- Ο Οσκαρ Ουάιλντ πέθανε από μηνιγγίτιδα στα 46 του. Αλλά στη σύντομη ζωή του γνώρισε τα πάντα: από την κολακεία και την τεράστια φήμη ως την κατασυκοφάντηση, την ατίμωση, τη φυλακή, την εξορία και τελικά τον θάνατο μέσα στη φτώχεια και στην εγκατάλειψη.
- Η βιογραφία του από τον Ιρλανδό Ρίτσαρντ Ελμαν, που θεωρείται ο σημαντικότερος βιογράφος του αγγλόφωνου κόσμου τον 20ό αιώνα
«Το κοινό δείχνει πολύ μεγάλη ανεκτικότητα. Συγχωρεί τα πάντα εκτός από την ιδιοφυΐα». Αν δεν γνωρίζαμε ότι ο αφορισμός αυτός διατυπώθηκε από τον Οσκαρ Ουάιλντ στα τέλη του 19ου αιώνα, θα τον θεωρούσαμε απολύτως σύγχρονο. Το πόσο σύγχρονος παραμένει ο Οσκαρ Ουάιλντ δεν αποδεικνύεται φυσικά μόνο από το πλήθος των ανεπανάληπτων αφορισμών του αλλά και από το σύνολο του έργου του, που το συνοδεύει μια σύντομη για τα σημερινά δεδομένα ζωή (ο Ουάιλντ πέθανε στο Παρίσι το 1900 από μηνιγγίτιδα στα 46 του χρόνια), η οποία στάθηκε αρκετή για να γνωρίσει τα πάντα: από την κολακεία και την τεράστια φήμη ως την κατασυκοφάντηση, την ύβρι, την ατίμωση, τη φυλακή, την εξορία και τελικά τον θάνατο μέσα στη φτώχεια και στην εγκατάλειψη.
Στα παγκόσμια Γράμματα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι συγγραφείς μεταβλήθηκαν σε μαύρα πρόβατα της κοινωνίας, της εξουσίας, ακόμη και των ομοτέχνων τους αλλά η περίπτωση του Ουάιλντ είναι ακόμη και σήμερα η πιο αντιπροσωπευτική.
Πέρασαν πάνω από 100 χρόνια που ο ιδιοφυής αυτός πέθανε σε ένα άθλιο παρισινό ξενοδοχείο και στην κηδεία του παρέστησαν δεκατέσσερα άτομα όλα κι όλα. Τώρα ο τάφος του, όπου υπάρχει και το διάσημο γλυπτό του Επστάιν, στο νεκροταφείο Ρere Lachaise στο Παρίσι, είναι τόπος προσκυνήματος. Αυτονόητο, αν σκεφθεί κανείς ότι είναι ο μόνος συγγραφέας της ύστερης βικτωριανής εποχής που το έργο του εξακολουθεί να διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον από εκατομμύρια αναγνώστες σε όλον τον κόσμο, ότι δύο τουλάχιστον από τα θεατρικά του έργα, Η βεντάγια της λαίδης Γουίντντερμιρ και Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός, είναι βασικά στο παγκόσμιο δραματολόγιο και ότι όλα τα πεζογραφήματά του, με πρώτο και κύριο το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι, εξακολουθούν να συναρπάζουν το αναγνωστικό κοινό σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Αλλά και η Μπαλάντα της φυλακής του Ρέντιγκ, το τελευταίο σπουδαίο έργο του, ανήκει στα σημαντικότερα ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
- Είκοσι χρόνια
Για να είναι ενδιαφέρουσα και αξιόπιστη η βιογραφία οποιουδή ποτε συγγραφέα πρώτης γραμμής, αυτονόητο ότι χρειάζεται ένας σπουδαίος βιογράφος. Στην προκειμένη περίπτωση είχαμε τον καλύτερο. Ο Ιρλανδός Ρίτσαρντ Ελμαν δικαίως θεωρείται ο σημαντικότερος βιογράφος του αγγλόφωνου κόσμου τον 20ό αιώνα. Πολλοί μάλιστα πιστεύουν ότι η μνημειώδης βιογραφία του Τζόις είναι σχεδόν αδύνατον να ξεπεραστεί. Με το ίδιο πάθος που ο Ελμαν συνέθεσε τη βιογραφία του συμπατριώτη του Τζέιμς Τζόις καταπιάστηκε με τη βιογραφία ενός άλλου σπουδαίου Ιρλανδού, του Οσκαρ Ουάιλντ. Είκοσι χρόνια σχεδόν του πήρε για να συνθέσει το πορτρέτο του συγγραφέα του De profundis. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό το μνημειώδες βιβλίο (η ελληνική έκδοση ξεπερνά τις 900 σελίδες μεγάλου σχήματος), που το ολοκλήρωσε τους πρώτους μήνες του 1987 αλλά δεν είχε τη χαρά να το δει τυπωμένο, αφού πέθανε τον Μάιο της ίδιας χρονιάς και η βιογραφία κυκλοφόρησε τον επόμενο χρόνο. Εργο μοναστηριακής αφοσίωσης, επιστημονικής πληρότητας και υψηλής αφηγηματικής δεξιοτεχνίας, καταλαμβάνει τιμητική θέση δίπλα στα βιβλία του Ουάιλντ, τη ζωή του οποίου περιγράφει βήμα προς βήμα ο Ελμαν, αναλύοντας ταυτοχρόνως και το έργο του, συνδυάζοντας δηλαδή ό,τι συνιστά τα γενεσιουργά αίτια της δημιουργίας: τις αφορμές της έμπνευσης και την περιπέτεια της γραφής παράλληλα με το καθεστώς του βίου. Η ουσία επομένως της ζωής είναι ουσία της τέχνης- αλλά αυτό ισχύει και αντιστρόφως, πιστεύει ο Ελμαν. Και επί του προκειμένου δεν θα βρίσκαμε αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα από τον Οσκαρ Ουάιλντ.
- Παράλληλη ανάγνωση
Οπως συμβαίνει και με τη βιογραφία του Τζόις, κι εδώ μπορεί κανείς να προβεί σε ένα είδος παράλληλης ανάγνωσης. Διαβάζοντας τον Ελμαν έχει δίπλα του και ξαναδιαβάζει τα βιβλία του Ουάιλντ ανατρέχοντας στα όσα εντοπίζει, παραπέμπει ή σχολιάζει ο βιογράφος. Αυτό το παράλληλο μοντάζ καθιστά δημιουργική την ανάγνωση. Ουσιαστικότερη, πιο ευχάριστη- και φυσικά πληρέστερη, αλλά και εξόχως συναρπαστική πολύ συχνά, αν μάλιστα σκεφθείς ότι ανάμεσα στις πολλές αρετές αυτής της εκθαμβωτικής βιογραφίας περιλαμβάνονται η ακρίβεια και η λεπτομερειακή ανάλυση. Θέλω εδώ να σημειώσω πως στην αγγλική έκδοση ο Ελμαν περιλαμβάνει παράρτημα στο οποίο υπάρχει απόσπασμα από διάλεξη του Ουάιλντ περί τέχνης, όπου με ειδικά σύμβολα ορίζονται ο τόνος, ο χρωματισμός, η προφορά, η στίξη και η αντίστιξη που χαρακτήριζαν τον Ουάιλντ-ομιλητή, ώστε ο αναγνώστης να πάρει μια ιδέα του χρωματισμού και της μουσικότητας του λόγου του. Το απόσπασμα ο Ελμαν το παίρνει από το βιβλίο της Χέλεν ΠόρτερΙmpersonations, που εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1891.
Η βιογραφία αυτή δεν μας καθιστά απλώς πολύ πιο οικεία μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της βικτωριανής Αγγλίας και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Διαθέτει επιπλέον τη θέρμη της αφήγησης, την πειστικότητα του ανυπόκριτου θαυμασμού του βιογράφου προς τον βιογραφούμενο και ζωντανεύει κατά τρόπο μοναδικό μια ολόκληρη εποχή. Το θεατρικό Λονδίνο, το φιλολογικό Λονδίνο, το Λονδίνο των περιοδικών και των εφημερίδων, αλλά και το Παρίσι αντίστοιχα. Πάνω απ΄ όλα όμως μας προσφέρει το ολοκληρωμένο πορτρέτο ενός ανθρώπου ο οποίος δεν διέθετε μόνο το σπινθηροβόλο πνεύμα που κυριαρχεί στα βιβλία του, αλλά ήταν μια πολυσύνθετη προσωπικότητα, με πλήθος άγνωστες πλευρές και με μια αίσθηση του τραγικού κρυμμένη πίσω από τη μάσκα του αισθητή, τη γοητεία του παραδοξολόγου, τη δύναμη του ανατροπέα, το πάθος του ανθρώπου που διακηρύσσοντας την πρωτοκαθεδρία της τέχνης δίνει στη ζωή μια πρόσθετη σημασία και στα γεγονότα ένα περιεχόμενο το οποίο τα ξεπερνά.Ηταν ο γόης που η μοίρα τού τα πρόσφερε όλα και το άθλιο κατεστημένο της εποχής τού τα πήρε σε μια στιγμή τιμωρώντας τον όχι μόνο- ή ίσως όχι τόσο- για την ομοφυλοφιλία του (στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής αλλά και της βρετανικής αριστοκρατίας η ομοφυλοφιλία δεν ήταν βεβαίως κάτι άγνωστο) αλλά κυρίως για το ότι με τέτοια επιτυχία, οξυδέρκεια και πειστικότητα διακωμώδησε εξοντωτικά τις συμβάσεις της εποχής, τις ανοησίες, τον πουριτανισμό και τα ψεύδη της. Η βρετανική κοινωνία, όπως λέει ο Ελμαν, ήταν ανεκτική στην ομοφυλοφιλία, αρκεί να μην πιανόταν κανείς επ΄ αυτοφώρω. Ο Ουάιλντ ήταν «απρόσεκτος» στην προσωπική του ζωή και έπρεπε να πληρώσει για την επιτυχία του αφού δεν ήταν όσο πουριτανός χρειαζόταν ώστε να κρύβει την ερωτική του ζωή χωρίς να αναγκάζεται να υποκύπτει στους εκβιασμούς των εκδιδομένων νεαρών με τους οποίους συνευρισκόταν. Η κοινωνία που εξέθετε θα τον έστελνε πίσω από τα σίδερα.
- Αθλιο κατεστημένο
Το κατεστημένο τού έδωσε το μοιραίο χτύπημα (δύο χρόνια σε μια φριχτή φυλακή) γιατί κατά βάθος δεν μπορούσε να ανεχθεί έναν συγγραφέα που όχι μόνο κατείχε απολύτως τα μέσα της τέχνης του, αλλά τόσο με την προσωπικότητα όσο και με το έργο του αιχμαλώτιζε το κοινό του, το οποίο κατά την περίοδο που μεσουρανούσε τον λάτρευε.
Ο νεαρός Ιρλανδός που στα είκοσι χρόνια του ήταν ικανός να ορίσει τις αισθητικές αρχές του προραφαηλιτισμού, που ένα ταξίδι έκανε στις ΗΠΑ και μάγεψε τους Νεοϋορκέζους από την πρώτη στιγμή όταν τον ρώτησαν στο τελωνείο τι είχε να δηλώσει και απάντησε «τη μεγαλοφυΐα μου», ήταν από τα πιο γενναιόδωρα πλάσματα που υπήρξαν ποτέ στον κόσμο των Γραμμάτων. Αλλά και πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, επομένως άνθρωπος για όλες τις εποχές. Ο Ελμαν γράφει ότι είναι εντελώς σύγχρονος- θα προσθέταμε και πολύ Ευρωπαίος, σε μια εποχή μάλιστα που η Βρετανία ήταν η μεγαλύτερη επί Γης αυτοκρατορία και θεωρούσε την ηπειρωτική Ευρώπη περίπου έναν άλλον κόσμο. Ο Ουάιλντ προκαλούσε τη βρετανική αυταρέσκεια συνδεόμενος με τον Μαλαρμέ, τους αδελφούς Γκονκούρ και τον Αντρέ Ζιντ, τη ζωή και το έργο του οποίου σημάδεψε η μνήμη της γνωριμίας και συναναστροφής με τον Ουάιλντ πράγμα για το οποίο δεν είναι ανάγκη να ανατρέξει κανείς στις ποικίλες πληροφορίες και άλλες τόσες διαδόσεις για να το πιστοποιήσει. Αρκεί μια ματιά στο έργο του Ζιντ και ιδίως στο βιβλίο τουΑν ο σπόρος δεν πεθάνει.
Ολα τούτα αναλύονται λεπτομερώς στη βιογραφία του Ελμαν, που συνθέτει τη γοητεία και την αθλιότητά της με τρόπο που συχνά σε αφήνει άφωνο. Ιδιαίτερα οι σελίδες που περιγράφουν τη ζωή του Ουάιλντ στη φυλακή είναι συγκλονιστικές. Πώς ήταν το κτίριο, το κελί του συγγραφέα, η φόρμα που καταδίκου που ήταν υποχρεωμένος να φοράει, το φαγητό που του έδιναν, οι συγκρατούμενοί του. Συγκλονιστικές είναι και οι περιγραφές της δίκης του, το πορτρέτο του εραστή του λόρδου Αλφρεντ Ντάγκλας, η κοινή τους ζωή, μετά την αποφυλάκιση του Ουάιλντ, στην αυτοεξορία του, όταν στα δύο χρόνια που του απέμεναν δεν θα έγραφε σχεδόν τίποτε, εκτός από τηνΜπαλάντα της φυλακής του Ρέντιγκ,την τελευταία λάμψη προτού καεί το μεγάλο πυροτέχνημα της ζωής του.
Σε δύο ταχύτητες
Ο Ελμαν γράφει πολύ χαρακτηριστικά πως ο Ουάιλντ έζησε τη ζωή του με δύο ταχύτητες: αργά και θριαμβικά την περίοδο της δόξας, όταν στα ύψη της φήμης του έμοιαζε ότι θα έμενε για πάντα στον ουρανό της διασημότητας, και με κινηματογραφική ταχύτητα τη δεύτερη περίοδο, μετά την αποφυλάκισή του, όταν μέσα σε δύο χρόνια έζησε μία ακόμη κόλαση, μια νέα, πνευματική αυτή τη φορά, φυλακή, που τώρα την είχε δημιουργήσει ο ίδιος επανασυνδεόμενος με τον πρώην εραστή του, εξαιτίας του οποίου κατέληξε πίσω από τα σίδερα, ανεχόμενος τις φιλοδοξίες του να είναι και αυτός ποιητής ενώ δεν είχε ίχνος ταλέντου, τρέχοντας πίσω από το φάντασμα του εαυτού του που το κατηύθυνε πλέον ο θάνατος. Γιατί ξαναγύρισε στον Ντάγκλας; Ηταν ο φαύνος που τον είχε μαγέψει,ο νεαρός με το διάφανο κοριτσίστικο πρόσωπο πίσω από το οποίο κρυβόταν ένας χαρακτήρας επιπόλαιος, ένα ον ιδιότροπο και κακό, το κακομαθημένο πλάσμα που ήθελε να αναδειχθεί μέσα στη λάμψη ενός σπουδαίου συγγραφέα, τον οποίον επεδίωκε να ελέγξει ψυχικά και συναισθηματικά- και όπως αποδείχθηκε το είχε καταφέρει. Ο Ντάγκλας έφερνε τον Ουάιλντ σε επαφή με διάφορους εκδιδόμενους νεαρούς της εποχής που οι περισσότεροι ήταν κανονικοί εκβιαστές. Πολλούς τους μοιράζονταν οι δυο τους και συχνά ο Ουάιλντ τους έδινε χρήματα και διάφορα δώρα,άλλοτε ως ανταμοιβή για τις «υπηρεσίες» τους και άλλοτε υποκύπτοντας στους εκβιασμούς που του ασκούσαν. Κι ενώ εκείνος προσπαθούσε να κρατήσει μια ισορροπία ανάμεσα στην ιδιωτική ζωή του και στη δημόσια εικόνα του, ο Ντάγκλας,ο «ακαταμάχητος Μπόζι», ήταν τόσο απρόσεκτος που κάθε στιγμή κινδύνευε να τον εκθέσει, όπως κι έγινε, για να φτάσουμε στην προτελευταία πράξη του δράματος: όταν ο πατέρας του τελευταίου κατηγόρησε ανοιχτά τον Ουάιλντ για ομοφυλοφιλία κι εκείνος τον μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμηση, ο πατέρας είχε όσα στοιχεία τού χρειάζονταν για να αποδειχθεί στο δικαστήριο η ομοφυλοφιλική «δραστηριότητα» του Ουάιλντ (η ομοφυλοφιλία ήταν τότε ποινικό αδίκημα) και ο συγγραφέας να μπει στη φυλακή.
«Το μεγαλείο του ως συγγραφέα είναι εν μέρει το αποτέλεσμα της διεύρυνσης του οίκτου που απαιτούσε για τα θύματα της εποχής του» γράφει ο Ελμαν- και αυτό θα έλεγε κανείς πως μοιάζει με ουαϊλδικό παράδοξο. Παρακάτω όμως ο Ελμαν είναι πολύ πιο διαφωτιστικός όταν λέει πως ο Ουάιλντ επέμενε ότι είχε«συμβολική σχέση με την εποχή του». Να μια παρατήρηση που εξηγεί εμμέσως τι είναι αυτό που καθιστά έναν συγγραφέα σημαντικό όχι μόνο για την εποχή του αλλά για όλες τις εποχές. Αυτός ο περιπαικτικός, ο παραδοξολόγος και ορκισμένος εστέτ, που σάρκαζε τους σοβαρούς, θα έμενε στη λογοτεχνία για εκείνο που διά της αντιστροφής περιέπαιζε στα δημιουργικά του χρόνια: τη σοβαρότητα. Ηταν τόσο ευφυής που φάνταζε αναιδής. Τόσο γοητευτικός που έμοιαζε επιφανειακός, φανατικός των γήινων απολαύσεων που του τις πλήρωσε το κατεστημένο με τον χειρότερο τρόπο. Βγαίνοντας από τη φυλακή το 1898 βρισκόταν ένα βήμα πριν από το τέλος. Και το σπαρακτικότερο κείμενό του, το De profundis, ανάλυση της προσωπικότητας του Ντάγκλας, δίκαιη σε γενικές γραμμές, άδικη σε κάποια επιμέρους, έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια για να εκδοθεί. Η πουριτανική εποχή στη Βρετανία είχε μεγαλύτερη, πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από το άθροισμα της διάρκειας των σκανδάλων που, υποτίθεται, καταπολεμούσε.
- του ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 12 Ιουλίου 2009
No comments:
Post a Comment