Πολ Ελιάρ: αγάπησε την Ελλάδα…

 

https://www.timesnews.gr 

Ο συγγραφέας και ποιητής Πολ Ελιάρ [πραγματικό όνομα Eugène Grindel, 14 Δεκεμβρίου 1895 – 18 Νοεμβρίου 1952], ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στα καλλιτεχνικά ρεύματα του ντανταϊσμού και του υπερρεαλισμού, θεωρείται μέχρι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους ποιητές .

Γεννήθηκε στην πόλη Σαιν-Ντενί, κοντά στο Παρίσι όπου πέρασε τα πρώτα του χρόνια. Στο διάστημα 1907-1911 γράφτηκε στη Σχολή Κολμπέρ όπου πραγματοποίησε σπουδές, ωστόσο σε ηλικία περίπου 17 ετών προσβλήθηκε από φυματίωση και αναγκάστηκε να τις διακόψει. Για δύο χρόνια, διέμεινε σε σανατόριο στο Νταβός της Ελβετίας όπου τελικά θεραπεύτηκε και αμέσως μετά, το 1914 κατατάχθηκε στον στρατό.

Το 1917 παντρεύτηκε την Helena Deluvina Diarkinoff, περισσότερο γνωστή ως Γκαλά, με την οποία απέκτησε και μία κόρη. Την ίδια περίοδο δημοσίευε τα πρώτα του ποιήματα, αρχικά με τη συλλογή Το Χρέος και η Ανησυχία και αργότερα με τα Ποιήματα για την Ειρήνη (1918), τα οποία προκάλεσαν και το ενδιαφέρον του Ζαν Πολάν, εκδότη της επιθεώρησης Spectateur. Παράλληλα, ο Ελιάρ γνωρίστηκε με τους Αντρέ Μπρετόν, Λουί Αραγκόν και Τριστάν Τζαρά, με τους οποίους συμμετείχε αρχικά στο κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα του υπερρεαλισμού. Απέκτησε επίσης μία στενή φιλία με τον Μαξ Ερνστ.

 

Το 1932 χώρισε με τη γυναίκα του «Γκαλά» αλλά η σχέση τους εξακολούθησε επί χρόνια, ακόμη και μετά το γάμο του Ελιάρ το 1934 με την » Νυς». Ο Πωλ Ελιάρ αποτέλεσε έναν από τους ιδρυτές της επιθεώρησης των υπερρεαλιστών Litterature καθώς και της μεταγενέστερης έκδοσης La Revolution Surrealiste. Παρέμεινε στις τάξεις της υπερρεαλιστικής ομάδας του Παρισιού μέχρι το 1938.

Ο Πολ Ελιάρ μαζί με μαχητές του ΔΣΕ.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου πήρε ενεργό μέρος στην Αντίσταση, ως μέλος του κομμουνιστικού κόμματος. Οι κομμουνιστικές πεποιθήσεις του Ελιάρ τον ώθησαν στο σημείο να επισκεφτεί τον Γράμμο κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφύλιου Πολέμου και να γράφει ποιήματα υπέρ των ανταρτών, με σκοπό να αναπτερώσει το ηθικό του.
Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ

• (2007)Εκλογή ποιημάτων, Αρμός
• (2007) Των Αλγηδόνων πρωτεύουσα, Ύψιλον
• (2006) Τελευταία ποιήματα του έρωτα, Ηριδανός
• (2003) Ποιήματα, Ιωλκός
• (2001) Έντεκα ποιήματα, Γαβριηλίδης
• (1999) Ποιήματα του Πωλ Ελυάρ, Εκάτη
• (1990) Γράμματα στην Γκαλά, Χατζηνικολή
• (1987) Εύκολο, Τυπογραφείο «Κείμενα»
• (1983) Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη
• (1978) Ποιήματα του Πωλ Ελυάρ, Σπηλιώτη

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

• (2011) Όταν οι άγγελοι περπατούν, Μεταίχμιο
• (2009) Ανθολογία γαλλικής ποίησης, Εκδόσεις Καστανιώτη
• (2008) Οι σουρεαλιστές συζητούν για το σεξ, Περίπλους
• (2007) Ξένη ποίηση του 20ού αιώνα, Ελληνικά Γράμματα
• (2007) Όταν οι άγγελοι περπατούν, Μεταίχμιο
• (2007) Στη μοναξιά του Παρισιού, Έψιλον
• (2006) Αργά, έργα, Ύψιλον
• (2006) Πάμπλο Πικάσσο, Εκδόσεις Καστανιώτη
• (2005) Αντιγραφές, Ίκαρος
• (2005) Η άμωμος σύλληψις, Ύψιλον
• (1996) Δεύτερη γραφή, Ίκαρος

****************************************************

Η Ελλάδα του Πωλ Ελυάρ

Λεύκωμα με ποιήματα του κορυφαίου Γάλλου ποιητή για το ΔΣΕ

«Τα χέρια των ηρώων και των θυμάτων/ έχουνε σφίξει τα δικά μου χέρια./ Η φωνή τους έχει πλάσει τη φωνή μου./ Μέσα σ’ έναν αδελφικό καθρέφτη/ και τα χέρια μου σφίγγουν τα χέρια/ των ανθρώπων που αύριο θα γεννηθούνε. Και πού τους μοιάζουν τόσο/ που πιστεύω τον εαυτό μου αιώνιο». Αυτό έγραφε ένας από τους κορυφαίους Γάλλους ποιητές του 20ού αιώνα, ο κομμουνιστής Πωλ Ελυάρ, σε ένα ποίημά του, το οποίο σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Μελετήματα» («Κέδρος»). Τα χέρια των ηρώων – μαρτύρων για λευτεριά, ανεξαρτησία, ειρήνη, σοσιαλιστική προκοπή των λαών «έσφιξαν», παντοτινά τα χέρια του Πωλ Ελυάρ. Με τη φωνή τους πλάστηκε η ποιητική φωνή του. Απόδειξη τα ποιήματά του και για την Εθνική Αντίσταση του λαού μας και για τον αγώνα του ενάντια στην ιμπεριαλιστική αγγλοαμερικανική επέμβαση.
«Λαέ βασιλιά, λαέ απελπισμένε,/ δεν έχεις πια να χάσεις/ παρά τη λευτεριά σου (…)», έλεγε στο τραγούδι του «Η Μάχη της Αθήνας», για τον αγώνα του λαού το Δεκέμβρη του ’44. Ποίημα που έμαθε ο λαός μας, όταν το Μάη του 1946, με πρόσκληση του ΕΑΜ, ο Ελυάρ ήρθε στην Ελλάδα και συμμετείχε σε ΕΑΜικές εκδηλώσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Ηταν γνωστό ότι ο Ελυάρ, αν και άρρωστος (η παλιά φυματίωσή του είχε υποτροπιάσει), επισκέφθηκε στα τέλη του Μάη του 1949 το Γράμμο, από όπου έφυγε στις 4 Ιούνη. Στους μαχητές του ΔΣΕ ήταν γνωστό ότι κατά τη βδομαδιάτικη παραμονή στο Γράμμο ύμνησε τον αγώνα του ΔΣΕ, με μια σειρά ποιημάτων, με γενικό τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου» (όπως τον απέδωσε ο Τίτος Πατρίκιος, στο λήμμα του για τον Ελυάρ στο «Βιογραφικό Λεξικό» της «Εκδοτικής Αθηνών»).
Τα ποιήματα αυτά, όμως, παρέμειναν άγνωστα στο λαό μας. Οπως άγνωστο παρέμενε και το γεγονός ότι έξι από αυτά τα ποιήματα, αμέσως μετά την επιστροφή του Ελυάρ από το Γράμμο, κυκλοφόρησαν το 1949 στο Παρίσι, σε ένα λεύκωμα, με τίτλο «Grece, ma rose de raison», εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, το οποίο τύπωσε στο χέρι, σε 50 μόνον αντίτυπα, ο σύντροφός της, ο αξέχαστος γλύπτης Μέμος Μακρής και τα οποία διακινήθηκαν χέρι – χέρι, για την ενημέρωση των προοδευτικών Γάλλων διανοουμένων σχετικά με τον άνισο, ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ.

Το λεύκωμα με τα έξι ποιήματα του Ελυάρ και τα χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, διέσωσε από τη λήθη η πρόσφατη ανατύπωσή του στα ελληνικά, με τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λογικού μου», σε μετάφραση της καθηγήτριας της Ιστορίας στο Παρίσι, Ελένης Μπιμπίκου -Αντωνιάδου. Η ελληνική έκδοση του λευκώματος, σε 1.000 αριθμημένα αντίτυπα («Ελληνικά Γράμματα»), σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Διονύση Βαλάση, περιλαμβάνει τα ποιήματα και στα γαλλικά, ενώ τα γράμματα στην ελληνική γλώσσα σχεδίασε η Μάνια Βασιλάκη, ακολουθώντας τον αισθητικό τρόπο χάραξης των γαλλικών γραμμάτων.

Υμνος στη λευτεριά και τη ζωή

Καθώς ο «Ρ» στις 10/5 αναφέρθηκε στο «χρονικό» της γαλλικής έκδοσης, της διάσωσης αντιτύπων της από τη Ζ. Μακρή και την Ε. Μπιμπίκου – Αντωνιάδου, σήμερα δίνουμε δείγματα του ύμνου του Ελυάρ για το δεύτερο, διπλά ηρωικό, αγώνα των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ για τη λευτεριά, ανεξαρτησία, ειρήνη, σοσιαλιστική προκοπή του λαού και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.
Ο Ελυάρ, ήταν επικεφαλής μιας γαλλικής αντιπροσωπείας, στην οποία – σύμφωνα με μαρτυρία του Βασίλη Μπαρτζώτα (Πολιτικού Επιτρόπου του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ στο Γράμμο) στον υπό έκδοση από τη «Σύγχρονη Εποχή» β’ τόμο του βιβλίου του «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας», (ο οποίος περιέχει και φωτογραφίες από την επίσκεψη της αντιπροσωπείας στο Γράμμο), συμμετείχαν: Ο Υβ Φαργκ (τέως υπουργός, μέλος της Μόνιμης Επιτροπής του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης), ο Ζαν – Μωρίς Ερμάν (ηγετικό στέλεχος του Αριστερού Σοσιαλιστικού Κόμματος Γαλλίας), ο Ανρί Μπασί (δάσκαλος, μεταφραστής πολλών ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, με τη βοήθεια της Μέλπως αξιώτη και Γραμματέας της Επιτροπής Βοήθειας του Γαλλικού Λαού για τον αγώνα του Ελληνικού Λαού). Η γαλλική αντιπροσωπεία ήρθε στην Ελλάδα, μέσω Αλβανίας. Μετά από επίσκεψή της στο Βίτσι, η γαλλική αντιπροσωπεία, συνοδευόμενη από τον Πέτρο Κόκκαλη, έφθασε στο Γράμμο, όπου παρέμεινε περίπου μια βδομάδα. Υπάρχουν μαρτυρίες μαχητών του ΔΣΕ (δημοσιευμένες και στο «Ρ» επώνυμα) για την ακάματη καθημερινή περιήγηση του Ελυάρ παντού. Στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου με τηλεβόα έστειλε το μήνυμά του στους στρατιώτες της άλλης πλευράς. Σε μικρές και μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ. Στη Σχολή Αξιωματικών του ΔΣΕ, σε κορυφογραμμές και πεδιάδες, σε αγροτικούς συνεταιρισμούς, σε χωριά, σχολεία και γλέντια των μαχητών με κατοίκους. Εικόνες συνταρακτικές, που αποτύπωνε η ψυχή του και η πένα του.

Αντικρίζοντας το βουνό, στο ποίημα «Ο Γράμμος» έλεγε:

«Ο Γράμμος είν’ λίγο τραχύς

οι άνθρωποι τον γλυκαίνουν

Τους βάρβαρους σκοτώνουμε

μικραίνουμε τη νύχτα

Κι απ’ το μπαρούτι πιο κουτοί

μας αγνοούν οι εχθροί μας

Δεν ξέρουν τίποτα απ’ τον άνθρωπο

ούτε απ’ την έξοχη τη δύναμή του

Η καρδιά μας στιλβένει την πέτρα».

Ο ποιητής μαγεμένος από την πανώρια φύση και τον αγώνα του ανθρώπου στο «Παρθένο βουνό» έγραφε:

«Τα χορτάρια και τα λουλούδια

δε με εγκαταλείπουν

Η μυρουδιά τους ακολουθάει τον άνεμο

Τα κατσίκια παίζουν με τη νιότη τους

Ενας αητός ζυγιάζεται

στον ουρανό τον δίχως μυστικά

Ο ήλιος είναι ζωντανός

τα πόδια του πατάνε στη γη

Τα χρώματά του φτιάχνουν τα μάγουλα

που κοκκινίζουν απ’ τον έρωτα.

* * *

Και το ανθρώπινο φως διαστέλλεται από άνεση

Ο άνθρωπος μεγεθυμένος

στην καρδιά ενός άφθαρτου κόσμου

εγγράφει τον ίσκιο του στον ουρανό

και πάνω στη γη τη φλόγα του».

Ο ποιητής στο πρόσωπο των νέων μαχητών του ΔΣΕ είδε την «Αρχαία νεότητα»:

«Μπρος στην πηγή

τη φίλησε στο στόμα

Κάτω απ’ τον άδειον ουρανό της έδωσε

τα δέκα δάχτυλά του και τα μάτια του

Στο κύλισμα του χρόνου της έδωσε

την ίδια τη ζωή του και τα παιδιά του

Πιστή η ηχώ

ατέλειωτα ξανάλεε το τραγούδι

Του ανθρώπινου κορμιού καθάριος

ο καθρέφτης μιαν ανθοδέσμη έφτιασε

Τρόπος ζωής, ύπαρξης τρόπος

κι ο λόγος ο μοναδικός

ν’ αμύνεται κανείς

χωρίς να αμφιβάλλει για την αιωνιότητά του».

Τον Ελυάρ συγκλόνισαν οι μάνες και οι χήρες των αγωνιστών. Αυτές τίμησε στο ποίημα «Προσεύχονται οι χήρες και οι μανάδες»:

«Είχαμε δώσει τα χέρια μας

και τα μάτια μας γελούσαν δίχως λόγο

Με τα όπλα και με το αίμα

λυτρώστε μας από το φασισμό

Νανουρίζαμε ολάκερο το φως

και τα στήθη μας φούσκωναν γάλα

Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι

να βάλουμε σημάδι τους φασίστες

Ημασταν η πηγή και ο ποταμός

κι ωκεανός να γίνουμε όνειρό μας

Τον τρόπο μόνο δώστε μας

μην πάρουν χάρην οι φασίστες

Από τους νεκρούς μας είν’ λιγότεροι

κανένα δεν είχαν σκοτώσει οι νεκροί μας.

Αγαπιόμαστε δίχως να το σκεφτούμε

Τίποτα δεν καταλαβαίνουμε έξω από τη ζωή

Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι

κι ενάντια θα πεθάνουμε στο θάνατο».

Ομορφότερο πρόσωπο από της μάνας, της αδελφής, της γυναίκας, της αγαπημένης που πενθεί για τον όλεθρο και το θάνατο που σπέρνει ο πόλεμος δεν υπάρχει. Και ο Ελυάρ το τραγούδησε με το ποίημα «Μάτια που υποφέρουν πολύ στ’ αλήθεια να κοιτάζουν»:

«Ομορφότερο πρόσωπο δεν μπορεί να θρηνεί

πιο δυνατά για του πολέμου τις αγριάδες

Ομορφότερα μάτια μαύρα δεν μπορεί να καλύψει

πιο απαλά νεκρώσιμο πέπλο

κι ακόμα ζωντανά τα ενταφιάζει η λύπη».

Αρ. ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 27 Μάη 2001