«Είμαστε όλοι Νεκροναύτες»

• Σοβαρός στοχαστής ή απλώς εκκεντρικός; Ο Βρετανός Σάιμον Κρίτσλεϊ φιλοτεχνεί τα πορτρέτα 190 νεκρών φιλοσόφων και μας καλεί σε ένα παιχνίδι ζωής

Ο Σάιμον Κρίτσλεϊ

Αν οι περισσότεροι άγγλοι διανοούμενοι φημίζονται για την εκκεντρικότητά τους, ο Σάιμον Κρίτσλεϊ θεωρείται «μορφή». Ενας από τους επιφανέστερουςς σύγχρονους φιλοσόφους της Αγγλίας - ο «Guardian», ο «Ιndependent», oι «Νew Υork Τimes» ζητούν σταθερά τη συνεργασία του- συστήνεται εφέτος το καλοκαίρι στο ελληνικό κοινό με δύο παράλληλους τρόπους: τη μετάφραση του πολυσυζητημένου νέου Βιβλίου των νεκρών φιλοσόφων (ετοιμάζεται ταυτοχρόνως σε οκτώ γλώσσες)και την εμφάνισή του στη 2η Μπιενάλε της Αθήνας 2009 «Ηeaven» μαζί με τον γνωστό φιλόσοφο Τομ Μακ Κάρθι (υποψήφιος στα βραβεία του περιοδικού «Διαβάζω»). Οι δυο τους συναποτελούν την περίφημη Διεθνή Κοινωνία των Νεκροναυτών (Ιnternational Νecronautical Society- ΙΝS), που ασχολείται με τον (φιλοσοφικό) θάνατο, την πλοήγηση, την ελληνική φιλοσοφία και τη σημασία του αυθεντικού και του αναυθεντικού. Νεκροναύτης σημαίνει «πλοηγός στον χώρο του θανάτου». Ερέθισμα, μεταξύ άλλων, για τη δημιουργία της Κοινωνίας αποτέλεσε το σχόλιο του Ζαν-Πολ Σαρτρ: «Τον θάνατο; Δεν τον σκέφτομαι». Είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί η φύση αυτής της υβριδικής αινιγματικής ομάδας. Κινείται μεταξύ πραγματικού και φανταστικού, άλλοτε υπάρχει, άλλοτε πάλι εξαφανίζεται- «είναι μισο-σοβαρή» παρατηρεί ο Σάιμον Κρίτσλεϊ. Ενας (αληθινός ή μυθικός;) υπουργός Προπαγάνδας εξάλλου τους απαγορεύει να ανακοινώνουν τις εργασίες του κλειστού συνόλου με την ανοιχτή δομή: αυτή είναι μία ακόμη παραδοξότητα της ΙΝS. Οι εμφανίσεις τους σε δημόσιους χώρους (π.χ., εφέτος, στην Τate Μodern του Λονδίνου) αποτελούν ιδιότυπες περφόρμανς. Το έγκριτο περιοδικό «Αrt Μonthly» μίλησε για«επανάληψη της αβανγκάρντ πάνω στο ρήγμα του θανάτου». Το μανιφέστο, οι διακηρύξεις, οι αναφορές, οι μεταδόσεις, οι ακροαματικές διαδικασίες, οι επιθεωρήσεις, οι επιτροπές της ΙΝS πραγματοποιούν ουσιαστικά επεμβάσεις στον χώρο της φιλοσοφίας όπως γίνεται αντίστοιχα στην τέχνη. Στο πλαίσιο της «Ηeaven» και της ειδικής έκθεσης «Ηotel Ρaradies» παρουσίασαν τη «Διακήρυξη της Αναυθεντικότητας» σε πλήθος φιλοπερίεργων θεατών: είμαστε όλοι Νεκροναύτες, πάντα, απλά δεν το γνωρίζουμε. Λίγες ημέρες μετά την αναχώρησή του από την Αθήνα, ο Σάιμον Κρίτσλεϊ μάς μίλησε για τις παραμέτρους αυτής της καινοτομίας.

- Ποια είναι η κεντρική ιδέα στο Βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων;

«Παρ΄ ότι το Βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων πρόκειται να εκδοθεί σε οκτώ γλώσσες (ενώ ήδη κυκλοφορεί στα ιταλικά και στα ισπανικά) με χαροποιεί ιδιαιτέρως η ελληνική μετάφραση. Διότι η φιλοσοφία ξεκινάει στην Ελλάδα και περίπου το ένα τέταρτο του βιβλίου αφιερώνεται στην ελληνική φιλοσοφία, στους προσωκρατικούς, στην κλασική περίοδο... Θεμελιώδης ιδέα είναι το ότι ζούμε σε έναν πολιτισμό ο οποίος είτε αρνείται τον θάνατο ή προσπαθεί να του ξεφύγει με την έννοια της μεταθανάτιας ζωής. Εδώ υπεισέρχεται το ζήτημα του φιλοσοφικού θανάτου. Η φιλοσοφία ξεκινάει με έναν θάνατο: τη δίκη και την εκτέλεση του Σωκράτη. Ο Σωκράτης δηλώνει ότι ο φιλόσοφος είναι ένα πρόσωπο που διακηρύσσει τον θάνατο και τον συναντά άφοβα. Ετούτη τη θέση υποστηρίζουμε. Η στάση μου βρίσκεται κοντά στον Επίκουρο και σε αυτό που αποκαλεί “τετραφάρμακος”, ίαση σε τέσσερα στάδια: δεν φοβόμαστε τον Θεό, δεν φοβόμαστε τον θάνατο, ό,τι είναι καλό αποκτιέται εύκολα, ό,τι είναι φοβερό υπομένεται εύκολα».

- Δημοσιεύετε άρθρα στους «Νew York Τimes»,στον «Guardian», στον «Ιndependent» και στη «London Review of Βooks». Υπάρχει εκλαϊκευμένη φιλοσοφία «υψηλής στάθμης»;

«Πιστεύω ακράδαντα πως ό,τι είναι φιλοσοφικά σημαντικό μπορεί να μεταδοθεί με καθαρό και κατανοητό τρόπο σε έναν ανοιχτόμυαλο και επαρκώς μορφωμένο άνθρωπο. Η φιλοσοφία είναι τρόπος ζωής και οφείλουμε να την προσφέρουμε σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους».

- Με ποια λογική ιδρύθηκε η Διεθνής Κοινωνία των Νεκροναυτών;

«Πρόκειται για μιαν ημιφανταστική, αβανγκάρντ οργάνωση που κάποιες φορές μοιάζει πραγματική και κάποιες φανταστική και ασχολείται με τη μελέτη της κίνησης, της πλοήγησης και του θανάτου. Επίσης είναι μισο-σοβαρή. Εγινα μέλος της ΙΝS το 2001 ως Επικεφαλής Φιλόσοφος ύστερα από πρόσκληση του Τομ Μακ Κάρθι, εξαίσιου συγγραφέα, του οποίου τα βιβλία κυκλοφορούν στα ελληνικά. Γράφουμε και στοχαζόμαστε μαζί και ορισμένες φορές στήνουμε ιδιοσυγκρασιακά δρώμενα και γεγονότα».

- Πώς λειτουργεί η ΙΝS; Ποιος μπορεί να συμμετέχει σε αυτήν; Σε ποιον απευθύνεστε; Είναι ανοιχτή ή κλειστή ομάδα; Πώς συνδέεται με την κοινωνία;

«Η απάντηση είναι, φυσικά, παράδοξη: πρόκειται για κλειστό σύνολο με ανοιχτή δομή. Στη Διακήρυξη της Αθήνας, στο πλαίσιο της 2ης Μπιενάλε της Αθήνας, επιχειρηματολογήσαμε ότι όλοι, πάντα, είναι ήδη Νεκροναύτες. Απλά δεν το γνωρίζουν. Επίσης προσπαθούμε να κρατήσουμε μυστικές μερικές από τις δραστηριότητές μας σύμφωνα με τις οδηγίες του υπουργού Προπαγάνδας μας».

- Το μότο της ΙΝS είναι η φράση του Οράτιου «Αύριο θα διασχίσουμε για ακόμη μία φορά την απέραντη θάλασσα». Γιατί;

«Επαναφέρουμε τη θεώρηση ότι η πλοήγηση στη θάλασσα αποτελεί βασική ανθρώπινη δραστηριότητα. Μεγάλο μέρος της έρευνάς μας βασίζεται στη ναυσιπλοΐα και στην επιτήρηση παράκτιων και μη παράκτιων χώρων. Πρόσφατα κάναμε μιαν επισκόπηση του Βερολίνου με τίτλο “Βερολίνο: Παγκόσμια Πρωτεύουσα Θανάτου”. Ισως στο μέλλον πραγματοποιήσουμε κάτι ανάλογο και για την Αθήνα».

- Ποια είναι η θέση της ελληνικής φιλοσοφίας στην ΙΝS;

«Απολύτως κεντρική. Στη Διακήρυξη της Αθήνας ξεκινήσαμε με τις ακόλουθες φράσεις: “Θα επιθυμούσαμε να ευχαριστήσουμε τους διοργανωτές της Μπιενάλε της Αθήνας που προσκάλεσε την ΙΝS να εκθέσει τις απόψεις της στο λίκνο του δυτικού πολιτισμού. Το εφετινό θέμα της Μπιενάλε, ο Παράδεισος, και- στο πλαίσιό της - η έκθεση “Ηotel Ρaradies” της Νάντιας Αργυροπούλου συγγενεύουν με τις έννοιες-κλειδιά του νεκροναυτικού δόγματος. Το ότι στεκόμαστε εδώ όπου ο Αισχύλος μελέτησε τις επιπτώσεις του τραύματος, ο Διογένης αγκάλιασε αγάλματα μέσα στο καταχείμωνο και κυρίως εκεί όπου ο Πλάτωνας μίλησε για τη φύση των simulacra (ειδώλων) είναι πραγματικά σαν να πεθάναμε και να αναστηθήκαμε στον Παράδεισο. Οπως δηλώνει και ο τίτλος της έκθεσης “Ρaradies”, αυτό που κείται πλάι σε αυτό που έχει πεθάνει. Η ΙΝS στέκεται δίπλα σε αυτό που πεθαίνει και ο σκώληξ του θανάτου που εισβάλλει στη ζωή της επιθυμίας βρίσκεται στο κέντρο της δραστηριότητάς μας. Εμείς ακολουθούμε τη γραμμή της επιθυμίας σ΄ ετούτη τη Διακήρυξη και αποδεικνύουμε ότι η επιθυμία για αυθεντικότητα έχει μιαν άλλη, πιο βαθιά, πιο σκοτεινή, πιο γνήσια επιθυμία για το μη αυθεντικό. Με απόλυτη ταπεινοφροσύνη και σεβασμό προς τους οικοδεσπότες μας δηλώνουμε με σιγουριά ότι η Διακήρυξη της Αθήνας της ΙΝS θα ολοκληρώσει την πορεία του δυτικού πολιτισμού και θα μεταμορφώσει το αθηναϊκό λίκνο σε φέρετρο. Με την εικόνα του φερέτρου ξεκινάμε».

- Ποιο είναι το κεντρικό επιχείρημα της Διακήρυξης της Αθήνας;

«Να δείξουμε ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι εθισμένος στην έννοια της γνησιότητας. Εμείς αντιθέτως θεωρούμε ότι η αλήθεια ενός έργου τέχνης και της ζωής βρίσκεται στο μη αυθεντικό και αυτό είναι που πρέπει να υμνηθεί».

- Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε περφόρμανς τις εμφανίσεις της Διεθνούς Κοινωνίας των Νεκροναυτών;

«Ναι, είναι περφόρμανς. Αποτελούν όμως αναυθεντικές περφόρμανς. Στην Τate Μodern τον Ιανουάριο, ηθοποιοί ή “ενσαρκωτές” (enactors) μας, εκφώνησαν τα λόγια μας και απάντησαν αντί ημών. Αυτό συνέβη για να μεγιστοποιηθεί το φαινόμενο της αναυθεντικότητας. Στην Αθήνα, μας υποδύονταν έλληνες ηθοποιοί- για πρώτη φορά σε γλώσσα άλλη από τα αγγλικά. Δόθηκαν σαφείς οδηγίες στη Νάντια Αργυροπούλου μέσω εγχειριδίου εφαρμογής ερμηνείας (enactment manual). Το μανιφέστο εκτελέστηκε άψογα. Καθόμουν πίσω πίσω και έθεσα κι εγώ μιαν ερώτηση: “Είσαι αυτός που λες ότι είσαι;”. Χαίρομαι που ο ηθοποιός αρνήθηκε να απαντήσει. Τέλειο».

- Τι σημαίνει αναυθεντικότητα;

«Αν το άτομο (ετυμολογικά) είναι αυτό που δεν μπορεί να διαχωριστεί και όλες οι συμβατικές ιδέες πάνω στην αυθεντικότητα συνδέονται με μια ιδέα για το άτομο, τότε ένα μη αυθεντικό ον είναι αέναα διχασμένο, διαιρεμένο. Το εγώ ουσιαστικά διαιρείται ενάντια στον εαυτό του. Ολες οι ιδέες για έναν αυθεντικό εαυτό είναι απλώς όνειρα».

- Πώς γίνεται σήμερα η φιλοσοφία να μας βοηθήσει να συμφιλιωθούμε με τον θάνατο;

«Με την παρηγοριά, με τη σοφία, με το χιούμορ. Οπως αποδεικνύει και η λίστα στο Βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων, πολλοί φιλόσοφοι πέθαναν με εξωφρενικό τρόπο».

- Γιατί η ομορφιά παραμένει συνυφασμένη με τον θάνατο; Το αιώνιο δεν είναι όμορφο;

«Το όμορφο είναι αυτό που περνάει στο επέκεινα, αυτό που είναι εφήμερο. Αιώνια είναι η αποδοχή αυτής της παροδικότητας. Η αίσθηση ότι ζούμε εδώ και τώρα χωρίς προμελέτη, χωρίς μετάνοια».

- Ποια είναι η θέση της αιωνιότητας στο δόγμα της ΙΝS; Και του Θεού;

«Η αιωνιότητα είναι ορατή μόνο μέσα από την απουσία της. Οπως και ο Θεός. Σε σχέση με τη θεματική της 2ης Μπιενάλε της Αθήνας “Ηeaven”, βλέποντας τον Παρθενώνα στο φως του πρωινού, ενώ κατευθυνόμουν προς το αεροδρόμιο, σκέφτηκα ότι έριχνα μια ματιά στον Παράδεισο».

• της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΔΑΦΕΡΜΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 5 Ιουλίου 2009