«Την πραγματική ζωή της Ρωμιοσύνης στην Κωνσταντινούπολη, από τα 1870 ως τις παραμονές του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, κοιταγμένη μέσα από την πρόσχαρη, στοργική, αλλά και αδάμαστη ιδιοσυγκρασία μιας μητριαρχικής Μπουμπουλίνας, που αντίς σπαθί σηκώνει μια τρυπητή κουτάλα της σούπας, μας δίνει με τη «Λωξάντρα» της η Μαρία Ιορδανίδου. […]
Έχω την εντύπωση πως η κυρία Ιορδανίδου μεταχειρίστηκε κάμποσα «οικογενειακά ανέκδοτα» [τα οποία] όμως χωνεύτηκαν αριστοτεχνικά, όπως χωνεύτηκε και το ηθογραφικό και γλωσσικό υλικό για να χτιστεί αυτή η συναρπαστική μορφή της Γραικιάς Μάνας που υψώνεται σα συμβολική κολόνα του Ελληνισμού της Πόλης και του πνεύματος μιας εποχής». [Στρατής Τσίρκας, «Βιβλία που διαβάσαμε. Μαρίας Ιορδανιδου: Λωξάντρα».»Ο Ταχυδρόμος», Σάββατο 26 Οκτωβρίου 1963]
Η Μαρία Ιορδανίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη [1897 – 6 Νοεμβρίου 1989], κόρη του μηχανικού του εμπορικού ναυτικού της Αγγλίας Νικολάου Κριεζή και της Ευφροσύνης Μάγκου. Από το 1901 ως το 1909 έζησε με τους γονείς της στην Αθήνα, μετά το χωρισμό τους όμως η Μαρία επέστρεψε στη γενέτειρα και γράφτηκε στο εκεί αμερικανικό κολέγιο. Από το 1914 ως το 1919 έζησε -εγκλωβισμένη από το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και τις ταραχές της ρωσικής επανάστασης κατά τη διάρκεια επίσκεψής της σε συγγενείς της στη Ρωσία- στη Μαριούπολη του Καυκάσου. Κατάφερε να επιβιώσει μόνη παραδίδοντας μαθήματα αγγλικών, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα σε ρωσικό γυμνάσιο.
Το 1919 επέστρεψε στην Πόλη και εργάστηκε σε αμερικανική εμπορική εταιρεία. Το 1920 πήρε μετάθεση για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου ήρθε σε επαφή με τους πνευματικούς κύκλους, έγινε μέλος του κομμουνιστικού κόμματος Αιγύπτου και το 1923 παντρεύτηκε τον εκπαιδευτικό Ιορδάνη Ιορδανίδη. Μετά το γάμο της εγκαταστάθηκε με το σύζυγο και τη μητέρα της στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στην πρεσβεία της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1931 χώρισε από τον Ιορδανίδη, με τον οποίο είχε στο μεταξύ αποκτήσει δυο παιδιά. Το 1939 απολύθηκε από την πρεσβεία και ξανάρχισε να ασχολείται με τα μαθήματα ξένων γλωσσών.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής καταστράφηκε το σπίτι της και η ίδια διώχτηκε και κλείστηκε σε διάφορα στρατόπεδα. Συνεργάστηκε με το περιοδικό έντυπο του Κ.Κ.Ε. Μόρφωση ως μεταφράστρια. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία εξήντα πέντε χρόνων με την έκδοση του μυθιστορήματος Λωξάντρα. Τιμήθηκε για το έργο της με το Χρυσό Σταυρό και το Οφφίκιο της Αρχόντισσας του Οικουμενικού Θρόνου από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης (1978). Έργα της μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες. Η Μαρία Ιορδανίδου ανήκει στους έλληνες πεζογράφους της μεσοπολεμικής περιόδου, ειδικότερα στους λογοτέχνες εκείνους που αγαπήθηκαν από το αναγνωστικό κοινό -έργα της με κύριο παράδειγμα τη Λωξάντρα μεταφέρθηκαν και στην τηλεόραση- και αγνοήθηκαν από την κριτική. Βασικά χαρακτηριστικά του έργου της είναι το αυτοβιογραφικό στοιχείο που κυριαρχεί ολοένα και εντονότερα κατά τη διάρκεια της λογοτεχνικής διαδρομής της, η αμέλειά της για μια συστηματική κατανομή του αφηγηματικού υλικού της και η αμεσότητα, ακρίβεια και φυσικότητα του λόγου της.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία της Μαρίας Ιορδανίδου βλ. Αφρουδάκης Άγγελος, «Μαρία Ιορδανίδου», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Δ΄, σ.82-103. Αθήνα, Σοκόλης, 1992 και χ.σ., «Ϊορδανίδου Μαρία», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό4. Αθήνα, εκδοτική Αθηνών, 1985.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Αφρουδάκης Άγγελος, «Μαρία Ιορδανίδου», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα29. Αθήνα, 1987.
• Αφρουδάκης Άγγελος, «Μαρία Ιορδανίδου», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Δ΄, σ.82-103. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.
• Βαρίκας Βάσος, Κριτική για τη Λωξάντρα και το Διακοπές στον Καύκασο, Το Βήμα, 19/9/1965.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Μαρία Ιορδανίδου», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας οδηγός, σ.97-98. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Μερακλής Μ., Η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνίαΙΙ·(1945-1970), σ.106. Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινίδης, 1970.
• «Μια ζωή σε τρία βιβλία», Διαβάζω16, 1/1979, σ.10-11.
• Τσίρκας Στρατής, Κριτική για τη Λωξάντρα, Ταχυδρόμος, 26/10/1963.
• Χατζηκωστής Γ., Κριτική για την Αυλή μας, Πνευματική Κύπρος257-258, 2-3/1982, σ.67-68.
• Χατζιδάκη Φούλα, «Αιγυπτιώτικα και αθηναϊκά βιώματα» (κριτική για το Σαν τα τρελά πουλιά), Διαβάζω18, 3/1979, σ.64-65.
• Χατζοπούλου-Καραβία Λεία, Μαρία Ιορδανίδου · Μνημόσυνο. Αθήνα, Εταιρεία Συγγραφέων, 1990.
• χ.σ., «Ιορδανίδου Μαρία», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό4. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985.
• Αφρουδάκης Άγγελος, «Μαρία Ιορδανίδου», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Δ΄, σ.82-103. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.
• Βαρίκας Βάσος, Κριτική για τη Λωξάντρα και το Διακοπές στον Καύκασο, Το Βήμα, 19/9/1965.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Μαρία Ιορδανίδου», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας οδηγός, σ.97-98. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Μερακλής Μ., Η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνίαΙΙ·(1945-1970), σ.106. Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινίδης, 1970.
• «Μια ζωή σε τρία βιβλία», Διαβάζω16, 1/1979, σ.10-11.
• Τσίρκας Στρατής, Κριτική για τη Λωξάντρα, Ταχυδρόμος, 26/10/1963.
• Χατζηκωστής Γ., Κριτική για την Αυλή μας, Πνευματική Κύπρος257-258, 2-3/1982, σ.67-68.
• Χατζιδάκη Φούλα, «Αιγυπτιώτικα και αθηναϊκά βιώματα» (κριτική για το Σαν τα τρελά πουλιά), Διαβάζω18, 3/1979, σ.64-65.
• Χατζοπούλου-Καραβία Λεία, Μαρία Ιορδανίδου · Μνημόσυνο. Αθήνα, Εταιρεία Συγγραφέων, 1990.
• χ.σ., «Ιορδανίδου Μαρία», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό4. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985.
Εργογραφία
- (2011) Λωξάντρα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
- (2010) Λωξάντρα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- (2008) Λωξάντρα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
- (1999) Διακοπές στον Καύκασο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- (1999) Λωξάντρα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- (1998) Η αυλή μας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- (1998) Σαν τα τρελά πουλιά, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
- (1997) Στου κύκλου τα γυρίσματα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
**************************************************************************
Μαρίας Ιορδανίδου, Λωξάντρα
(απόσπασμα)
Ο Δημητρός κόντευε να πατήσει τα εβδομήντα και όμως ακόμα δούλευε. Δούλευε στην εφημερίδα Κωνσταντινούπολις, που την έβγαζαν τότε ο Δημήτριος και ο Αθανάσιος Νικολαΐδης.
Χιώτης ήταν ο Δημητρός. Στη σφαγή της Χίου, όταν οι Τούρκοι σφάξαν τους γονείς του, και κείνονα —μωρό παιδί— τον βγάλανε στο σκλαβοπάζαρο, ένας αδελφός του πατέρα του από τη Σύρα —ο σιορ Βασιλάκης ο λουκουμτζής— ήρθε στη Χίο και έδωσε ένα πουγκί γρόσια για να τον αγοράσει από τους Τούρκους.
Ο Βασιλάκης, που ήταν ανύπαντρος, μεγάλωσε το Δημητρό σαν παιδί του και όταν τον έκανε δεκαεφτά χρονών τον έστειλε στην Πόλη, στο σπίτι της θειας Ειρήνης, για να σπουδάσει το παιδί, μια και είχε τέτοια κλίση στα γράμματα.
Θαμπώθηκαν τα μάτια του Δημητρού σαν έφτασε στην Πόλη. Στην ωραία Επτάλοφο. «Χαίρε, Κωνσταντινούπολις, των πόλεων η βασιλίς.» Ξαπλωμένη πάνω σε δυο ηπείρους, ανοίγει η Πόλη τα στήθια της στο βοριά της Μαύρης Θάλασσας από τη μια μεριά και στη νοτιά του Μαρμαρά από την άλλη. Γιουρούσι λες και κάνουνε τα δυο αντίθετα ρεύματα για να την κατακτήσουνε. Παλεύει η Δύση με την Ανατολή και τη διεκδικούνε και αφρίζουνε και κλωθογυρίζουνε μπροστά στην πούντα του Σαράι Μπουρνού, στα πόδια της Αγια-Σοφιάς μεσ' στην καρδιά της Πόλης.
Πώς να μη γίνει ο Δημητρός ποιητής, πώς να μη γίνει ρομαντικός! Σπάραξε η καρδιά του σαν είδε τους μιναρέδες γύρω απ' την Αγια-Σοφιά. Και όμως εκείνη στέκεται μεγαλόπρεπη και με ηγεμονική σεμνότητα σκορπά στο γύρο της γαλήνη. Μπροστά στο μεγαλείο της μυρμήγκι μοιάζει ο άνθρωπος, και όμως και το μυρμήγκι μέσα στην Αγια-Σοφιά φαίνεται και παίρνει σημασία. Κάτω απ' το μεγάλο θόλο της σαν σταθείς, δεν ξέρεις αν ο θόλος πρόβαλε για να σε προστατέψει ή αν υψώνεται για ν' ανοιχτεί και να πετάξεις απάνω. Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια... Άλλον ένα Παρθενώνα χτίσαν οι Βυζαντινοί και τον αφιέρωσαν και αυτοί στου Θεού τη Σοφία.
Έτσι την είδε ο Δημητρός την Αγια-Σοφιά που στέκεται μέσα στην παλιά Πόλη που την τριγυρίζουνε τα τείχη τα βυζαντινά. Εκεί δεν είχε πάνε κ' έλα και θόρυβο και θέατρα και ξένους, όπως στο Πέρα και στο Γαλατά. Εκεί η ζωή κυλούσε γιαβάς-γιαβάς. Στενά λιθόστρωτα σοκάκια, μικρά ξύλινα σπίτια με τεράστιες γεροδεμένες πόρτες που μοιάζουν πόρτες φυλακής. Καφασωτά παράθυρα, ερημιά. Τσαρσιά με ραχατλήδες ανατολίτες εμπόρους καθισμένους σταυροπόδι μπροστά στην πραμάτεια τους: φίλντισι, κεχλιμπάρι και συντέφι. Μεταξωτά υφάσματα και λαχουρένια σάλια από τις Ινδίες, πολύτιμα αρώματα και ο αέρας μυρίζει πατσουλί.
Στους περιβόλους των τζαμιών λιάζουνται Τούρκοι καθισμένοι ανακούκουρδα. Βρύσες μεγάλες με τρεχάμενα νερά και ένα γύρο περιστέρια.
Κανένας Ευρωπαίος δεν κάθονταν εκεί, — Τουρκιά. Και κανένας Τούρκος δεν κάθονταν στο Σταυροδρόμι, — Ρωμιοσύνη.
Η Κωνσταντινούπολη εκείνη την εποχή ήτανε ένα χαρμάνι από διάφορες πολιτείες, προάστια και χωριά, σκορπισμένα πάνω στα παράλια της Μικράς Ασίας και της Ευρώπης. Και η κάθε πολιτεία, το κάθε προάστιο, το κάθε χωριό είχε τον τοπικό του χαρακτήρα, τα ήθη και τα έθιμα του πληθυσμού που πλειονοψηφούσε.
Την ευρωπαϊκή όχθη του Βοσπόρου την κατοικούσαν περισσότερο Έλληνες και γενικά Ευρωπαίοι, — το Μέγα Ρέμα, το Μπουγιούκ-Ντερέ, τα Θεραπειά, όλα εκείνα τα προάστια θυμίζανε Ευρώπη. Η ασιατική όχθη ήτανε Ανατολή. Εκεί έβγαινε το νταούλι για να θυμίσει στους πιστούς πως ήταν ραμαζάνι. Εκεί ο μουεζίνης τρεις φορές τη μέρα διαλαλούσε ταχτικά πως ένας είναι ο Αλλάχ, και ο Μωάμεθ ο Προφήτης του Αλλάχ. Και στην απέναντι όχθη σαν έφτανε αυτός ο αντίλαλος, έφτανε σαν παραμυθένια φωνή από έναν άλλον κόσμο.
Το Φανάρι, που ήταν μέσα στον Κεράτιο Κόλπο, εξακολουθούσε να είναι ακόμη το κέντρο της ελληνικής διανόησης, όμως είχε χάσει την πρωτινή του αίγλη.
[...]
[πηγή: Μαρία Ιορδανίδου, Λωξάντρα, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1999 (44η έκδοση), σ. 17-19]
No comments:
Post a Comment