Το ψέμα του Ομάρ Μπα

• Μυθομανής ο σενεγαλέζος φοιτητής που κατόρθωσε να συγκινήσει όλη τη Γαλλία με τα βιβλία του επινοώντας μια οδυνηρή ιστορία λαθρομετανάστευσης με ήρωα τον ίδιο

• του BENOIT HOPQUIN | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 12 Ιουλίου 2009

Ο Ομάρ Μπα στις 2 Μαΐου 2009 στο πλατό της εκπομπής «Salut les Terriens» στο Canal+

Eδώ και έναν χρόνο ο Ομάρ Μπα είναι ένας πολύ προβεβλημένος λαθρομετανάστης. Ο Σενεγαλέζος είναι παρών σε όλα τα τηλεοπτικά πλατό και τα ραδιοφωνικά στούντιο, υπογράφει άρθρα, δίνει συνεντεύξεις και διοργανώνει ημερίδες και συνέδρια. Ευπροσήγορος, πρόσωπο συμπαθητικό, λόγος πειστικός, διηγείται με δάκρυα στα μάτια την οδύσσειά του από το Ντακάρ στο Παρίσι μέσω των Καναρίων νήσων, της Λαμπεντούζα και της Μελίγια, του θυλάκου της Ισπανίας στο Μαρόκο. Ομολογεί ότι μεταξύ 2000 και 2002 χτύπησε κρυφά όλες τις πόρτες της Ευρώπης, διέσχισε θάλασσες και ερήμους. Ενας περίπλους οδυνηρός, στρωμένος με τα πτώματα των άτυχων αδελφών του.

Σήμερα, με μιαν άδεια παραμονής στα χέρια, ο νεαρός Ομάρ υπογράφει ως συγγραφέας το βιβλίο Je suis venu,j΄ai vu,je n΄y crois plus («Ηρθα, είδα, δεν πιστεύω πια», εκδόσεις Μax Μilo, σελ. 256, τιμή 18 ευρώ). Ενα ερωτικό τραγούδι απελπισίας για την Ευρώπη, αυτή την ήπειρο που δοξάζεται από τους Αφρικανούς ως Ελντοράντο. Ο συγγραφέας απευθύνει μιαν ικεσία στους υποψήφιους της εξορίας: «Μην έρχεστε!». Με την πένα ενός ανθρώπου που αψήφησε τον θάνατο για να κατακτήσει τον παράδεισο του ονείρου, το μήνυμα είναι πολύ δυνατό.

Και όμως αυτή η εποποιία είναι στο μεγαλύτερο μέρος της κατασκευασμένη, επινοημένη. Ο Ομάρ Μπα είχε περιγράψει τη διαδρομή του σε ένα προηγούμενο βιβλίο, με τίτλοSoif d΄Εurope. Τ moignage d΄un clandestin(«Δίψα για την Ευρώπη. Η μαρτυρία ενός λαθρομετανάστη»), που είχε κυκλοφορήσει το 2008 από τις εκδόσεις du Cygne. Μια αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο αλλά με πολλά κενά και αναχρονισμούς. Η περιγραφή των τόπων, τα ονόματα των δρόμων, οι καταστάσεις στη Λιβύη, στη Λαμπεντούζα, το ιταλικό νησί κοντά στις αφρικανικές ακτές, στη Μελίγια, στη Μαδρίτη, στα Κανάρια, στο Παρίσι δεν κολλούσαν μεταξύ τους. Ορισμένα κέντρα μεταναστών δεν υπήρχαν τη στιγμή που υποτίθεται ότι ήταν έγκλειστος σε αυτά, ενώ η παρουσίαση των διαδικασιών στην Ισπανία και στην Ιταλία είναι εντελώς λαθεμένη.

• Στα σκουπίδια

Ο Ομάρ Μπα βεβαιώνει ότι έφτασε στη Γαλλία το φθινόπωρο του 2002 και ότι απελάθηκε τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς. Οτι είχε κοιμηθεί στους δρόμους του Παρισιού, την 1η Νοεμβρίου, και ότι έψαχνε για φαγητό στα σκουπίδια, που ήταν σκεπασμένα από χιόνι. Και όμως η θερμοκρασία ήταν 10 βαθμοί πάνω από το μηδέν εκείνο το βράδυ στη γαλλική πρωτεύουσα. Η περιγραφή της απέλασής του είναι επίσης γεμάτη ανακρίβειες όσον αφορά τις διαδικασίες. Το βεβαιώνουν τόσο το υπουργείο Μετανάστευσης όσο και η νομική υπηρεσία της Cimade, της οργάνωσης που υπερασπίζεται τους λαθρομετανάστες. Ο δικηγόρος του Ομάρ, ένας κάποιος Πατρίς Κλεμάν, είναι άγνωστος στον δικηγορικό σύλλογο. Και το δικαστήριο του Μπομπινύ, που υποτίθεται ότι εκδίκασε την απέλασή του, δεν γνωρίζει τίποτε για τον σενεγαλέζο λαθρομετανάστη.

Συντριπτικά είναι όμως τα στοιχεία του συμπατριώτη τού Ομάρ Μπα, Αμπντούλ Αζίζ Σόου, ο οποίος βεβαίωσε ότι την εποχή που υποτίθεται ότι έγινε ο οδυνηρός περίπλους ο Ομάρ ήταν φοιτητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Γκαστόν-Μπερζέ στο Σεν Λουί της Σενεγάλης. Κρατώντας ως πειστήριο μια φωτογραφία, ο Αμπντούλ, που είναι βοηθός Νομικής και μένει πάντα στο Σεν Λουί, βεβαιώνει ότι κατοικούσαν με τον Ομάρ σε γειτονικά δωμάτια στη φοιτητική εστία. «Είναι ελεύθερος να γράφει ό,τι θέλει και να πουλάει ιστορίες στους τουμπάμπ (λευκούς), αλλά δεν έχει το δικαίωμα να διηγείται πράγματα που δεν έζησε» δηλώνει ο απογοητευμένος φίλος.

• Και ναι και όχι

Σετρεις συναντήσεις του με δημοσιογράφους της εφημερίδας «Le Μonde» ο Ομάρ Μπα ήρθε αντιμέτωπος με τις αντιφάσεις του. «Αυτό που λέω το είδα και το έζησα» επέμενε. Αλλά όταν ήρθε σε δύσκολη θέση ανακάλεσε εν μέρει την ιστορία του. Οχι, δεν ήταν ποτέ στη Λιβύη ούτε στη Λαμπεντούζα. Οχι, δεν κοιμήθηκε ποτέ στους δρόμους του Παρισιού, δεν συνελήφθη ποτέ, δεν απελάθηκε ποτέ. Ναι, ήταν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Γκαστόν-Μπερζέ του Σεν Λουί, από το 2001 ως το 2003. Ναι, ήρθε στη Γαλλία το 2003 με φοιτητική βίζα και παρακολούθησε για δύο χρόνια το Τμήμα Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σεντ Ετιέν. Το 2005 ήρθε στο Παρίσι με σκοπό να γραφτεί στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (ΕΗΕSS), στην κατεύθυνση της Κοινωνιολογίας των Μέσων. Επομένως η αφήγηση είναι εν μέρει αληθής, επιμένει ο Ομάρ. Θα ήταν, για το οκτάμηνο μεταξύ Απριλίου και Δεκεμβρίου 2006 και όχι για τα τρία χρόνια που περιγράφει ο Ομάρ στο βιβλίο του.

• Κενά και ασάφειες

Ο συγγραφέας ετεροχρονολόγησε τα γεγονότα για να αποφύγει πιθανές διώξεις από τις υπηρεσίες μετανάστευσης. Στο τέλος του 2005, μη κατορθώνοντας να ανανεώσει την άδεια παραμονής του στη Γαλλία και επομένως να εγγραφεί στην ΕΗΕSS, ο Σενεγαλέζος επέστρεψε στο Ντακάρ για να αποκτήσει νέα βίζα. Αλλά επειδή εκεί στριμώχτηκε, αναγκάστηκε να πάρει τον δρόμο της λαθρομετανάστευσης και να επιστρέψει στην Ευρώπη.

Και σε αυτή την εκδοχή, η αφήγηση του περίπλου περιλαμβάνει πολλά κενά και ασάφειες. Υποτίθεται ότι επιστρέφοντας στη Σενεγάλη συνόδευε ένα αυτοκίνητο από τη Μασσαλία στο Μαρόκο. Δεν υπάρχει όμως τέτοια ατμοπλοϊκή γραμμή, όπως βεβαιώνει ο οργανισμός λιμένος Μασσαλίας. Κατά την επιστροφή, οι συνθήκες του περίπλου ως τα Κανάρια νησιά, έτσι όπως παρουσιάζονται από τον Ομάρ, διαφέρουν σημαντικά από τις μαρτυρίες λαθρομεταναστών που ο «Μonde» είχε συναντήσει επί τόπου, ακριβώς το 2006. Πολλά λάθη επίσης ως προς την περιγραφή της Μελίγια. Τα μέτρα που περιγράφονται δεν αντιστοιχούν με αυτά που έλαβε η Ισπανία το 2006 για να προστατέψει τον θύλακό της στο Μαρόκο από τη λαθρομετανάστευση. Ο φάκελος του Ομάρ Μπα στην ΕΗΕSS τον διαψεύδει. Ο φοιτητής είχε εγγραφεί κανονικά το 2005 και τα χαρτιά του ήταν απολύτως νόμιμα. Αλλά οι πολλές απουσίες υποχρέωσαν τη διευθύντρια σπουδών να επιβάλει τη διακοπή της φοίτησής του. Το φθινόπωρο του 2006, ενώ υποτίθεται ότι ήταν λαθρομετανάστης μακριά από τη Γαλλία, πολιορκούσε την ΕΗΕSS στο Παρίσι προκειμένου να επιτύχει την επανεγγραφή του. Παρουσίασε ψεύτικες βεβαιώσεις και η σχολή τον διέγραψε. Μια παριζιάνα διακοσμήτρια που χρησιμοποίησε τον Ομάρ σε δουλειά της βεβαιώνει ότι αυτός είχε νόμιμα χαρτιά εκείνη την εποχή. Ο Ομάρ έχει βεβαρημένο παρελθόν. Στο δικαστήριο του Εβρύ υπάρχουν οκτώ φάκελοι στο όνομα Ομάρ Μπα, «γεννηθέντος το 1982 στο Τιέ της Σενεγάλης», επίσημα στοιχεία χρόνου και τόπου γέννησης, του προσώπου. Το δικαστήριο του Κρετέιγ έχει επίσης καταχωρίσει το όνομά του στα αρχεία του για υπόθεση πλαστογραφίας, που δεν έχει εκδικαστεί. Ο Ομάρ ερωτήθηκε για αυτό και δήλωσε ότι δεν έχει να κάνει κανένα σχόλιο.

• Αλληλεγγύη

Ο εκδότης Μαξ Μιλό δηλώνει έκπληκτος και ταραγμένος από τις αποκαλύψεις. «Παρ΄ όλα αυτά είμαστε αλληλέγγυοι προς την περίπτωση του Ομάρ Μπα, γιατί δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την τραγωδία της λαθρομετανάστευσης» λέει ο εκδότης. «Η προσωπική ιστορία του είναι ένας σύνθετος καμβάς, όπως αυτός πολλών μεταναστών που έρχονται από την Αφρική σπρωγμένοι από τη βίαιη ελπίδα να κατακτήσουν το Ελντοράντο. Ζουν στον φόβο και είναι προφανώς υποχρεωμένοι να ψεύδονται για να επιβιώσουν στην Ευρώπη».

Μικρός εκδοτικός οίκος που διευθύνεται από καλόπιστους ανθρώπους, οι εκδόσεις du Cygne, που εξέδωσαν τοSoif d΄Εurope, δεν κρύβουν την αμηχανία τους. Ο Γιουσέφ Ζεβρί, ο διευθυντής της σειράς που βοήθησε τον Ομάρ Μπα να εκδώσει το βιβλίο, δηλώνει ότι δεν είχε τη δυνατότητα να επιβεβαιώσει την ακρίβεια των περιγραφομένων. «Αν είπε ψέματα» λέει «θα κάνει κακό στην υπόθεση των μεταναστών, που υποτίθεται ότι υπερασπίζεται».