- Με μια θέση στη βραχεία λίστα του Διεθνούς Βραβείου Booker, έχει πια αφήσει πίσω της σύνορα και όρια. Η συγγραφέας, άλλωστε, του μυθιστορήματος «Τα ψέματα των γυναικών» δηλώνει πως οι αξίες της δεν συνδέονται με κανένα καθεστώς
- Ενα βιβλίο για το ψέμα. Το «γλυκό» «κομψό» γυναικείο -σε αντίστοιξη με το «στρατηγικό και δομημένο» ανδρικό. Αστείρευτο, χαοτικό, επικίνδυνο υλικό. Βούτηξε σ' αυτό, δημιουργώντας μια αλυσίδα αλληλένδετων ιστοριών, με πρωταγωνίστριες γυναίκες που ψεύδονται συναρπαστικά, για τη χάρη και μόνον του ευφυώς... ψεύδεσθαι, ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας, η 66χρονη βιολόγος Λουντμίλα Ουλίτσκαγια.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που βρίσκεται στη βραχεία λίστα του Διεθνούς Βραβείου Man Booker, μαζί με τον Β.Σ. Ναϊπόλ, τον Αντόνιο Ταμπούκι, την Τζόις Κάρολ Οουτς και τον Πίτερ Κάρεϊ. Στο παρελθόν έχει διεκδικήσει το ρωσικό Booker και τιμηθεί με το γαλλικό Medicis.
- Η Ουλίτσκαγια έχει μεταφραστεί σε 25 γλώσσες. Στην Ελλάδα τη γνωρίσαμε από τη «Μήδεια και τα παιδιά της», τη «Χαρούμενη κηδεία» και, προσφάτως, τα «Ψέματα των γυναικών» (όλα από τον «Καστανιώτη», σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου και της Σταυρούλας Αργυροπούλου). Η κουβέντα μας, όπως θα διαπιστώσετε, δύσκολα γλιτώνει απ' αυτά.
Γράψατε ένα βιβλίο για το γυναικείο ψέμα. Ποια εσωτερική ανάγκη, πιστεύετε, ωθεί τις γυναίκες σ' αυτό; Θεωρείτε περισσότερο γυναικεία υπόθεση το «φαινόμενο»;
- «Κάθε άλλο. Το ψέμα "χαρακτηρίζει" όλους τους ανθρώπους: άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γέρους. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα διαφορετικό κίνητρο. Κάποτε το ψέμα είναι απαραίτητο για να σωθεί μια ζωή: οι κομμουνιστές και οι Εβραίοι, που αιχμαλωτίζονταν απ' τους φασίστες στη διάρκεια του πολέμου, συχνά εξαπατούσαν τους φονιάδες εν ονόματι της επιβίωσης. Υπάρχει και το ψέμα που βελτιώνει την εικόνα μας και μεγεθύνει την αξία μας. Σπανίως συναντάμε ανθρώπους που ψεύδονται αποκλειστικά και μόνο χάριν της τέχνης, χάριν της δημιουργικής αυτοέκφρασης. Γιατί κι αυτό αποτελεί μια ενδιαφέρουσα άποψη της ανθρώπινης συμπεριφοράς».
Το ψέμα, επομένως, δεν συνδέεται με τη γυναίκα περισσότερο;
- «Δεν θεωρώ ότι αποτελεί έναν τυπικά γυναικείο... πειρασμό. Μερικές φορές ακόμα και οι πιο ειλικρινείς άνθρωποι υποχρεώνονται να καταφύγουν σ' αυτό. Το ψέμα είναι ένα πολύ διαδεδομένο ελάττωμα, που έχει τη "γυναικεία" του παραλλαγή. Εξ ου και καταπιάστηκα με τη συγγραφή ενός βιβλίου γι' αυτήν».
Συγγραφικά όμως, ποιας μορφής ψέμα σάς ενεργοποίησε;
- «Ο συγγραφέας δουλεύει με μια συγκεκριμένη ιστορία, δεν είναι ούτε κοινωνιολόγος ούτε ψυχολόγος. Το πεδίο μου είναι λοιπόν η λογοτεχνική διερεύνηση του ψεύδεσθαι γενικώς και όχι η "λύση" του προβλήματος, αν ονομάσουμε το ψέμα πρόβλημα».
Προφανώς, το ψέμα σάς ελκύει πολύ. Υπάρχουν άνθρωποι αλλεργικοί σε αυτό.
- «Υπάρχει και ψέμα εντελώς αποκρουστικό. Απλώς μια γοητευτική γυναίκα ψεύδεται με ταλέντο».
Είναι, με άλλα λόγια, τέχνη το ψέμα.
- «Αναμφισβήτητα. Το ατάλαντο ψέμα δεν επιτυγχάνει τον σκοπό του. Αποκαλύπτεται. Οταν όμως το υπηρετεί η γοητεία, η δεξιοτεχνία, το προσωπικό χάρισμα, μπορεί να γίνει πολύ διασκεδαστικό, ακόμα και αστείο».
Οπως συμβαίνει με την ηρωίδα του βιβλίου σας, Αϊρίν. Εμφανίζει μια ψεύτικη ταραχώδη αυτοβιογραφία, με απίθανες λεπτομέρειες. Είναι ένα παιχνίδι για να διασκεδάσει ή έτσι καλύπτει κάποια εσωτερικά κενά της;
- «Επινοεί μια αυτοβιογραφία προκειμένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον για το άτομό της. Ισως σ' αυτό την έλκει η τραγικότητα, η οποία ούτως ή άλλως υπάρχει σε αρκετό βαθμό στην αληθινή ζωή της».
Η Ζένια, απ' την άλλη, δεν καταλαβαίνει για ποιο λόγο η Αϊρίν τής σέρβιρε τέτοια ψέματα. Υπάρχουν γυναίκες με κάκιστη σχέση με το ψέμα. Αυτό, φαντάζομαι, δεν τις καθιστά λιγότερο θηλυκές.
- «Πουθενά δεν συνδέω το ψέμα με τη θηλυκότητα. Η αφέλεια της Ζένια την κάνει να υποφέρει αντιμετωπίζοντας το παράλογο ψέμα».
Ηταν εύκολο για τη δική σας γενιά να δημιουργήσει, στον ίσκιο του Γκόγκολ, του Ντοστογιέφσκι, του Πούσκιν;
- «Είναι πάρα πολύ δύσκολο, ομολογώ, να ζεις στον ίσκιο του Γκόγκολ, του Ντοστογιέφσκι και του Πούσκιν. Δεν αυτοκτονείς όμως γι' αυτό!».
Εχει ταυτότητα η σύγχρονη ρωσική λογοτεχνία; Τι προσδιορίζει αυτό που αποκαλείται «νέο ρεύμα»;
- «Οροι όπως "σοσιαλιστικός ρεαλισμός", "κριτικός ρεαλισμός", "πρωτοπορία" είναι ετικέτες για τους "εργάτες" της επιστήμης. Υπάρχουν βιβλία ταλαντούχα και βιβλία ατάλαντα σε οποιοδήποτε λογοτεχνικό είδος. Τίποτε άλλο».
Κυρίως όμως μετά την περεστρόικα, υπήρξε μια έκρηξη στη λογοτεχνία με έντονο κοινωνικό-πολιτικό προβληματισμό. Ηταν η εποχή που εμφανιστήκατε εσείς, ο Μακάνιν κ.ά. Στη Ρωσία του Πούτιν, τα ζητήματα που σας απασχολούν και λογοτεχνικά σάς ενδιαφέρουν παραμένουν τα ίδια;
- «Πάντοτε θεωρούσα τον εαυτό μου πρωτίστως άτομο. Ποτέ δεν ένιωσα την επιθυμία "να προσδιορίσουμε τις ζωές μας μέσα σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο", πολύ δε περισσότερο εφόσον η περεστρόικα δεν με άγγιξε στο ελάχιστο. Δεν είχα τίποτα να αναδιαρθρώσω μέσα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, επειδή οι αξίες, οι οποίες υπήρξαν και παραμένουν για μένα σημαντικές, δεν συνδέονται με κανένα πολιτικό καθεστώς. Ζω στη Μόσχα, στη Ρωσία, στην αρχή της τρίτης χιλιετίας. Το ποιος υπογράφει διατάγματα δεν έχει για μένα πολλή σημασία. Καμιά από τις εξουσίες κάτω από τις οποίες έτυχε να ζήσω δεν με ενθουσίασε. Σίγουρα, πάντως, η χειρότερη ήταν η σταλινική, εποχή στην οποία φυλακίστηκαν και σκοτώθηκαν πολλοί».
Ποια είναι ωστόσο η Ρωσία του Πούτιν; Ζείτε σε δημοκρατία ή σε καθεστώς λογοκρισίας, όπου «εξαφανίζονται» όσοι τολμούν να θίξουν τα κακώς κείμενα;
- «Δεν σκοπεύω να αποδώσω χαρακτηρισμούς στη Ρωσία του Πούτιν. Αυτό είναι καθήκον των πολιτειολόγων και των οικονομολόγων. Στις παρούσες συνθήκες είναι άτοπη οποιαδήποτε συζήτηση περί δημοκρατίας. Προσωπικά δεν νιώθω καμία λογοκρισία, εφόσον στο πεδίο της λογοτεχνίας, επί του παρόντος, υπολειτουργεί κάθε μορφή της, σε αντίθεση ωστόσο με το πεδίο των μέσων ενημέρωσης. Τους δημοσιογράφους δεν τους δολοφονεί η λογοκρισία».
Τι κάνει η λογοκρισία;
- «Παρεμποδίζει τη δημοσίευση των άρθρων τους. Με τους φόνους ασχολούνται άλλες οργανώσεις, για τις οποίες λίγα μπορώ να πω εγώ. Γι' αυτό θα μπορούσαν να σας πληροφορήσουν ίσως οι... δολοφονημένοι δημοσιογράφοι!».
Πώς σας φαίνεται, στην άλλη άκρη του πλανήτη, ο νέος Αμερικανός πρόεδρος;
- «Μου αρέσει πολύ. Παρότι πιστεύω ότι η θετική στάση απέναντί του θ' αλλάξει διεθνώς μόλις φανεί ότι δεν καταφέρνει να αντιμετωπίσει την κρίση. Και όχι επειδή είναι αδύναμος, αλλά επειδή είναι αδύνατο να τα βγάλει πέρα οποιοσδήποτε με την κρίση. Μόλις ολοκλήρωσα το βιβλίο του. Μου φαίνεται πως μπορεί να εξελιχθεί και σε καλό συγγραφέα. Ας περιμένουμε μερικά χρόνια για να δούμε τι θα γίνει τελικά». *
- Ελευθεροτυπία, Σάββατο 4 Απριλίου 2009
No comments:
Post a Comment