Ο Καβάφης ξαναχαμογελά από το περιθώριο του 20ού αιώνα

• Μια νέα αγγλική μετάφραση ποιημάτων του από τον Αμερικανό κριτικό και συγγραφέα Ντάνιελ Μέντελσον έγινε θέμα από το «New Yorker» μέχρι το ομοφυλοφιλικό σάιτ advocate.com Ο Καβάφης σύχναζε στην κακόφημη πλευρά της πόλης με την ίδια ευκολία που ανέσυρε από την ελληνιστική αρχαιότητα τους μικρούς, αποτυχημένους, περιθωριακούς ήρωές του, εκείνους που η επίσημη ιστοριογραφία προσπέρασε για να δοξάσει τους μεγάλους νικητές.

Με το πορτρέτο αυτό του Αλεξανδρινού κόσμησε το «New Yorker» (Μάρ. 23) το αφιέρωμά του. «Οι προηγούμενες μεταφράσεις επιδίωξαν να παρουσιάσουν τον Καβάφη ως έναν προσιτό ποιητή και τον "ίσιωσαν".

• Δεν εξέδιδε ποτέ τα ποιήματά του, τα μοίραζε ο ίδιος στον κύκλο του, καθώς δεν άντεχε την εικόνα των «απούλητων αντιτύπων που γεμίζουν σκόνη στα βιβλιοπωλεία δίνοντας χαρά στους εχθρούς του», όπως έγραψε ο βιογράφος του Ρόμπερτ Λίντελ.

• Η ιστορία, όμως, τον διεύψευσε. Η έκδοση μιας νέας αγγλικής μετάφρασης από τον Ντάνιελ Μέντελσον μιας ανθολογίας ποιημάτων του Καβάφη αλλά και η πρώτη μετάφραση στα αγγλικά των γνωστών πια 30 «ατελών» ποιημάτων του που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του '60 (και πρωτοκυκλοφόρησαν το 1994 από τον «Ικαρο»), δεν πέρασαν καθόλου απαρατήρητες. Από το «New Yorker» μέχρι το διαδικτυακό ομοφυλοφιλικό site advocate.com, το δίτομο έργο «C.Ρ. Cavafy: The Collected Poems» και «Unfinished Poems» (εκδόσεις Knopf) του Αμερικανού κριτικού και συγγραφέα Ντάνιελ Μέντελσον βρήκε πολύ και φιλόξενο χώρο. Εβδομήντα έξι χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Καβάφης εξακολουθεί να κινείται με την ίδια ευκολία σε όλες τις πλευρές της πόλης...

• Ο 49χρονος Ντάνιελ Μέντελσον αφιέρωσε 10 ολόκληρα χρόνια μεταφράζοντας τα ποιήματα του Καβάφη. Δεν πήγαν χαμένα. Η κριτική εκθειάζει το έργο του. Ο Νταν Τσιάσον σε 5,5 σελίδες στο «New Yorker» χαρακτηρίζει τη δουλειά του «εξαιρετική». Ο Μέντελσον μελέτησε πολύ καλά τα ποιήματα του Καβάφη που μετέφρασαν στα αγγλικά οι Εντμουντ Κίλι και Φίλιπ Σέραρντ στα τέλη της δεκαετίας του '70. Θεώρησε, όμως, ότι οι δυο τους συνειδητά δεν ασχολήθηκαν με τον ρυθμό του Αλεξανδρινού, αναζητώντας σε αντιδιαστολή τη μυστηριώδη πειθαρχία στους στίχους του.

• Ο Μέντελσον, αντίθετα, ασχολήθηκε με το μέτρο. «Οσο περισσότερο βυθιζόμουν στους στίχους του τόσο συνειδητοποιούσα ότι δεν χρειάζονταν απλώς μια νέα μετάφραση, αλλά ένα πλήρες επίμετρο με ερμηνευτικά σχόλια για έξυπνους, αλλά όχι μυημένους αναγνώστες, που επιθυμούν να μάθουν περί τίνος πρόκειται», εξηγεί στη συνέντευξή του στο advocate.com. «Ενας φίλος μου, διαπρεπής κλασικιστής, μου είπε: "Δεν μπορούμε να καταλάβουμε τα ποιήματα του Καβάφη εάν δεν καταλάβουμε τις ειρωνείες που κρύβονται πίσω από τις ιστορικές λεπτομέρειες". Προσπάθησα επιπλέον να επαναφέρω το μέτρο, τη συνήχηση, τον ρυθμό. Οι προηγούμενες μεταφράσεις επιδίωξαν να παρουσιάσουν τον Καβάφη ως έναν προσιτό ποιητή και "ίσιωσαν" τα ποιήματά του. Εγώ θέλησα να αναδείξω τη λάμψη τους».

Εγώ θέλησα να αναδείξω τη λάμψη του», λέει ο 49χρονος Ντάνιελ Μέντελσον

• Διαπιστώνεται συχνά ότι ο Καβάφης μεταφράζεται εύκολα. Δεν είναι λίγοι, μάλιστα, όσοι υποστηρίζουν ότι ο Αλεξανδρινός ποιητής κέρδισε από τη μετάφραση. Επειδή γενικά αποφεύγει τις μεταφορές και τις λεκτικές περίτεχνες διακοσμήσεις, τα ποιήματά του συχνά εκλαμβάνονται και ως σκέτη πρόζα. «Αυτό είναι δώρο και κατάρα μαζί», τονίζει ο Μέντελσον. Γιατί αν εκ πρώτης όψεως «φαίνεται ότι ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη γλώσσα της καθημερινότητας, την ίδια στιγμή ανασύρει αρχαίες λέξεις, τις γυαλίζει και τις διαθέτει προς χρήση. Ετσι η γλώσσα του έχει μια μουσικότητα που δεν βρίσκει το αντίστοιχό της στην αγγλική», καταλήγει.

• Ο Ντάνιελ Μέντελσον, χρόνια κριτικός βιβλίου στα «New York magazine» και «New York book review», έχει γράψει και ο ίδιος έξι βιβλία. Το μπεστ σέλερ του «Lost: Α search for six of six million» για την αναζήτηση της μοίρας έξι μελών της οικογένειάς του στο Ολοκαύτωμα απέσπασε το 2006 το βραβείο του National Book Critics Circle. Εχει ασχοληθεί και με την αρχαία τραγωδία και συγκεκριμένα τον Ευριπίδη στο «Gender and the City in Euripides' Political Plays» (Oxford University Press, 2002).

• Τι τον τράβηξε στον Καβάφη; «Το γεγονός ότι ασχολείται με το περιθώριο, τις σκοτεινές περιοχές. Είναι ένας κορυφαίος ποιητής του 20ού αιώνα, που μας χαμογελάει από το περιθώριο του 20ού αιώνα. Θεωρώ ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ πρέπει να διαβάσουμε την ποίησή του. Θα αναγνωρίσουμε στον χαιρέκακο, σαρδόνιο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε την πτώση τόσων πολιτισμών, την αποσύνθεση αυτοκρατοριών, το αναπόφευκτο τέλος του πολιτικού στάτους κβο, τον κόσμο γύρω μας». *
  

• Της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΠΑΡΚΑ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 16 Απριλίου 2009