- Ο Βίτολντ Γκομπρόβιτς (1904-1969), καθηγητής φιλοσοφίας. Να μια πραγματικά άγνωστη στο ευρύ κοινό πτυχή του διανοούμενου κοσμοπολίτη Πολωνού, που σπούδασε νομικά, επιδόθηκε και διέπρεψε στο «σατιρικό», όπως λέει σήμερα η σύζυγός του Μαρί Ρίτα Λαμπρός, μυθιστόρημα, αλλά εντέλει στη φιλοσοφία εντρύφησε με αφάνταστο πάθος και πόνο.
Οι ανέμελες εποχές στη Βανς: η Ρίτα και ο Βίτολντ Γκομπρόβιτς ήταν αχώριστοι μέχρι το... τέλος στην κατοικία της Γαλλίας
Η διάσταση του δασκάλου Γκομπρόβιτς ξεδιπλώνεται στα «Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες και ένα τέταρτο» (μετάφραση Κατερίνα Σχινά, «Πατάκης»), όπου με ένα τρόπο επιβεβαιώνεται η δήλωση της χήρας του: «Το μεγαλύτερο σκάνδαλο για τον Γκομπρόβιτς δεν είναι ο θάνατος, είναι ο πόνος» .
Και παρ' ότι μπορείς άνετα να διαφωνήσεις με τον κορυφαίο συγγραφέα για τις σχηματικές κατηγοριοποιήσεις, τον τρόπο που κυρίως αδικεί τον Εμάνουελ Καντ (τον περιγράφει με «τα νεύρα του Σέλεϊ, το στομάχι του Καρλάιλ και τη ψυχή μιας δεσποινίδας»), του αναγνωρίζεις την ειλικρινή αγωνία για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης, μαζί με τη φιλότιμη προσπάθεια εκλαϊκευσης των φιλοσοφικών συστημάτων για μεθοδολογικούς λόγους. Στα «Μαθήματά» του, που παρέδιδε στη σύζυγό του και στον φίλο εκδότη Ντομινίκ ντε Ρου στην κατοικία του στη Βανς, μας συστήνει ένα γενεαλογικό δέντρο του υπαρξισμού με κορμό τον Δανό Σέρεν Κίρκεγκορ -άλλος παρεξηγημένος στην εποχή του όπως ο Πολωνός συγγραφέας- δίνοντάς μας «κλειδιά» για το δικό του σύστημα. Μια φαινομενολογία της ανωριμότητας και του πόνου. «Αγωνιζόμαστε αδιάκοπα για τη Μορφή και την Ανωτερότητα, ενώ μας έλκουν σταθερά το Χάος και η Κατωτερότητα», ήταν η φράση-μοχλός της υπαρξιστικής θεωρίας του.
Η Ρίτα Γκομπρόβιτς πρωτοσυνάντησε τον μετέπειτα σύζυγό της στα 60 του χρόνια το 1964. «Μετά από έξι μήνες γνωριμίας μού είπε: "Πρέπει να διαβάσεις τα βιβλία μου"». Εγινε ισόβια θαυμάστριά του. Για πέντε χρόνια, από την ημέρα που παντρεύτηκαν, «μέρα και νύχτα ήμασταν αχώριστοι».
Είναι πράγματι αλήθεια ότι τα «Μαθήματα Φιλοσοφίας» τον έσωσαν από την αυτοκτονία;
«Υπό μία έννοια, ναι. Ο Γκομπρόβιτς υπέφερε από άσθμα, αλλά παρέμενε φανατικός καπνιστής. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έφτασε να αναπνέει με μεγάλη δυσκολία. Η υγεία του είχε κλονιστεί σε τέτοιο βαθμό που ζούσε ένα καθημερινό "μαρτύριο" χωρίς ελπίδα. Οταν το μαρτύριό του θα γινόταν αφόρητο, ήθελε να βρει ένα τρόπο να "τελειώσει". Αλλά αγαπούσε τη ζωή. Οσο μας παρέδιδε τα μαθήματα φιλοσοφίας ενεργοποιούνταν το πνεύμα του και λησμονούσε τον σωματικό πόνο. Ο Γκομπρόβιτς έγραψε μερικές σελίδες για την οδύνη και το θάνατο στα "Ημερολόγιά" του. Υποστήριζε ότι πρέπει να βρει τα μέσα για να πεθάνει με αξιοπρέπεια, ότι όφειλε να εκπολιτίσει τον θάνατο...».
Εχετε πει ότι «μόνο η φιλοσοφία μπορούσε να κινήσει το πνεύμα του στις στιγμές πνευματικής παρακμής». Ερχόμενος στην Ευρώπη από την Αργεντινή, οι αποσκευές του δεν περιείχαν παρά μόνο βιβλία του Σαρτρ, του Φλομπέρ και ένα σχολικό εγχειρίδιο φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία υπήρξε σημαντική γι' αυτόν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του;
Βίτολντ Γκομπρόβιτς. «Ενας μεγάλος επαληθευτής της τέχνης», σύμφωνα με τη χήρα του. «Μάνατζερ της ανωριμότητας», κατά τον Μπρούνο Σουλτς
«Σε όλη τη ζωή του συνέχισε να διαβάζει φιλοσόφους, ιδίως στην Αργεντινή, απ' όπου ξεκίνησε και η ιδέα του να οργανώσει μαθήματα φιλοσοφίας με Πολωνούς και Αργεντίνους φίλους του για να βγάλει και καμιά δραχμή. Εβγαζε καπέλο στο τέλος των μαθημάτων, αλλά και οι "μαθητές" του ήταν εξίσου πάμπτωχοί με αυτόν».
Πώς ακριβώς ξεκινήσατε τα φιλοσοφικά μαθήματα στη Βανς;
«Στο τέλος του 1968, ο Γκομπρόβιτς έπαθε έμφραγμα. Λίγο πριν από το τέλος, εγώ και ο εκδότης Ντομινίκ ντε Ρου τού είπαμε ότι όφειλε να μας δώσει μερικά μαθήματα ακόμα. Η επιμονή του Ντομινίκ τον έβγαλε από τον μαρασμό. Μας είπε: "Θα σας πω τα πάντα σε έξι ώρες". Τις παραδόσεις του τις σημειώναμε στο... γόνατο. Ηταν εκπληκτικός δάσκαλος. Τα μαθήματα τον έσωσαν από την απελπισία, αλλά όχι και απ' τον θάνατο - δεν πρόφτασε να παραδώσει το τελευταίο μάθημά του για τον στρουκτουραλισμό, ούτε πρόλαβε να ξανακοιτάξει τις σημειώσεις του. "Εφυγε" γλυκά μέσα στον ύπνο του στις 25 Ιουλίου του 1969. Ο Γκομπρόβιτς, όμως, δεν ήταν φιλόσοφος».
Πώς θα τον περιγράφατε;
«Καλλιτέχνη με πάθος για τη φιλοσοφία. Ηταν ο μεγάλος επαληθευτής της τέχνης. Πίστευε ότι η μελέτη φιλοσοφίας βοηθά ένα συγγραφέα να είναι δομημένος και να ανακαλύπτει τα σημεία αναφοράς του. Δεν ήταν απλώς ένας σατιρογράφος μυθιστοριογράφος ή ένας θεατρικός συγγραφέας. Εγραψε χιλιάδες σελίδες ημερολογίων. Αγαπούσε τις διανοητικές αντιπαραθέσεις. Συνήθιζε να λέει: "Είμαι αθλητικός στο πεδίο του πνεύματος"».
Γιατί είχε αυτή την εμμονή με τον πόνο;
«Εγραψε στα "Ημερολόγιά" του ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο απαράδεκτο από τον πόνο. "Σε αυτόν αναπαύονται όλες οι δυναμικές της ανθρώπινης ύπαρξης", σημείωνε. "Αν καταπιέσετε ή ξεριζώσετε τον πόνο, το Σύμπαν θα μετατραπεί σε μια θάλασσα αδιαφορίας"».
Ηθελε άλλωστε να γράψει μια φαινομενολογία του πόνου. Δεν πρόλαβε.
«Το τελευταίο λογοτεχνικό project του ήταν ένα θεατρικό έργο για δυο πρόσωπα: έναν άνδρα και μια μύγα. Ηθελε να δείξει την ανημπορία του άνδρα και της ανθρώπινης εξέγερσης μπροστά στον πόνο της καθαρής ύπαρξης. Σκόπευε να πάρει ως καλλιτεχνικό "κανόνα" τα τελευταία κουαρτέτα του Μπετόβεν. Τον πρόλαβε ο θάνατος».
Ηθελε ο αναγνώστης της λογοτεχνίας και των θεατρικών του προηγουμένως να έχει διαβάσει τα φιλοσοφικά του μαθήματα; Μην ξεχνάμε ότι το «Φερντυντούρκε», η «Πορνογραφία» του, μίγματα αφήγησης και φιλοσοφικού δοκιμίου, πραγματεύονται θεμελιώδη θέματα του φιλοσοφικού συστήματός του, όπως η ανωριμότητα και η παιδικότητα.
«Τα μαθήματα φιλοσοφίας δεν είναι αυτοτελές έργο και δεν συνδέονται με τη λογοτεχνία ή τη δραματουργία του. Ο συγγραφέας Μπρούνο Σουλτς τον αποκαλούσε "μάνατζερ της ανωριμότητας". Ηδη στο πρώτο βιβλίο του, μια συλλογή ιστοριών, έδωσε τον τίτλο "Αναμνήσεις από την εποχή της ανωριμότητας" (1933). Εκτοτε κάποιες κριτικές τον αντιμετώπιζαν σαν τον "ανώριμο". Εγραψε το σατιρικό μυθιστόρημα "Φερντυντούρκε" ως απάντηση σε αυτούς τους αφορισμούς. Το θέμα της ανωριμότητας έγινε το άρμα του, το καύσιμο, η προσφιλής διά βίου εντρύφησή του. Θεωρούσε ότι στο βάθος όλων μας, στην "κουζίνα", είμαστε πολύ πιο ανώριμοι από αυτό που δείχνουμε. Ο Γκομπρόβιτς είναι επίσης ο ραψωδός της φόρμας. Είναι ο συγγραφέας του μορφασμού, της γκριμάτσας που κάνουμε σε κάποιον, αλλά και της επιστροφής στην παιδικότητα, στο "κουκούλι"». *
info: Βιβλία του Γκομπρόβιτς που, μεταξύ άλλων, κυκλοφορούν στην Ελλάδα: «Πορνογραφία» («Νεφέλη»), «Οι μαγεμένοι» («Νεφέλη»), «Υπερατλαντικός» («Νεφέλη»), «Φερντυντούρκε» («Ερατώ). Στην ελληνική σκηνή έχουν ανεβεί αρκετές φορές η «Οπερέτα» του και η «Υβόννη, πριγκίπισσα της Βουργουνδίας».
No comments:
Post a Comment