Η επιστροφή της Ζυράννας

• Στα μοβ, όπως πάντα, περιστοιχισμένη από τον Θανάση και τον Αργύρη Καστανιώτη, η Ζυράννα Ζατέλη παρουσίασε την περασμένη Τετάρτη στο Μουσείο Μπενάκη το καινούργιο της μυθιστόρημα,Το πάθος χιλιάδες φορές, δεύτερο μέρος της τριλογίας «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους». Ο χαρακτηρισμός «καινούργιο» ίσως είναι οξύμωρος, γιατί η Ζυράννα γράφει χρόνια τώρα το ίδιο βιβλίο ή καλύτερα ανοίγει ακόμη μια πόρτα στον ίδιο μυθιστορηματικό κόσμο που κατοικείται από ανθρώπους, ζωντανούς και νεκρούς- και ο θάνατος είναι ζωή, όπως έλεγε ο Χέλντερλιν- από ζώα, από στοιχειά, από τη φύση και τα στοιχεία της. Επτά και πλέον χρόνια από το προηγούμενο βιβλίο της το πρώτο μέρος της τριλογίας που είχε τίτλο Ο θάνατος ήρθε τελευταίος και είχε κυκλοφορήσει το 2001, 770 σελίδες, η Ζυράννα επιβεβαιώνει τη συγγραφική μυθολογία της. «Μεγαλώνω ανά επτά χρόνια» λέει αινιγματικά, επαναλαμβάνοντας κάτι που της έχει πει ο φίλος της Κωστής Παπαγιώργης, ότι η ελαφίνα γεννάει ανά επτά χρόνια.

• Ολα τα βιβλία της Ζυράννας Ζατέλη είναι αυτοβιογραφικά- υπό την ευρεία έννοια. Παρουσιάζουν αγροτικούς κόσμους του ελληνικού Βορρά, πρόσωπα και ιστορίες, ακόμη και ιστορίες που μοιάζουν με βουή. Είναι κόσμοι αρχέγονοι, ως προς τις συμπεριφορές απέναντι στη ζωή, στον θάνατο, στον έρωτα, στο πάθος, γι΄ αυτό και κόσμοι αξεπέραστοι. Από αυτήν την άποψη τα βιβλία της Ζυράννας δεν έχουν καμία σχέση με την επικαιρότητα, γίνονται κλασικά και πηγαίνουν πέρα από τον χρόνο, ακόμη και από τον χαλαρό μυθιστορηματικό χρόνο που μόνο από σημάδια διαφαίνεται μέσα στην αφήγηση. Το καινούργιο της βιβλίο φτάνει ως τις αρχές της δεκαετίας του ΄70. «Προέρχομαι από αγροτική οικογένεια» αναφέρει η Ζυράννα. Για μένα, τον αναγνώστη της, αυτό δεν είναι μια δήλωση κοινωνικής καταγωγής. Είναι περισσότερο δήλωση μυθιστορηματικής ποιότητας, δήλωση λογοτεχνικής καταγωγής. Μπροστά σε αυτήν την πλημμυρίδα μικροαστικής λογοτεχνίας που μας έχει κατακλύσει τα τελευταία χρόνια, τα βιβλία της Ζυράννας λειτουργούν ως καθαρτήριο.

• Το καθαρτήριο της γραφής. Το πάθος χιλιάδες φορές, στον τίτλο του νέου μυθιστορήματος, δεν είναι άλλο από το πάθος της γραφής. Η ηρωίδα σε αυτό το μυθιστόρημα γράφει. Από την άποψη αυτή το μυθιστόρημα είναι και στενά αυτοβιογραφικό. Σε μια παλιότερη συνέντευξή μου με τη Ζυράννα Ζατέλη την είχα ρωτήσει για τα μυστικά της συγγραφικής κουζίνας, για αυτά τα συστατικά που φτιάχνουν τις τεράστιες αφηγήσεις της. Θυμάμαι, μου είχε μιλήσει για τα όνειρα και πώς τα καταγράφει κάθε βράδυ, για τα δεκάδες σημειωματάρια όπου σημειώνει ονόματα, ιστορίες, βουές. Θυμάμαι πως μού είχε δώσει αποσπασματική απάντηση για τη γραφή. Τώρα, διαβάζοντας το βιβλίο της, βρίσκω την πλήρη απάντηση αφού μέσω της γραφής, μέσω της αφήγησης και της ιστορίας της, μιλάει για τη γραφή. Και κάνει μια αποκάλυψη. Το αινιγματικό όνομα Ραμάνθις Ερέβους δεν είναι τίποτε άλλο παρά το συγγραφικό ψευδώνυμο της ηρωίδας.

• Το βιβλίο έχει τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος, «Ζώντας και πεθαμένοι», εμφανίζονται όλοι οι νεκροί του προηγούμενου βιβλίου, μια μυστική συνάντηση όπου αποκαλύπτονται σιγά σιγά τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας. Στο δεύτερο μέρος, «Χιλιάδες στρόβιλοι ουρανού στο μάτι μιας βελόνας», η ηρωίδα «ζει» μέσα από τη ζωή μιας συνομήλικής της, ενός σημαδεμένου πλάσματος. Το τρίτο μέρος, «Το παιχνίδι με το εγώ, με το εσύ και με την άβυσσο», ανήκει ολοκληρωτικά στην ηρωίδα. Τι είναι το γράψιμο; αναρωτήθηκε η Ζυράννα. Τελικά είναι η επανεφεύρεση της παιδικής μας ηλικίας.

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ | ΤΟ ΒΗΜΑ | Κυριακή 21 Ιουνίου 2009