ΕΦΥΓΕ Ο ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΛΟΝΤ ΛΕΒΙ-ΣΤΡΟΣ: «Δεν αγαπώ αυτόν τον κόσμο»

• Έφυγε στα 101 του χρόνια ο πατέρας της σύγχρονης εθνολογίας, Κλοντ ΛεβίΣτρος, χάρη στις έρευνες του οποίου στις φυλές του Αμαζονίου, άλλαξε η ματιά μας στους πολιτισμούς

«Σκέφτομαι τον κόσμο στον οποίο τελειώνω τις ημέρες μου. Και δεν αγαπώ αυτόν τον κόσμο», είπε πριν από μερικά χρόνια στη «Μonde» ο Κλοντ Λεβί-Στρος. Έχει πει κι άλλα. Λόγου χάρη ότι «ο κόσμος ξεκίνησε χωρίς τον άνθρωπο και θα τελειώσει χωρίς αυτόν». Όσο όμως θα υπάρχει ο άνθρωπος θα υπάρχει και το έργο αυτού του μεγάλου Γαλλοεβραίου εθνολόγου και ανθρωπολόγου, που άλλαξε τη ματιά μας για τον κόσμο. Ο θάνατός του ανακοινώθηκε χθες, λίγες μέρες προτού κλείσει τα 101 του χρόνια. «Σε ποιον οφείλουμε αυτή την τόσο βαθιά σκέψη; Σε έναν φιλόσοφο; Σε έναν εθνολόγο, ανθρωπολόγο, σοφό, ντετέκτιβ; Ή σε έναν τεχνίτη, έναν συγγραφέα, ποιητή;», αναρωτιόταν πέρσι στην ίδια εφημερίδα ο Ροζέ Πολ-Ντρουά, με αφορμή τη δημοσίευση των έργων του Λεβί-Στρος στην περίφημη «Βibliotheque de la Ρleiade».

Ο ίδιος απέφευγε τους χαρακτηρισμούς. Απλώς άρχισε, μια ωραία πρωία του 1934, ένα μεγάλο ταξίδι που κράτησε χρόνια. Άφησε τη θέση του ως καθηγητή σε Λύκειο του Παρισιού και έφυγε για να διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο. Στα πέντε χρόνια που έμεινε εκεί έκανε έρευνα πεδίου συγκεντρώνοντας το εθνογραφικό υλικό που θα έτρεφε μεγάλο μέρος του έργου του. Μελέτησε τα ήθη, τη σκέψη, τη συμπεριφορά ινδιάνικων φυλών της Βραζιλίας όπως οι Μπορόρο, οι Καντουβέο, οι Ναμπικουάρα. Οι έρευνές του θα αποδώσουν καρπούς τόσο στη διερεύνηση του τρόπου λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού όσο και στην ανάλυση της λογικής των μύθων (για την οποία έγραψε τετράτομο έργο) αλλά και στη μελέτη των συστημάτων συγγένειας. Μελέτησε ειδικότερα το ζήτημα της απαγόρευσης της αιμομιξίας ενώ διατύπωσε και τη «θεωρία της αγχιστείας», λέγοντας ότι η απαγόρευση της αιμομιξίας δεν αποσκοπεί στην ανανέωση του αίματος, όπως πιστευόταν, αλλά στην καθιέρωση συστήματος επικοινωνίας των ομάδων, κάτι που οριοθετεί τη μετάβαση από την α γέλη στον πολιτισμό.

Σε ένα βασικό του βιβλίο, τους «Θλιβερούς Τροπικούς», που γράφτηκε από το φθινόπωρο του 1954 μέχρι τον χειμώνα του 1955, ο Κλοντ Λεβί-Στρος άρχιζε με τη φράση: «Μισώ τα ταξίδια και τους εξερευνητές». Εννοούσε, βέβαια, τα ταξίδια που έχουν να κάνουν με το εμπόριο του εξωτισμού και τους καταναλωτές του. Εκείνος δεν ήθελε να δημιουργήσει αυταπάτες στους αναγνώστες του. Ήθελε, συναντώντας τις «πρωτόγονες» φυλές του Αμαζονίου, να τις συγκρίνει με τις δυτικές προκειμένου να εξαγάγει συμπεράσματα με παγκόσμια εμβέλεια. Στη μελέτη του άλλωστε «Φυλή και Ιστορία» ασκεί κριτική στη θεωρία του εξελικτισμού που τοποθετεί τη Δύση στην κορυφή και τους άλλους στην υπανάπτυξη. Είναι από τους πρώτους που προωθούν την ιδέα της ετερογένειας των πολιτισμών.

Επιστρέφοντας από τη Βραζιλία επιχείρησε ανεπιτυχώς να δουλέψει στο Παρίσι, καθώς από το καθεστώς του Βισύ οι Εβραίοι δεν ήταν καλοδεχούμενοι. Υπηρέτησε όμως στον γαλλικό στρατό και μετά έφυγε για τις ΗΠΑ όπου έμεινε πάνω από έξι χρόνια. Ήρθε σε επαφή με νέες επιστημονικές εξελίξεις, γνωρίστηκε με τον γλωσσολόγο Ρόμαν Γιάκομπσον που επηρέασε βαθιά το έργο του, μέσω του στρουκτουραλισμού. Στο έργο του «Άγρια σκέψη», παρουσιάζει την πρωτόγονη σκέψη ως το αντίστοιχο της μαστορικής, μιας δηλαδή «επιστήμης του συγκεκριμένου» που δεν αποβλέπει, όπως η επιστήμη, στη δημιουργία ενός κώδικα, αλλά στην ταυτόχρονη χρήση πολλών. Σε σχέση δε με τους μύθους- γράφει η Ευτυχία Βουτυρά στο «Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό»- λέει ότι εκφράζουν όλες τις δυνατές λύσεις στα βασικά προβλήματα επιβίωσης.

«Η Δύση», έχει γράψει ο Κλοντ Λεβί-Στρος, «απέκτησε στη διάρκεια του 18ου αιώνα την πεποίθηση ότι η προοδευτική επέκταση του πολιτισμού της ήταν αναπόδραστη απειλώντας την ύπαρξη χιλιάδων κοινωνιών πιο εύθραυστων, των οποίων όμως οι γλώσσες, τα πιστεύω, οι τέχνες και οι θεσμοί ήταν αναντικατάστατες μαρτυρίες του πλούτου και της διαφορετικότητας του ανθρώπινου είδους. Αν ελπίζουμε να μάθουμε μια μέρα τι είναι ο άνθρωπος, θα πρέπει να συγκεντρώσουμε όλες αυτές τις πολιτισμικές πραγματικότητες, οι οποίες δεν οφείλουν τίποτε στη συνεισφορά και την επιβολή της Δύσης».

Με μια ματιά

● Γιος Γαλλοεβραίου ζωγράφου, γεννήθηκε στις Βρυξέλλες το 1908
● Σπούδασε Νομικά και Φιλοσοφία στη Σορβόνη
● Το 1934 φεύγει για τη Βραζιλία, για να διδάξει Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο
● Μέχρι το 1938 μελετά τους γηγενείς πληθυσμούς στο δάσος του Αμαζονίου και το Μάτο Γκρόσο
● Επιστρέφει στη Γαλλία το 1939 και ένα χρόνο αργότερα καταφεύγει στις ΗΠΑ προκειμένου να αποφύγει τη δίωξη λόγω της εβραϊκής καταγωγής του
● Το 1950 αναλαμβάνει διευθυντής σπουδών στην Εcole Ρractique des Ηautes Εtudes του Πανεπιστημίου του Παρισιού
● Το 1955 κυκλοφορεί το βιβλίο του «Θλιβεροί Τροπικοί»
● Το 1973 εκλέγεται μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας
● Ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ σε 11 πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων σε Χάρβαρντ, Οξφόρδη και Γέιλ

• Βιβλία του στα ελληνικά

«Θλιβεροί τροπικοί» (Εκδόσεις Χατζηνικολή), «Άγρια σκέψη» (Εκδ. Παπαζήση), «Από το μέλι στη στάχτη» (Αρσενίδης), «Φυλή και Ιστορία» (Πατάκης), «Ο δρόμος της μάσκας» (Χατζηνικολή), «Νοσταλγία για τη Βραζιλία» (Κέδρος), «Το ωμό και το μαγειρεμένο» (Αρσενίδης), «Ο μύθος του Λύγκα» (Γκοβόστης), «Ανθρωπολογία και μύθος» (Καρδαμίτσας), «Μύθος και νόημα» (Καρδαμίτσας).

• Του Μανώλη Πιμπλή, ΤΑ ΝΕΑ: Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 2009