Μαύρη κωμωδία για την Αλβανία

• Κρατικά στελέχη που ανταγωνίζονται τους εκπροσώπους των παλαιών τάξεων, επαρχίες βυθισμένες στις προλήψεις, νεαροί που θέλουν να γκρεμίσουν το σύμπαν: η αλβανική κοινωνία της εποχής του Χότζα.

Κοντεύει να συμπληρωθεί μισός αιώνας από τότε που ο Ισμαήλ Κανταρέ άρχισε να δημοσιεύει τα μυθιστορήματά του και ο τρόπος με τον οποίο εικονογραφεί τις παραλυτικές συνέπειες του καθεστώτος Χότζα για την αλβανική κοινωνία δεν έχει αλλάξει.

Στο τρίπτυχο «Ιστορίες τρέλας», που κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου», σε μετάφραση Δημήτρη Ν. Ηλιόπουλου και επιμέλεια Κωσταντίνας Γερ. Ευαγγέλου, ο Κανταρέ εντάσσει τρία «μικρομυθιστορήματα», όπως τα ονομάζει ο ίδιος (ας τα πούμε νουβέλες για να συνεννοηθούμε καλύτερα), γραμμένα σε τρεις διαφορετικές περιόδους: κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, όταν ο ίδιος κάνει το ντεμπούτο του στα γράμματα («Μέρες καφενείων»), στα χρόνια λίγο πριν από την πτώση του κομμουνισμού («Η περιφρόνηση») και σε τρέχοντα χρόνο, στις αρχές του καινούριου αιώνα, όταν τα πάντα έχουν πάρει έναν εντελώς καινούριο δρόμο («Ιστορίες τρέλας»).

Ανεξάρτητα από τη χρονολογία της γραφής και της δημοσίευσής τους, οι νουβέλες του Κανταρέ τείνουν να συγκεντρώσουν ευθύς εξαρχής και εξίσου την προσοχή τους σε ένα και μοναδικό θέμα: την πολιτικοκοινωνική ασφυξία της Αλβανίας κατά το διάστημα που οι αυτόκλητοι σωτήρες και υπερασπιστές της την άρπαξαν με σιδερένια κλείδωση από τον λαιμό.

Ο Κανταρέ κάνει λόγο άλλοτε για τη νιότη που προσπαθεί, όσο περνά από το χέρι της, να τα βάλει με τους θεσμούς και τα σύμβολα σε μια χώρα η οποία αντιμετωπίζει με ρίγη ανατριχίλας την οποιαδήποτε έννοια απειθαρχίας, άλλοτε για την παράξενη συμπόρευση, στη φάση της ανόδου του Χότζα στην εξουσία, των κρατικών και των κομματικών στελεχών με τους εκπροσώπους των κυρίαρχων τάξεων του παρελθόντος (όπου οι μεν καθρεφτίζονται στους δε, για να ανταλλάξουν με διαστροφικό τρόπο τα αποθέματα του κύρους τους) και άλλοτε για την καθημερινή ζωή στην επαρχία, όπου τα απλούστερα των πραγμάτων αποκτούν αίφνης διαστάσεις απόλυτου μύθου, ενώ οι άνθρωποι γίνονται όλο και λιγότερο ικανοί να εννοήσουν το περιβάλλον τους.

Δεν είναι το ίδιο επιτυχημένα τα τρία κείμενα του Κανταρέ. Οι «Μέρες καφενείων» έχουν ένα απελευθερωτικά αναρχίζον πνεύμα, αλλά σκοντάφτουν σε μιαν ιδιαιτέρως χαλαρή αφηγηματική δομή, που δυσκολεύεται να κρατήσει ώς το τέλος συνεκτική τη δράση αφού την αφήνει κατά καιρούς να παγιδευτεί σε διάφορα άσχετα σημεία.

Οι «Ιστορίες τρέλας», πάλι, παρουσιάζουν σαφώς μεγαλύτερη πυκνότητα, αλλά δεν καταφέρνουν να απογειώσουν το ενδιάθετο παρανοϊκό τους χιούμορ. Αρτιότερο κομμάτι του τρίπτυχου βρίσκω την «Περιφρόνηση», που έχει μυθιστορηματικό βάθος, αναδεικνύει δύο ολοζώντανους χαρακτήρες και διαπνέεται από το εξοντωτικό πνεύμα της μαύρης κωμωδίας: πνεύμα, άλλωστε, το οποίο οφείλουμε να κρατήσουμε ως τη ζωτικότερη και την πιο σημαντική παρακαταθήκη του Κανταρέ.

• Από τον ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Επτά, Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2009