Ρόμπερτ Μούζιλ: ο μεγαλύτερος[;;;] γερμανόφωνος συγγραφέας του 20ού αιώνα!!

https://www.timesnews.gr

Ο Αυστριακός συγγραφέας Ρόμπερτ Μούζιλ [Robert Musil, 6 Νοεμβρίου1880 – 15 Απριλίου 1942]  σπούδασε αρχικά σε στρατιωτική σχολή, αλλά αργότερα ενδιαφέρθηκε για τη μηχανολογία. Το 1901 πήρε το πτυχίο του μηχανολόγου. Σύντομα στράφηκε προς τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την πειραματική ψυχολογία. Το 1908 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας, της φυσικής και των μαθηματικών. Την τριετία 1911-1914 εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος.

Το 1911 παντρεύτηκε τη Μάρθα Μαρκοβάλντι. Το 1914 υπηρέτησε ως αξιωματικός στο ιταλικό μέτωπο, όπου και παρασημοφορήθηκε. Το 1919 εργάστηκε στο γραφείο τύπου του αυστριακού Υπουργείου Εξωτερικών. Το 1920 εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος. Το 1923 του απονεμήθηκε το βραβείο «Κλάιστ» για τους «Ονειροπόλους». Το 1924 του απονεμήθηκε το μεγάλο βραβείο των τεχνών της Βιέννης και το 1929 το βραβείο «Γκέρχαρτ Χάουπτμαν». Το 1938 κατέφυγε με τη γυναίκα του στη Ζυρίχη και από εκεί στη Γενεύη, όπου και πέθανε το 1942. Κυριότερα έργα του είναι τα μυθιστορήματα «Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες» (1906) και «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» (1930-1943), που έμεινε ημιτελές. Οι νουβέλες «Δεσμοί» («Η τελείωση του έρωτα» και «Ο πειρασμός της σιωπηλής Βερόνικας») (1911), «Οι τρεις γυναίκες» («Η Γκρίτζα», «Η πορτογαλίδα», «Η Τόνκα») (1924) και «Ο Βίντσεντς και η φίλη των σημαντικών ανδρών» (1923).

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

• (2013) Περί βλακείας, Ολκός
• (2011) Τρεις γυναίκες, Μεταίχμιο
• (2004) Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, Οδυσσέας
• (2004) Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, Οδυσσέας
• (2004) Τρεις γυναίκες, Μεταίχμιο
• (2001) Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες, Εκδόσεις Πατάκη
• (1998) Το μαγεμένο σπίτι. Η Γκρίτζα, Εξάντας
• (1994) Κατάλοιπα ζωντανού συγγραφέα, Αλεξάνδρεια
• (1988) Ο κότσυφας, Διάττων
• (1986) Δεσμοί, Νεφέλη
• (1985) Τρεις γυναίκες, Νεφέλη
• (1984) Ο νεαρός Τέρλες, Ύψιλον
• Το μαγεμένο σπίτι. Η Γκρίτσα, Ηριδανός

*********************************************************

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

[Μετάφραση Τούλα Σιετή. Εκδόσεις Οδυσσέας 2004].

«Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» είναι μια ιστορία που διαρκεί ένα χρόνο· από το 1913 έως την έκρηξη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αντικείμενο είναι η πραγματικότητα παραμονές του πολέμου όπως βιώνεται από τον Ούλριχ, τον άνθρωπο χωρίς ιδιότητες. Εάν όμως «πραγματικότητα είναι η δεδομένη μορφή όλων όσα βιώνει ο άνθρωπος» και ποίηση η εικόνα αυτών των βιωμάτων που προκύπτει από έναν ορισμένο τρόπο θεώρησης· αν ποίηση υπάρχει και έξω από αυτό που ορίζεται ως ειδική ποιητική δημιουργία, και δη εκεί όπου «στο καθημερινό βίωμα εμφανίζεται κάτι που δεν μπορεί να συλληφθεί πλήρως διαμέσου των εννοιών», τότε «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» είναι μια μεγαλειώδης απόπειρα σύνθεσης του κόσμου των πραγμάτων με τον κόσμο των συναισθημάτων και των ιδεών· μια απόπειρα αναίρεσης όλων των αντιθετικών ζευγών, όλων των δυϊσμών που κυριαρχούν στη συνείδηση του ανθρώπου, με εργαλείο μια γλώσσα ικανή να καταστήσει προσιτό ό,τι είναι ακόμη και πέρα από τις λέξεις και τα ονόματα: ό,τι είναι πέρα από κάθε είδους -ισμό και επιτρέπει τη θεώρηση του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα χώρο του ως ένα αδιάσπαστο και ενιαίο όλον. Είναι το έπος μιας εποχής που δεν το χαρακτηρίζει, όπως αναφέρει κάπου ο ίδιος ο Ρόμπερτ Μούζιλ, «σαφήνεια με την οποία, λόγου χάριν, η ατομική ηθική πυκνώνει μεταβαλλόμενη σε ηθική ή το συναίσθημα σε αιτιοκρατική ψυχολογία, αλλά μια εποπτική εικόνα των αιτίων, διαπλοκών και περιορισμών, των ρευστών σημασιών ανθρώπινων κινήτρων και ενεργειών -μια ερμηνεία της ζωής».
Η συγγραφή του έργου «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» αρχίζει το 1919 και τελειώνει στις 15 Απριλίου 1942, ημέρα του θανάτου του Ρόμπερτ Μούζιλ, «με ένα κόμμα στη μέση μιας σελίδας».

Robert Musil

*****************************************************************************

• Δέκα μελετήματα για τη φιλοσοφική διάσταση του έργου του Ρόμπερτ Μούζιλ

Η έννοια του εφικτού

προσεγγίσεις

Ο Ζακ Μπουβρές, ένας ερευνητής φιλόσοφος, κατέχει την έδρα της Φιλοσοφίας της Γλώσσας και της Γνωσιολογίας στο Κολέγιο της Γαλλίας. Η έρευνά του, επικεντρωμένη σε ζητήματα φιλοσοφίας του νου, της γλώσσας και της λογικής, σχετίζεται επίσης με τους τομείς της φιλοσοφίας των μαθηματικών, της θεωρίας των επιστημών, της ψυχολογίας της αντίληψης, της φιλοσοφίας της ιστορίας, της ηθικής και αισθητικής φιλοσοφίας: λέγεται συχνά ότι, με την πάροδο του χρόνου, ο γάλλος φιλόσοφος μοιάζει ολοένα και περισσότερο στον Ούλριχ, το κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος του αυστριακού συγγραφέα Ρόμπερτ Μούζιλ (1880-1942). Σταθερές τού τρόπου εργασίας τού Μπουβρές είναι αφενός η επιστημολογική ταπεινοφροσύνη, δηλαδή η προσπάθεια για τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια στη διατύπωση των επιχειρημάτων, και αφετέρου μια στάση ειρωνικής απόστασης απέναντι στα φιλοσοφικά τεκταινόμενα της χώρας του. Είναι γεγονός ότι, μέσω των πολλών δημοσιεύσεών του και της διδασκαλίας του, ο Μπουβρές κατόρθωσε σταδιακά να επαναφέρει στο προσκήνιο ορισμένες παραγνωρισμένες ή υποτιμημένες φιλοσοφικές παραδόσεις (εμπειριοκριτικισμός, λογικός θετικισμός, αναλυτική φιλοσοφία, ψυχολογία της μορφής – Gestalt), συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός καινούργιου, περισσότερο πανευρωπαϊκού, φιλοσοφικού τοπίου.

Τα τελευταία χρόνια η έρευνα και η διδασκαλία τού Μπουβρές έχουν στραφεί στη διαλεύκανση των σχέσεων μεταξύ λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Το βιβλίο του με τίτλο Η φωνή της ψυχής και οι δρόμοι του νου. Δέκα μελέτες για τον Ρόμπερτ Μούζιλ αποτελεί λαμπρό δείγμα ευαίσθητης και εξονυχιστικής εξέτασης αυτού του προβλήματος, στο οποίο επανέρχεται με εμμονή η διεθνής φιλοσοφική κοινότητα. Σε προηγούμενη μελέτη του ο γάλλος φιλόσοφος είχε εξετάσει τις επιστημονικές και ηθικές προκείμενες της σκέψης τού αυστριακού συγγραφέα. Με την παρούσα σύνθεση, ο Μπουβρές δεν επιχειρεί να αναλύσει απλώς τις ευρύτερες κοινωνικοπολιτισμικές διαστάσεις ενός από τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά εγχειρήματα του περασμένου αιώνα (Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες κυκλοφορεί στη χώρα μας σε μετάφραση Τούλας Σιετή, εκδόσεις Οδυσσέας, 1992, το πρώτο μυθιστόρημα του Μούζιλ με τίτλο Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες σε μετάφραση Α. Ισαρη, εκδόσεις Πατάκης, 2002, και το δοκίμιο Περί βλακείας, σε μετάφραση Γ. Δεπάστα, εκδόσεις Ολκός, 2001), αλλά αποπειράται να δώσει μια έλλογη απάντηση στο ακόλουθο ερώτημα: ποιες είναι οι χειρονομίες που μας επιτρέπουν να αποκαλέσουμε, συν τοις άλλοις, φιλοσοφική τη συγγραφική πρακτική του Ρόμπερτ Μούζιλ;

Στην εισαγωγή διατυπώνεται το ερώτημα. Ακολουθούν οι δέκα μελέτες, των οποίων η διάταξη συνταιριάζει την άχρονη δομή τού Ανθρώπου χωρίς ιδιότητες με τη χρονολογική σειρά της συγγραφής τους (1978-2001). Συναρθρώνοντας εντέχνως παραθέματα από το σώμα των γραπτών του συγγραφέα (επιστολές, ημερολόγια, δοκίμια, διατριβή, θεατρικά έργα και μυθιστορήματα) με επιχειρήματα αντλημένα από τα πιο σύγχρονα φιλοσοφικά διακυβεύματα, ο Μπουβρές κατορθώνει να μετατρέψει την πολυπρισματική διάγνωση την οποία επιχειρεί ο Μούζιλ σε σχέση με την εποχή του σε διάγνωση που παραπέμπει στο δικό μας παρόν: η απειλή του πολέμου, η σύγκρουση Εκκλησίας και Κράτους, η προσδοκία για την οικοδόμηση μιας Ευρώπης στην οποία να συμπλέουν οι δυνάμεις της εργασίας και του πολιτισμού. Πιο συγκεκριμένα, το νήμα που διατρέχει την ανάλυση του Μπουβρές αναφέρεται στη μουζιλική έννοια του εφικτού. Υπ’ αυτό το πρίσμα εξετάζονται τόσο οι σχέσεις τού λογοτεχνικού εγχειρήματος με την επιστήμη και τις αναδυόμενες επιστήμες του ανθρώπου, την τεχνική, την εκπαιδευτική διαδικασία και την ιστορία, όσο και η ριζική του αντιπαράθεση σε απόψεις οι οποίες διχοτομούν με απόλυτο τρόπο την ανθρώπινη δραστηριότητα (σε κουλτούρα και πολιτισμό, επιστήμη και τέχνη, ψυχή και σώμα) ή ασπάζονται χωρίς τον απαραίτητο κριτικό έλεγχο τις θεωρίες περί ιστορικής νομοτέλειας. Διαφαίνεται ότι ο κόσμος τον οποίο οικοδομεί ο Μούζιλ είναι ένας κόσμος κατ’ εξοχήν πιθανολογικός: αναγκαία συνθήκη για την ορθή έκφραση των συναισθημάτων στο μυθιστόρημα είναι η εξάντληση των δυνατοτήτων που μας προσφέρει η χρήση της εννοιολογικής ακρίβειας.

Ωστόσο, για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος δεν αρκεί η εξάντληση αυτών των δυνατοτήτων. Οπως το σηματοδοτεί το επεισόδιο του έρωτα του Ούλριχ και της Αγάθης στον Ανθρωπο χωρίς ιδιότητες, χρειάζεται κάποια στιγμή και ένα άλμα προς τα εμπρός. «Στις απαντήσεις ο συγγραφέας πρέπει να ενστερνίζεται τις απαιτήσεις του φιλοσόφου και τον τρόπο ερωτηματοθεσίας του ποιητή» γράφει χαρακτηριστικά ο Μούζιλ. Στη δέκατη μελέτη του βιβλίου του, ο Μπουβρές αναλύει σε βάθος το ζήτημα της διαπλοκής μορφής και περιεχομένου, πνεύματος ακριβείας και πάθους, νου και συναισθημάτων. Απορρίπτοντας τη στάση του δέους όσο και τη στάση της περιφρόνησης απέναντι στο λογοτεχνικό φαινόμενο, δύο στάσεις που ενίοτε αποτυπώνονται στον παραδοσιακό φιλοσοφικό λόγο, ο Ζακ Μπουβρές υποστηρίζει εν τέλει ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Μούζιλ οικοδομεί τον Ανθρωπο χωρίς ιδιότητες, παραλληλίζοντάς τον με το «στήσιμο μιας γέφυρας η οποία τροποποιείται ενόσω και εφόσον το βήμα μας οδηγείται πιο μακριά», αποτελεί αδιάρρηκτα αισθητική και ηθική χειρονομία. Για τον φιλόσοφο αναγνώστη, ένα σημαντικό λογοτεχνικό εγχείρημα δεν αποτελεί μόνο αντικείμενο μιας φιλοσοφικής θεωρίας, αλλά συμβάλλει θετικά στη διαλεύκανση του τρόπου με τον οποίο οικοδομούμε τη ζωή μας. Με άλλα λόγια, συνδέεται περισσότερο με ζητήματα ηθικής ή πρακτικής φιλοσοφίας.

• Πούλος Παναγιώτης
• ΤΟ ΒΗΜΑ:  24/11/2002

Ο κ. Παναγιώτης Πούλος διευθύνει το τμήμα Φιλοσοφίας και Επιστημών του Ανθρώπου στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ) και διδάσκει Φιλοσοφία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.