Η βαρβαρότητα υπάρχει παντού στον κόσμο

• Η Καναδή συγγραφέας Κάρεν Κόνελι έζησε από κοντά το δράμα της Βιρμανίας και εμπνεύσθηκε το μυθιστόρημα «Κλουβί της σαύρας»

Μια ευχάριστη έκπληξη μας ανέμενε όταν συναντήσαμε την Καναδή συγγραφέα Κάρεν Κόνελι: η Κάρεν μιλάει πολύ καλά ελληνικά, καθώς, εδώ και είκοσι χρόνια επισκέπτεται τακτικά την Ελλάδα και για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Είναι ένας άνθρωπος πρόσχαρος, με χιούμορ, φωτεινός. Ωστόσο, το μυθιστόρημά της, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη χώρα μας από τις εκδόσεις «Πόλις», δεν είναι και τόσο φωτεινό. Πώς θα μπορούσε άλλωστε: διαδραματίζεται στη Βιρμανία, μια χώρα στην οποία κυριαρχεί ένα σκληρό ολοκληρωτικό καθεστώς, που την έχει μετονομάσει σε Μιανμάρ.

Η Κάρεν έζησε δύο χρόνια στα σύνορα Βιρμανίας - Ταϊλάνδης και η εμπειρία της την οδήγησε να γράψει το πρώτο της μυθιστόρημα, το «Κλουβί της σαύρας»: η ιστορία ενός φυλακισμένου, η σχέση του με ένα παιδί που μεγαλώνει στις φυλακές, καθώς και με τους δεσμοφύλακές του. Την ίδια στιγμή, ο αναγνώστης καταβυθίζεται στα όνειρά του, στις μνήμες του, στον εσωτερικό του κόσμο, με τα διλήμματα και τις θρησκευτικές του ανησυχίες.

Είναι ένα σκοτεινό βιβλίο που φανερώνει την αφηγηματική άνεση της Κόνελι, με όλη αυτή την απελευθερωτική, λυτρωτική δύναμη που έχουν κάποτε οι λέξεις.

– Για τη Βιρμανία ξέρουμε ελάχιστα πράγματα. Εσάς τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με το δράμα αυτής της χώρας;

– Στον Καναδά εργαζόμουν στο Pen Canada, μια οργάνωση σαν τη Διεθνή Αμνηστία. Εκεί ανακάλυψα τι γίνεται στη Βιρμανία. Επισκέφθηκα τη χώρα αλλά έπειτα από τρία ταξίδια, δεν μου έδιναν πια βίζα. Μετά πήγα κι έμεινα στα σύνορα της χώρας με την Ταϊλάνδη. Εζησα δύο χρόνια εκεί. Μίλησα με πολύ κόσμο, πήρα συνεντεύξεις από αντάρτες και αντιστασιακούς, περιπλανήθηκα από χωριό σε χωριό.

– Αυτή η εμπειρία σας ενέπνευσε το «Κλουβί της σαύρας», δεν φαντάζομαι όμως ότι το γράψατε εκεί το βιβλίο.

– Οχι, δεν το έγραψα στη Βιρμανία. Είχα μπει τόσο μέσα σε αυτή την κουλτούρα, ήταν αδύνατον. Επειτα, ερωτεύτηκα έναν από τους αντάρτες. Σκεφτόμασταν να παντρευτούμε, να κάνουμε παιδιά. Αν έμενα εκεί δεν θα έγραφα πια. Αποφάσισα ότι ήθελα να είμαι συγγραφέας κι έφυγα. Χρειάστηκε να έρθω να μείνω για λίγο στην Ελλάδα για να ηρεμήσω. Το κάνω συχνά αυτό: η Ελλάδα με ηρεμεί. Μήνες μετά, κατάλαβα ότι με περίμενε αυτό το μυθιστόρημα, οι ήρωές του. Ηταν μαζί μου αλλά δεν έβγαιναν στην επιφάνεια όσο έμενα εκεί.

– Πόσο χρόνο σας πήρε να γράψετε το βιβλίο;

– Κάπου δέκα χρόνια. Δύο στην Ταϊλάνδη και άλλα οκτώ για να δω τι θα κάνω με όλο αυτό το τεράστιο υλικό που είχα συγκεντρώσει. Είχα και κάποια διλήμματα: είχα το δικαίωμα να γράψω ένα τέτοιο βιβλίο; Ο Καναδάς είναι μια πολυπολιτισμική κοινωνία γι’ αυτό και υπάρχει μεγάλη ευαισθησία ως προς το αν ένας λευκός δικαιούται να γράψει για ανθρώπους άλλων φυλών. Επικρατεί μια πολιτική ορθότητα ως προς αυτό, δικαίως έως ένα σημείο: παραδοσιακά, οι ισχυροί της Ιστορίας έχουν διαστρεβλώσει την ιστορία άλλων λαών.

– Συνεπώς, γράψατε ένα μη πολιτικώς ορθό βιβλίο.

– Κατά κάποιον τρόπο. Ηταν κάτι που το φοβόμουν αυτό.

– Θα λέγατε ότι το «Κλουβί της σαύρας» είναι πολιτικό μυθιστόρημα;

– Δεν είμαι σίγουρη. Σαφώς και τα ζητήματα που πραγματεύεται είναι πολιτικά. Δεν παίρνει θέση όμως. Θέλω να πω, δεν μ’ ενδιέφερε να πω ένα μεγάλο «όχι» στη δικτατορία. Φυσικά, το βιβλίο καταδικάζει ένα τέτοιο καθεστώς αλλά έμμεσα, δεν εξαντλείται εκεί. Ηταν πιο σημαντικό για μένα να καταλάβω όλους τους χαρακτήρες, απ’ όλες τις πλευρές. Οι αντιφάσεις, οι αντιθέσεις, πρέπει να είναι εκεί.

– Εχετε γράψει και βιβλία μη μυθοπλαστικά. Ολο αυτό το υλικό που συγκεντρώσατε στη Βιρμανία και στην Ταϊλάνδη, όλες αυτές οι μαρτυρίες και οι συνεντεύξεις, πώς και δεν σας οδήγησαν στο να γράψετε τελικά ένα non-fiction novel;

– Μα ως τέτοιο ξεκίνησε. Στην πορεία όμως, συνειδητοποίησα ότι αν ήθελα να υπερβώ τα όριά μου ως συγγραφέας, έπρεπε να γράψω μυθιστόρημα.

Σημείο αναφοράς

– Πότε σκεφτήκατε ότι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου βιώνει κάτι τόσο ακραίο όσο το να είναι κανείς φυλακισμένος ενός δικτατορικού καθεστώτος;

– Από πολύ νωρίς ήξερα ότι ο ήρωάς μου είναι φυλακισμένος. Είναι κάτι πολύ συνηθισμένο στη χώρα αυτή. Ολοι στη Βιρμανία έχουν μια τέτοια ιστορία να σου πούνε. Η φυλακή εκεί είναι σημείο αναφοράς.

«Η Ελλάδα με έχει επηρεάσει πολύ»

– Πιστεύετε ότι ένα μυθιστόρημα έχει τη δύναμη να αλλάξει πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες;

– Δεν είμαι καθόλου βέβαιη γι’ αυτό. Μάλλον όχι. Ομως είναι σημαντικό να βγαίνουν πράγματα προς τα έξω. Στον Καναδά, μέσα από αυτό το βιβλίο, ευαισθητοποιήθηκε κόσμος με όσα συμβαίνουν στη Βιρμανία. Σε σχολεία, σε πανεπιστήμια, σε λέσχες ανάγνωσης, όπου με καλούν, πάντα προκαλώ αυτή τη συζήτηση: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και τι είναι πόνος; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς; Δεν είναι λίγο αυτό κι ας μην ξέρεις μέχρι πού θα φτάσει.

– Το «Κλουβί της σαύρας» διαδραματίζεται σε μια δικτατορική χώρα του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Τι γίνεται, όμως, με την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε δυτικές δημοκρατίες, όπως είναι η Αμερική; Βασανιστήρια γίνονται στη Βιρμανία, βασανιστήρια γίνονται και στο Γκουαντάναμο, για παράδειγμα.

– Εννοείται ότι αυτό είναι το χειρότερο. Γι’ αυτό επιμένω ότι όταν ανοίγουν τέτοιες συζητήσεις, καλό είναι να θυμόμαστε ότι η βαρβαρότητα δεν είναι μόνον στη Βιρμανία. Μερικές φορές νευριάζω που το βιβλίο μου διαδραματίζεται στη Βιρμανία! Διότι το βιβλίο έχει να κάνει και με τη βαρβαρότητα που έχουμε μέσα μας, τη βαρβαρότητα που υπάρχει παντού στον κόσμο. Δεν ξέρω πώς θα γινόμουν αν βρισκόμουν σε μια τέτοια κατάσταση, στη φυλακή. Γιατί δεν γίνονται όλοι οι φυλακισμένοι ζώα; Τι είναι αυτό που σε κάνει όχι απλώς να αντέχεις σωματικά, αλλά να διατηρείς τις αξίες σου ως άνθρωπος; Πάντα με τραβούσε αυτή η κατάσταση: πώς κάποιοι παραμένουν άνθρωποι μέσα στη φυλακή. Πάντα αναρωτιόμουν γι’ αυτό. Πώς νιώθει κανείς όταν είναι εγκλωβισμένος, παγιδευμένος. Και εξωτερικά και εσωτερικά. Πώς η δημόσια ιστορία εισβάλλει στην ιδιωτική και το αντίστροφο. Ολοι βιώνουμε αυτή την εμπειρία στην πατρίδα μας, αλλά και γενικά στον κόσμο.

– Κάποιοι κριτικοί έχουν εντυπωσιαστεί που μια γυναίκα έγραψε ένα βιβλίο με τόσο σκληρό θέμα. Σκοπεύετε να επιστρέψετε ως συγγραφέας σε μια ανάλογη ατμόσφαιρα;

– Είναι πολύ σκληρό θέμα για να επιστρέψω. Πόνεσα γράφοντας αυτό το βιβλίο. Αλλά και το επόμενο βιβλίο θα έχει σκληρό θέμα: θα είναι non-fiction και θα αφορά τη σχέση μου με τον αντάρτη που ερωτεύτηκα. Ακούγεται σαν love story, αλλά η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για μια σκληρή ιστορία.

– Μιλάτε πολύ καλά ελληνικά. Ποια είναι η σχέση σας με την Ελλάδα;

– Στην Ελλάδα ήρθα για πρώτη φορά το 1989, στη Σκόπελο. Τρεις εβδομάδες. Είπα, θα επιστρέψω. Και το έκανα. Διατηρώ ένα μικρό σπιτάκι στη Λέσβο και πάω εκεί κάθε τόσο. Οπως είπα και πριν, μετά τα δύο χρόνια στην Ταϊλάνδη ήρθα στην Ελλάδα για να ηρεμήσω. Είχα αλλάξει πια ως άνθρωπος. Ημουν 27 χρονών και το παιδί μέσα μου είχε πεθάνει. Οι φίλοι μου εδώ παραξενεύτηκαν. Οταν άρχισα να επεξεργάζομαι το υλικό συνειδητοποίησα πόσο πολύ με επηρέαζε και η ελληνική Ιστορία. Η Ελλάδα έχει πολλές ιστορίες με πολέμους, φυλακές, αντίσταση, εξορία, βασανιστήρια. Και είναι πολύ πρόσφατες αυτές οι ιστορίες. Κατά κάποιο τρόπο, πέρασε όλο αυτό μέσα στο βιβλίο για τη Βιρμανία. Διάβασα πολλά για την ελληνική Ιστορία και μίλησα με κόσμο, στη μικρή κοινότητα που με ξέρουν, με ανθρώπους που είχαν ζήσει την Κατοχή ή είχαν κάνει φυλακή για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Είχα έναν μπάρμπα στη Λέσβο, έναν τσοπάνη, πέθανε πια, ο οποίος μου μιλούσε για τον πόλεμο, τι έκανε τότε, πώς πεινούσε, για παιδιά που πέθαιναν από την πείνα. Οταν, λοιπόν, επέστρεψα στην Ελλάδα είχα αλλάξει αρκετά. Το θέμα με κυνηγούσε και απλώς ήρθε και με βρήκε.

Ποια είναι

H Κάρεν Κόνελι γεννήθηκε το 1969 στο Κάλγκαρι του Καναδά. Εχει ζήσει στη Γαλλία, στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ταϊλάνδη. Πέρασε δύο χρόνια στη μεθόριο Ταϊλάνδης - Βιρμανίας, ανάμεσα σε Βιρμανούς εξόριστους που αντιστέκονταν στο δικτατορικό καθεστώς της χώρας τους. Σήμερα, διδάσκει δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Τορόντο. Το μυθιστόρημά της «Το Κλουβί της σαύρας» τιμήθημε με το βραβείο Orange πρώτου μυθιστορήματος (2007). Το βιβλίο της «Touch of the Dragon, A Thai Journal» τιμήθηκε με το σημαντικότερο βραβείο του Καναδά, το βραβείο του Γενικού Κυβερνήτη. Η ποιητική της συλλογή «The Small World in my Body» τιμήθηκε με το βραβείο Pat Lowther.

Το «Κλουβί της σαύρας» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Χρύσας Τσαλικίδου.

• Συνέντευξη στον Ηλια Μαγκλινη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 5/7/2009