έγραψε τον τόμο με τα χρονικά και την κριτική μελέτη «Εναντίον του Σεντ – Μπεβ».

Βιβλία στα ελληνικά

  • (1985) Διαβάζοντας: μέρες ανάγνωσης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (1987) Μετά την εξαφάνιση της Αλμπερτίν, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι.
  • (2000) Ζαν Σαντέιγ, Γαβριηλίδης
  • (2001) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Από τη μεριά του Σουάν, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2001) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Σόδομα και Γόμορρα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2001) Το τέλος της ζήλειας, Άγρα
  • (2002) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2002) Ηδονές και μέρες, Ηριδανός
  • (2003) Αναζητώντας το χαμένο χρόνο: Ο ξανακερδισμένος χρόνος, Διώνη
  • (2003) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Η μεριά του Γκερμάντ, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2004) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Η φυλακισμένη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2004) Ημέρες ανάγνωσης, Ίνδικτος
  • (2006) Ο αδιάφορος και άλλα κείμενα των νεανικών χρόνων, Κασταλία
  • (2007) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Από τη μεριά του Σουάν, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
  • (2008) Ποιήματα, Ηριδανός
  • (2009) Ο αδιάφορος, Ερατώ
  • (2012) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, Γνώση
  • (2014) Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Η Αλμπερτίν αγνοούμενη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2015) Ο αδιάφορος, εκδόσεις Πατάκη
*********************************************************************
Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ
*********************************************************************

Μαρσέλ Προυστ: Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς

Εκατό χρόνια από την έκδοση του μυθιστορήματος «Από τη μεριά του Σουάν», πρώτο μέρος του αριστουργήματος «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο»
Βιστωνίτης Αναστάσης 
ΤΟ ΒΗΜΑ:  26/10/2013
Μαρσέλ Προυστ: Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς
Ο Μαρσέλ Προυστ (αριστερά) με τη μητέρα του και τον αδελφό του Ρομπέρ, γύρω στα 1895.
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του μυθιστορήματος «Από τη μεριά του Σουάν». Είχε εκδοθεί από τον οίκο Γκρασέ με έξοδα του συγγραφέα.
 
«Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς». Δεν υπάρχει μέσος αναγνώστης, συγγραφέας ή κριτικός που να αγνοεί τη φράση με την οποία αρχίζει ο πρώτος τόμος του αριστουργήματος του Μαρσέλ Προυστ Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Την εντάσσει ο Σεφέρης στο ποίημά του Plazza San Nicolo και έτσι τη μεταφέρει  στη μετάφραση του ογκώδους έργου, το οποίο υπερβαίνει τις 3.000 σελίδες, ο Παύλος Ζάννας, που την άρχισε στη φυλακή κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Δεν πρόλαβε να την αποπερατώσει γιατί τον πρόλαβε ο θάνατος.
Εχουν συμπληρωθεί εκατό χρόνια από την έκδοση στη Γαλλία του πρώτου τόμου με τίτλο Από τη μεριά του Σουάν. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1927 με την έκδοση του έβδομου τόμου, πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Προυστ.
Τέτοια έργα γράφονται κάθε δύο αιώνες – και δεν είναι υπερβολή. Αυτό σηματοδοτούν άλλωστε οι επετειακές εκδηλώσεις, τα κείμενα και οι αναλύσεις του έργου που δημοσιεύονται σε όλον τον κόσμο.
  • Κοσμολογικό ποίημα
Κοσμολογικό ποίημα, δαντικό και σαιξπηρικό ταυτοχρόνως χαρακτηρίζει το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο ο Χάρολντ Μπλουμ στον Δυτικό κανόνα θεωρώντας το μεγαλύτερο επίτευγμα ακόμη και από τον Οδυσσέα του Τζόις. «Κανείς μυθιστοριογράφος του 20ού αιώνα δεν μπορεί να συναγωνιστεί την πληθώρα και τη ζωντάνια των χαρακτήρων του» αποφαίνεται. Και ένας σπουδαίος πεζογράφος, ο Γκράχαμ Γκριν, ο οποίος δεν παρουσιάζει καμία συγγένεια με τον Προυστ, έλεγε ότι, καθώς ο Τολστόι υπήρξε ο μεγαλύτερος μυθιστοριογράφος του 19ου αιώνα, ο Προυστ ήταν αντίστοιχα ο μεγαλύτερος του 20ού.
Οι έπαινοι αποκτούν πρόσθετη σημασία όχι μόνο όταν προέρχονται από τους κορυφαίους αλλά και όταν δεν υπάρχουν ενστάσεις σχεδόν ούτε για τα επί μέρους. Ακόμη και ο εξαιρετικά αυστηρός και συχνά ιδιότροπος στις κρίσεις του Ναμπόκοφ, ο οποίος δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση αναστήματα όπως του Μπαλζάκ ή του Ντοστογέφσκι, μόνο ύμνους είχε για τον Προυστ. Αν μάλιστα κάποιος αποφασίσει να προβεί σε συγκρίσεις, δεν θα δυσκολευτεί να εντοπίσει τις επιδράσεις του μεγάλου γάλλου συγγραφέα στο έργο του ιδιοφυούς Ρώσου, ιδίως στην πρώιμη αυτοβιογραφία του με τίτλο Μίλησε, μνήμη.
Ο Ζαν Ζενέ, όταν ήταν φυλακισμένος και έπεσε στα χέρια του ο πρώτος τόμος τού Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, αποφάσισε μετά την ανάγνωσή του να γίνει ένα είδος Προυστ της υποκοινωνίας και έτσι έγραψε το μυθιστόρημά του Η Παναγία των λουλουδιών. Λέμε «έπεσε στα χέρια του» γιατί ήταν ένα βιβλίο που κανένας άλλος φυλακισμένος δεν ήθελε να δανειστεί από τη βιβλιοθήκη της φυλακής.
  • Το απέρριψε ο Ζιντ
Και όμως το αριστούργημα αυτό στην αρχή δεν είχε την υποδοχή που του άξιζε. Αρκετοί εκδότες απέρριψαν τον πρώτο τόμο. Ανάμεσά τους και ο νέος σχετικά – αλλά ήδη με μεγάλο κύρος – οίκος της Nouvelle Revue Francaise, ο οποίος ανέθεσε στον Ζιντ να το διαβάσει και να αποφανθεί. Ο τελευταίος το βρήκε επιφανειακό και το απέρριψε (έχουν μάλιστα διατυπωθεί εικασίες πως τον τρόμαξε ο όγκος του και δεν το διάβασε καν), για να μετανιώσει αργότερα και να ομολογήσει ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα σφάλματα της ζωής του. Ο Προυστ ανέθεσε την έκδοση του πρώτου τόμου στον οίκο Γκρασέ και πλήρωσε ο ίδιος τα έξοδα της εκτύπωσης. Και όταν λίγο αργότερα ήλθε η επιτυχία – το 1919 ο συγγραφέας τιμήθηκε με το βραβείο Γκονκούρ -, εκείνος παρέμεινε πιστός στον Γκρασέ και απέρριψε τις δελεαστικές προτάσεις άλλων εκδοτών (ανάμεσά τους και του Γκαλιμάρ).
Η επίδραση του Προυστ ήταν σχεδόν καταλυτική στο έργο της Βιρτζίνια Γουλφ. «Αχ και να μπορούσα να γράφω έτσι» έλεγε – και αυτό δεν είναι κάτι που ομολογουν συχνά συγγραφείς του δικού της διαμετρήματος. Διάφοροι ψυχαναλυτές έχουν «ανακαλύψει» όψιμα φροϊδικές αναπτύξεις των επί μέρους ιστοριών που συνθέτουν το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο αλλά ούτε ο Φρόιντ ούτε ο Προυστ είχαν διαβάσει ο ένας το έργο του άλλου.
Οι υπερρεαλιστές πίστευαν ότι όλοι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να γίνουν ποιητές, και αυτή η ιδέα όμως δεν ήταν νέα. Υπήρχε στον Προυστ που υποστήριζε πως υπό προϋποθέσεις οι πάντες μπορούν να παραγάγουν τέχνη. Με την έννοια αυτή το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο είναι ένα βιβλίο «ολιστικό» (για να χρησιμοποιήσω έναν όρο που είναι της μόδας ανάμεσα στους σημερινούς κοινωνιολόγους). Αλλά ταυτοχρόνως, πέραν της ανεπανάληπτης ατμόσφαιρας που δημιουργεί, δεν έχει καμία σχέση με  τα κλασικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Το κάθε περιστατικό, η κάθε λεπτομέρεια, βαραίνει το ίδιο μέσα στην αφήγηση. Γι’ αυτό και είναι ένα βιβλίο που δεν διαβάζεται «διαγωνίως». Αν ο αναγνώστης παρακάμψει σελίδες για να δει κατά το κοινώς λεγόμενο «τι γίνεται παρακάτω», θα χάσει κάθε επαφή με την ίδια την αφήγηση.
  • Ποιητική του χρόνου
Το έργο-ποταμός του Προυστ, που θέλησε να γράψει το απόλυτο μυθιστόρημα, προϋποθέτει και τον απόλυτο αναγνώστη. Δηλαδή για να ολοκληρώσει κανείς την ανάγνωσή του απαιτείται διάστημα τριών μηνών(!), στο οποίο θα ζήσει με τους ήρωες του Προυστ σαν να είναι μέρος μιας ζωής που θα μπορούσε να την έχει ζήσει και ο ίδιος. Η αισθητική θλίψη, η ειρωνεία, το κωμικοτραγικό στοιχείο, ο χειρισμός του θέματος του έρωτα και της ζήλιας, αλλά και της κουλτούρας στο σύνολό της, δεν έχουν παρουσιαστεί σε κανέναν άλλον συγγραφέα στην έκταση, στο βάθος και στην απειρία των αποχρώσεων που παρουσιάζει το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Θα τολμούσε, επιπλέον, κανείς να πει ότι ο χειρισμός της ακολουθίας και της ανάκλησης (δηλαδή του μυθιστορηματικού χρόνου) είναι πολύ πιο περίπλοκος και κατά τη γνώμη μου γοητευτικότερος από αυτόν που διαπιστώνει κανείς στα έργα του λεγόμενου «εσωτερικού μονολόγου».
Κανένα έργο δεν κατάφερε να μας δώσει την ποιητική του χρόνου, που μέσω της περίπλοκης και διαβρωτικής γραφής του Προυστ μεταμορφώνεται σε ποιητική της ίδιας της ζωής. Ας προσθέσω καταλήγοντας και την παρατήρηση του Ναμπόκοφ πως το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο είναι και ο απόλυτος ύμνος σε ό,τι αποτελεί το εκ των ων ουκ άνευ της μυθοπλασίας και της γοητείας: τη φαντασία, η οποία αναδεικνύοντας τα βαθύτερα κοιτάσματα της ευαισθησίας γίνεται στο τέλος πραγματική.
Posted by at
Labels:

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)