Κατσίμπαλης - Σεφέρης

• Μια από τις κρυφές αρετές της Αλληλογραφίας Γιώργου Κατσίμπαλη και Γιώργου Σεφέρη (Ικαρος, 2009), που εκπόνησε υποδειγματικά ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, υποφαίνεται ήδη στον εξώφυλλο επίτιτλό της, όπου τα δύο ενεχόμενα ονόματα παρατάσσονται σε αλφαβητική και όχι σε ιεραρχική σειρά, όπως συμβαίνει σε ορισμένες άλλες ομόθεμες περιπτώσεις (λόγου χάριν στην αλληλογραφία του ποιητή με τον Γιώργο Αποστολίδη ή τον Αντρέα Καραντώνη). Ετσι εξασφαλίζεται εδώ προγραμματική ισοτιμία των δύο ομώνυμων φίλων, που συμβάλλονται αλληλογραφώντας σαράντα έξι ολόκληρα χρόνια- άλλη εξαίρεση αυτή, που πρέπει να εκτιμηθεί όπως της πρέπει. Θα επιμείνω.

• Προηγείται η ουσιαστική ισοτιμία, η οποία μάλιστα βγαίνει καθ΄ οδόν ετεροβαρής υπέρ του Κατσίμπαλη. Γιατί από την εξαντλητική, μέχρι κεραίας, ανάγνωση των δύο τόμων (κοντά χίλιες σελίδες) προέκυψε η προσωπική αίσθηση ότι η προκείμενη αλληλογραφία αποκαλύπτει περισσότερο το πρόσωπο του Κατσίμπαλη από ό,τι του Σεφέρη. Για να μην παρεξηγηθώ: όσα μαθαίνουμε για τον ποιητή μέσα από αυτή την αυθόρμητη αλληλογραφία (που δεν είναι λίγα) δεν προσθέτουν πολλά σε όσα ήδη ξέρουμε από τα ποιήματά του και τα συμφραστικά του κείμενα. Ενώ η γνώση μας για τον Κατσίμπαλη (ως άνθρωπο, φίλο, βιβλιόφιλο βιβλιογράφο, βιβλιοφάγο, βιβλιοκριτικό) διευρύνεται τώρα και εμβαθύνεται. Θα έλεγα πως εδώ εξοικειώνεται ο κάπως μυθικός και διαφημισμένος «Κολοσσός του Αμαρουσίου». Το ζήτημα απαιτεί νηφάλια προσήλωση και εξήγηση, που εδώ δεν χωρούν.

• Προκαταβολικά μόνον επιμένω ότι μία από τις ωφελιμότερες προσφορές της προκείμενης αλληλογραφίας είναι η ενάργεια με την οποία σχηματίζεται το ακέραιο ήθος και το συναρπαστικό ύφος ενός ανθρώπου που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα νεοελληνικά γράμματα τρεις τουλάχιστον δεκαετίες. Για την ιδιοσυγκρασία, μάλιστα, την ποίηση και την ποιητική του Γιώργου Σεφέρη, ο απροκάλυπτος αυτός διάλογος- αντίλογος του Κατσίμπαλη αποδείχνεται πράγματι μαιευτικός. Καθώς, με απερίφραστη συμπάθεια και καλώς εννοούμενη εμπάθεια για τον άνθρωπο και το έργο του, ο πιστός φίλος προκαλεί τον Σεφέρη να προβεί σε, σπάνιες αλλού, αποκαλύψεις της βαθύτερης, ζωικής και ποιητικής, περιοχής του.

• Μιλώ για ένα είδος βασανιστικής κατάδυσης του ποιητή στις σκοτεινές εκείνες ρίζες, όπου ο πόνος (με την αισχυλική σημασία της λέξης) για το σώμα και τη μοίρα του ανθρώπου είναι ανυποχώρητος και τελικώς αμίλητος. Από αυτόν τον αμίλητο βυθό αναδύονται η ποίηση και τα ποιήματα, όπου στάζει ανθ΄ ύπνου προ καρδίας μνησιπήμων πόνος ( Αγαμέμνων,179-180). Ή για να μιλήσω με τα αποσταγμένα λόγια του Σεφέρη: Την ώρα που τα ονείρατα αληθεύουν/ στο γλυκοχάραμα της μέρας/ είδα τα χείλια που άνοιγαν/ φύλλο το φύλλο. // Ελαμπε ένα λιγνό δρεπάνι στον ουρανό. / Φοβήθηκα μην τα θερίσει. ( Τρία κρυφά ποιήματα, «Θερινό Ηλιοστάσι Ι΄»)

• Κι από τον πόνο πάμε στον χρόνο της ένθερμης αυτής φιλίας, αποτυπωμένης σε γραμμένο διάλογο που κράτησε παρ΄ ολίγον πενήντα χρόνια. Αρχισε στο Παρίσι(;) στη σύγχρονη νιότη τους και έκλεισε με τον ελαφρώς ασύγχρονό τους θάνατο στην Αθήνα. Αναρωτιέμαι αν έχουμε στα γράμματά μας άλλο, ανάλογης αντοχής, παράδειγμα. Πάντως και στην περίπτωση του ίδιου του Σεφέρη η έκταση και η ένταση αυτής της αλληλογραφίας παραμένουν εξαίρεση, που επικυρώνεται και με άλλα σήματα βαθύτερης γνώσης και αυτογνωσίας.

• Πρόκειται πάντως για επίμονο διάλογο δύο φίλων, που περιστρέφεται αποκλειστικώς γύρω από τις τύχες της ποίησης (δικής μας και ξένης), με αφορμή τις διαδοχικές ποιητικές δοκιμές και εισφορές του Σεφέρη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ετσι εξηγείται το «σκάνδαλο» ολοκληρωτικής σχεδόν απουσίας σχολίων για μείζονος σημασίας δημόσια δρώμενα, δικά μας και ξένα, που εντοπίζονται μέσα στα πενήντα αυτά χρόνια. Στα οποία εντούτοις ο Σεφέρης αλλού και αλλιώς επιμένει: τόσο στα ποιήματά του όσο και προπαντός στα συμφραστικά του κείμενα.

• Εδώ πάντως μοναδικό ζητούμενο της αλληλογραφίας παραμένει η, ευάλωτη μέσα στον χώρο και στον χρόνο, ποιητική πράξη, ως βασανιστική εμπειρία ζωής, έκφρασης και γραφής. Για την οποία (και αυτό είναι το διακριτικό σήμα της) δεν συμπίπτουν πάντα (κάθε άλλο μάλιστα) οι διαθέσεις, οι αποφάσεις και οι εκτιμήσεις Σεφέρη και Κατσίμπαλη· παράδειγμα η αμετάπειστη επιφύλαξη του φανατικού φίλου για την ποιητική ευστοχία της «Στέρνας». Ενδιαφέρει όμως εξίσου και τους δύο ο καταλυτικός προορισμός της ποίησης, όταν και όπου έμπρακτα υπερασπίζεται μια οριακή μορφή λόγου που κυκλοφορεί ανάμεσα στο όλο και στο τίποτα. Ας πούμε στο αινιγματικό εκείνο διάκενο, που το χρεώνει ο Σεφέρης στον «Βασιλιά της Ασίνης», ομολογώντας: ο ποιητής ένα κενό. Συνεχίζεται;

• Δ. N. Mαρωνίτης | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 14 Ιουνίου 2009