Saturday, October 22, 2016

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, ένας εξαίσιος στιλίστας


Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος [Ιωάννης Μιχαήλ Παναγιωτόπουλος, 23 Οκτωβρίου 1901 – 17 Απριλίου 1982] γεννήθηκε στο Αιτωλικό, πρωτότοκος γιος του Μιχαήλ και της Ειρήνης. Οι γονείς του απέκτησαν τρία ακόμη παιδιά που πέθαναν όμως σε παιδική ηλικία. Το 1910 η οικογένεια Παναγιωτόπουλου εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και γράφτηκε Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου. Αποφοίτησε το 1923 και εργάστηκε για πολλά χρόνια στην ιδιωτική εκπαίδευση. Υπήρξε βασικό στέλεχος της ιδιωτικής σχολής Μακρή, την οποία αργότερα αγόρασε και μετονόμασε σε Ελληνικά Εκπαιδευτήρια (πρόκειται για τη γνωστή σήμερα ως Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου στο Παλαιό Ψυχικό).



Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ταξίδεψε στην Ευρώπη, τη Μικρά Ασία, την Κίνα και αλλού. Το 1947 διορίστηκε καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης. Διετέλεσε μέλος Διοικητικού Συμβουλίου στην Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Θέατρο και το μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών της κυβέρνησης Κ.Καραμανλή το 1974. Το 1976 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πέθανε στην Αθήνα το 1982. Το σύνολο του συγγραφικού έργου του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου είναι τεράστιο σε έκταση. Ασχολήθηκε επί εξήντα χρόνια παράλληλα με την ποίηση, την πεζογραφία, την ταξιδιωτική λογοτεχνία, την αρθρογραφία, το δοκίμιο, την κριτική. Το πρώτο του δημοσίευμα ήταν ένα πεζό κείμενο γραμμένο στην καθαρεύουσα στις στήλες της εφημερίδας Ελλάδα το 1916, ενώ συνέχισε να δημοσιεύει κείμενά του στα περιοδικά Ναυτική Δόξα, Σφαίρα και Εθνικό Εγερτήριο.

Το 1920 πραγματοποίησε την πρώτη του ουσιαστική εμφάνιση στα γράμματα από τις στήλες του περιοδικού Μούσα των Νάσου Χρηστίδη και Παύλου Καλλιγά (1920-1923), του οποίου υπήρξε συνδιευθυντής μαζί με τους Λέοντα Κουκούλα, Μιχαήλ Στασινόπουλο και Κλέωνα Παράσχο. Ακολούθησαν συνεργασίες του με περιοδικά και εφημερίδες όπως η Ζωή, η Νέα Ζωή, τα Νέα Γράμματα, το Νέον Κράτος, η Νέα Εστία, η Πρωία, η Ελευθερία, ενώ συνεργάστηκε επίσης στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού.

Στα πρώτα του ποιήματα κινήθηκε στο πλαίσιο του αισθητισμού, του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού με έντονες επιρροές από τον Κωστή Παλαμά ( εδώ ανήκει η πρώτη του ποιητική συλλογή Το βιβλίο της Μιράντας του 1924) και στράφηκε αργότερα προς την ανανεωτική τάση των ποιητών του μεσοπολέμου, την εσωτερικότητα και τον υπερρεαλισμό (ορόσημο η ποιητική συλλογή Αλκυόνη, γραμμένη από το 1934 ως το 1948).

Στην πεζογραφία του παρατηρείται συνύπαρξη ποιητικών στοιχείων με στοιχεία κριτικού στοχασμού, καθώς επίσης μια ιδιαίτερη φροντίδα της έκφρασης (σημειώνονται ενδεικτικά τα έργα του Αστροφεγγιά (1945), Χαμοζωή (1946), και Τα εφτά κοιμισμένα παιδιά (1956 - Α’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος). Στην κοσμοθεωρία του ανιχνεύονται αρχικές επιρροές από την πεσιμιστική αντίληψη για τη ζωή που υιοθέτησαν και σύγχρονοί του αισθητιστές λογοτέχνες (Κώστας Ουράνης, Τέλλος Άγρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης κ.α.), ενώ στα έργα της ωριμότητάς του στράφηκε προς μια τραγική στάση αποδοχής του ανεκπλήρωτου της ηδονής και της ματαιότητας της ανθρώπινης ζωής.

1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου βλ. Ζήρας Αλεξ., «Παναγιωτόπουλος Ι.Μ.», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Κούσουλας Λουκάς, «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Στ΄, σ.364-417. Αθήνα, Σοκόλης, 1993 και Χατζηφώτης Ι.Μ., «Παναγιωτόπουλος Ι.Μ.», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.



ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Άγρας Τέλλος, «Οι ποιηταί της γενιάς μου: Ιω.Μ.Παναγιωτόπουλος», Ο Κύκλος5, ετ.Β΄, 7/1933, σ.220.
• Αρτεμάκης Στ., Κριτική για το Αλληλογραφία · Μια ιστορία κ’ ένα σχόλιο , Ελεύθερος κόσμος, 7/2/1976.
• Βαρίκας Βάσος, «Ποιητικές συλλογές. Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου: Το παράθυρο του κόσμου», Συγγραφείς και κείμενα Α΄ (1961-1965), σ.40-42. Αθήνα, Ερμής, 1975 (πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Το Βήμα, 11/11/1962).
• Βαλέτας Γ., «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος», Καλλιτεχνικά Νέα, 31/7/1943, σ.6-7.
• Γιάκος Δημήτρης, Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος · Ο ποιητής, ο πεζογράφος, ο κριτικός. Αθήνα, 1951.
• Γιάκος Δημήτρης, «Ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος βιογραφούμενος και αυτοβιογραφούμενος», Μορφές της ελληνικής λογοτεχνίας, σ.188-232. Αθήνα, Φιλιππότης, 1982.
• Γιανναράς Χρήστος, Κριτική για τα Εφτά κοιμισμένα παιδιά), Σκαπάνη, 1/1961, σ.30-31.
• Δημάκης Μ., «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος · Ο ποιητής, ο πεζογράφος, ο κριτικός», Καινούρια Εποχή, Φθινόπωρο 1957, σ.72-78.
• Ζήρας Αλεξ., «Παναγιωτόπουλος Ι.Μ.», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Θρύλος Άλκης, Μορφές της πεζογραφίας. Αθήνα, Εστία, 1951.
• Καραντώνης Αντρέας, «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος», Φυσιογνωμίες· Τόμος δεύτερος, σ.504-534. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.
• Καρβέλης Τάκης, Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος: Ο ποιητής, ο πεζογράφος, ο κριτικός · Δεύτερη ανάγνωση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1984.
• Κουλούρης Χρήστος, Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος · Η μορφή και το έργο. Αθήνα, 1959.
• Κούσουλας Λουκάς, «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Στ΄, σ.364-417. Αθήνα, Σοκόλης, 1993.
• Κριαράς Ε. (επιμέλεια), Αφιέρωμα στον Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο. Αθήνα, Μαλλιάρης - Παιδεία, χ.χ.
• Μαλάνος Τίμος, «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου:Ο κύκλος των ζωδίων», Νέα Εστία52, ετ.ΚΣΤ΄, 1η/7/1952, αρ.600, σ.896-898.
• Μόσχος Ε.Ν., «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος, ο δοκιμιογράφος, ο κριτικός και η μάχη με την ενότητα», Μύρο και δάκρυ· Δοκίμια και μελετήματα, σ.209-239. Αθήνα, Ίκαρος, 1988.
• Μητσάκης Κάρολος, «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος», Νεοελληνική πεζογραφία· Η γενιά του ’30, σ.87-91. Αθήνα, Ελληνική Παιδεία, 1977.
• Νιάρχος Θανάσης Θ., «Πραγματογνωμοσύνη μιας εποχής», Συνομιλίες, σ.105. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1976.
• Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., Κωστής Παλαμάς. Αθήνα, Φέξης, 1962 (β΄ έκδοση)
• Παναρέτου Αννίτα Π., Εργογραφία-Βιβλιογραφία (1916-1982) Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου. Αθήνα, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1990.
• Παναρέτου Αννίτα Π., Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος · Συνολική θεώρηση του έργου του. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1990.
• Παπακωνσταντίνου Δ., Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος · απόψεις του έργου του. Αθήνα, Δίφρος, 1960.
• Παπαστάμος Γ., Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος · αγωνία και μοναξιά. Αθήνα, Δίπτυχο, 1970.
• Πορφύριος [ = Γεωργουσόπουλος Κώστας], «Ο ταξιδιώτης», Τα Νέα, 5/5/1982.
• Σαχίνης Απόστολος, Αναζητήσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας στη μεταπολεμική εικοσαετία, σ.29-30. Αθήνα, Ίκαρος, 1945.
• Σαχίνης Απόστολος, Η σύγχρονη πεζογραφία μας, σ.88-91 και 135-142. Αθήνα, Εστία, 1983 (δ΄ έκδοση).
• Στεργιόπουλος Κώστας (επιμέλεια), «Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος», Η ελληνική ποίηση· Ανθολογία - Γραμματολογία· Η ανανεωμένη παράδοση, σ.394-400. Αθήνα, Σοκόλης, 1980
• Χατζηαναγνώστου Τάκης, «Συνέντευξη με τον Ι.Μ.Π.», Συνεργασία52, 5-6/1974, σ.125.
• Χατζηφώτης Ι.Μ., «Παναγιωτόπουλος Ι.Μ.», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.

Αφιερώματα περιοδικών
• Νέα Εστία112, 15/11/1982, αρ.1329.
• Τετράδια Ευθύνης8. Αθήνα, 1979.
• Νέα Σκέψη8, 4/1970, αρ.85.



ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1

Ι.Ποίηση
• Το βιβλίο της Μιράντας. Αθήνα, εκδ, του περ. Νέα Γράμματα, 1924.
• Χριστιανικά σχεδιάσματα. Αλεξάνδρεια, τυπ. Κασιμάτη και Ιωνά, 1927.
• Λυρικά σχέδια. Αθήνα, εκδ. περ. Κύκλος, 1933.
• Αλκυόνη. Αθήνα, Ίκαρος, 1949.
• Ο κύκλος των ζωδίων. Αθήνα, Ίκαρος, 1952.
• Το παράθυρο του κόσμου· Ποιήματα. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Διάλογοι και ποιήματα για παιδιά. Αθήνα, Ζηκάκης, 1926.
• Τα ποιήματα του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1970.

ΙΙ.Πεζογραφία
• Χανς και άλλα πεζά. Αθήνα, Ζηκάκης, 1925.
• Χειρόγραφα της μοναξιάς. Αθήνα, Δημητράκος, 1942.
• Οι δυο και οι η νύχτα · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δημητράκος, 1944.
Αστροφεγγιά · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δημητράκος, 1945.
Χαμοζωή · Χρονικό του παλιού καιρού. Αθήνα, Δημητράκος, 1946.
• Αιχμάλωτοι · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1951.
• Τα εφτά κοιμισμένα παιδιά · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δίφρος, 1957.
• Το δαχτυλίδι με τα παραμύθια · Διηγήματα. Αθήνα, Δίφρος, 1957.
• Ανθρώπινη δίψα · Εννιά Διηγήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1959.
• Μεβλανά ο Εξαίσιος - Το παραμύθι μιας ζωής. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Φλαμίνγκος · Διηγήματα. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1963.
• Αφρικανική περιπέτεια· πεζογραφήματα για μεγάλα παιδιά. Αθήνα, Αστήρ, 1970.
• Ασφυξία · διηγήματα. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1978.

ΙΙΙ.Ταξιδιωτική λογοτεχνία
• Μορφές της ελληνικής γης. Αθήνα, Γραφείο Πνευματικών Υπηρεσιών, 1937.
• Ελληνικοί ορίζοντες· Ξυλογραφίες Ευθ.Παπαδημητρίου. Αθήνα, Πυρσός, 1940.
• Σκαραβαίος ο ιερός - η Αίγυπτος. Αθήνα, Ίκαρος, 1950.
• Ευρώπη - δώδεκα κεφάλαια λυρικής γεωγραφίας. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1953.
• Θέσεις και αντιθέσεις του ελληνικού τοπίου. Αθήνα, Έλλην. Περιηγητική λέσχη, 1953.
• Πολιτείες της Ανατολής. Αθήνα, Εστία, 1954.
• Ο κόσμος της Κίνας κι ένα επίμετρο · μια ματιά στη Ρωσία. Αθήνα, Αστήρ, 1961.
• Η Κύπρος, ένα ταξίδι. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Η Αφρική αφυπνίζεται. Αθήνα, Φέξης, 1963.
• Κέρκυρα, το νησί της λυρικής φαντασίας. Κέρκυρα, εκδ. Κερκυραϊκών Χρονικών, 1975.

ΙV. Κριτική
• Το ποιητικό έργο του Κωστή Παλαμά. Αθήνα, Ποταμιάνος, 1921.
• Τα πρόσωπα και τα κείμεναΑ΄ · Δρόμοι παράλληλοι. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1943.
• Τα πρόσωπα και τα κείμεναΒ΄ · Ανήσυχα χρόνια. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1943.
• Τα πρόσωπα και τα κείμεναΓ΄ · Κωστής Παλαμάς. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1944 (και δεύτερη έκδοση με τίτλο Κωστής Παλαμάς. Αθήνα, Φέξης, 1962).
• Τα πρόσωπα και τα κείμεναΔ΄ · Κ.Π.Καβάφης. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1946.
• Τα πρόσωπα και τα κείμεναΕ΄ · Ο λυρικός λόγος. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1948.
• Τα πρόσωπα και τα κείμεναΣτ΄ · Τα ελληνικά και τα ξένα. Αθήνα, Εστία, 1955.
• Ζαλοκώστας · Ο άνθρωπος ο ποιητής. Ιωάννινα, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, 1962.
• Τα γράμματα και η τέχνη ·Μελετήματα και προσωπογραφίες. Αθήνα, Αστήρ, 1967.

V. Δοκίμιο
• Οι ομιλίες της γυμνής ψυχής· Δοκίμια. Αθήνα, Οι Φίλοι του Βιβλίου, 1946.
• Ο στοχασμός και ο λόγος. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1953.
• Το έργο του Βασίλη Μόσκοβη. Αθήνα, Το ελληνικό βιβλίο, 1962 .
• Ο σύγχρονος άνθρωπος· Δοκίμια. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1966.
• Οι σκληροί καιροί· Η τραγωδία του εικοστού αιώνα. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1972.
• Αντιλεγόμενα. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1974.
• Ερήμην των Ελλήνων. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1974.
• Η σιωπή και ο λόγος. Αθήνα, Αλκαίος, 1974.
• Η ηθική του συμφέροντος· Και άλλα παράλληλα κείμενα. Αθήνα, Φιλιππότης, 1979.
• Οι όρθιες ψυχές. Αθήνα, Φιλιππότης, 1980.
• Αλληλογραφία · Μια ιστορία κ’ ένα σχόλιο. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1975.
• Η Τέχνη και ο Άνθρωπος· Δοκίμια και μελετήματα. Αθήνα, Αστήρ, 1994.

VΙ. Ιστορίες τέχνης - λογοτεχνίας
• Γενική ιστορία της λογοτεχνίας 1 - 2. Αθήνα, Ζηκάκης, 1927.
• Στοιχεία ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθήνα, Γραφείον Πνευματικών Υπηρεσιών, 1936 (και δεύτερη, βελτιωμένη, έκδοση Αθήνα, Γραφείον Πνευματικών Υπηρεσιών, 1938).

VΙΙΙ. Μετάφραση
• Jules Verne, Ο Πύργος των Καρπαθίων · Με εικόνες του Μ.Μπενέττ · Μετάφραση Σταύρου Βέργη [Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου] . Αθήνα, Μαρσύας, 1927.
• Alfred de Musset, Νεανικά χρόνια· Μετάφραση Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου. Αθήνα, Μαρσύας, 1929.
1. Για περισσότερα στοιχεία βλ. -Βιβλιογραφία (1916-1982) Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου. Αθήνα, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, 1990.

ΠΗΓΗ: http://www.ekebi.gr/

No comments: