Πορεύτηκαν μαζί στην ιστορία του βιβλίου...

• Κρημνιώτη Π.
• Η Αυγή: 23/08/2009

Η πορεία τους διατρέχει την ιστορία της τυπογραφίας. Τα τυπογραφικά σήματα, αποτυπώματα εκδοτών και τυπογράφων που πήραν περίτεχνα σχήματα, άλλοτε πολυσύνθετα και άλλοτε εξαιρετικά λιτά, δηλωτικά μιας τέχνης και μιας πρακτικής που συνόδευσε επί αιώνες την πορεία του βιβλίου. Στην ελληνική τους εκδοχή τα πολύτιμα αυτά έργα τέχνης που συνυπάρχουν με την τέχνη του βιβλίου και τον κόσμο των ιδεών, συμπορεύτηκαν με την λογιοσύνη στους δύσκολους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας. Αυτή την ελληνική τυπογραφική περιπέτεια, από τα πρώτα σχεδόν βήματα της τυπογραφίας έως τα προεπαναστατικά χρόνια αποτυπώνει η μελέτη του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου "Εκδοτικά τυπογραφικά σήματα του ελληνικού κόσμου (1494-1821)" παρακολουθώντας τα αρχικά εραλδικά εμβλήματα και μονογράμματα να εξελίσσονται σε περίτεχνες συνθέσεις με ποικίλο περιεχόμενο: μυθολογικά και μη όντα, πλασιωμένα με ελληνικές ή λατινικές ρήσεις που διαφήμιζαν την εγκυρότητα των εκδόσεων τους, έφεραν την υπογραφή γνωστών ζωγράφων και χαρακτών που πλαισίωναν τα τυπογραφικά κέντρα και γνώριζαν σχεδιασμό, χάραξη και απόδοση της δημιουργίας του στο μέταλλο.

Το "Ετυμολογικόν Μέγα" του 1499, ούτε μισόν αιώνα μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και τις απαρχές της τυπογραφίας, γίνεται το πρώτο ξελληνικό βιβλίο στο οποίο αποτυπώνεται εκδοτικό σήμα. Το εκδοτικό σήμα του Νικόλαου Βλαστού (Βενετία) όπου το όνομα του εκδότη περιβάλλεται από δυο κληματόβεργες που αναρριχώνται συμμετρικά, τυπωμένο με πορφυρή μελάνη και κοσμημένο με όλη τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα από τα πιο φημισμένα και καλαίσθητα σήματα της αρχετυπίας. Αντίθετα ο Νικόλαος Γλυκής στα τέλη του 17ου αιώνα (Βενετία) επέλεξε ως εκδοτικό-τυπογραφικό σήμα τη μέλισσα, παραγωγική και με ήδιστο προϊόν που παραπέμπει στο όνομά του, ενώ ο Νικόλαος Σάρος έναν αιώνα αργότερα τη γοργόνα. Ανάμεσα στα 400 τυπογραφικά σήματα που παρουσιάζονται στην έκδοση κατά χρονολογική σειρά, με σύντομη αναφορά στο βιβλίο όπου ανήκει το καθένα, και με όλες τις εικαστικές τους εκδοχές, συναντούμε και σήματα διάσημων ξένων τυπογραφίων όπως του Άλδου Μανούτιου, του πιο γνωστού και χαρακτηριστικού στον κόσμο της τυπογραφίας με την άγκυρα, δείγμα σταθερότητας, και το δελφίνι δείγμα δραστηριότητας (Βενετίας 16ος αι.) ή του Ερίκου Στέφανου στο Παρίσι με τα διεθνώς αναγνωρισμένα στοιχεία "Gres du Roi".

Ο Κωνσταντίνος Στάικος, γνωστός για το επίσης σημαντικό έργο της καταγραφής της ιστορίας των βιβλιοθηκών από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα ως το Βυζάντιο, τον Μεσαίωνα και την Ιταλική Αναγέννηση, στην πολύχρονη και επίπονη έρευνά του για τα τυπογραφικά σήματα ταξίδεψε στις περιοχές που άκμασαν οι ελληνικές κοινότητες όπου έδρασαν οι πρωτεργάτες της ελληνικής τυπογραφίας και οι Έλληνες λόγιοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αρτιότερη απόδοση των κειμένων όσο και στην αισθητική των εκδόσεών τους (Βενετία, Μιλάνο, Φλωρεντία, Τεργέστη, Βουκουρέστι, Λειψία, Παρίσι, Οδυσσός, Σμύρνη, Άγιον Όρος). Άλλωστε, όπως διαβάζουμε στη μελέτη του, "οι Έλληνες είναι οι μόνοι από τους υπόδουλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που εξάσκησαν την τυπογραφική τέχνη από τα πρώτα της κιόλας βήματα και οι μόνοι επίσης, που από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, με ορμητήριο τη Δύση, διοχέτευαν σε μεγάλο αριθμό και σε τακτικά χρονικά διαστήματα έντυπα βιβλία στον ελλαδικό χώρο και στην Ανατολή. Κατά τη χαραυγή της ελληνικής τυπογραφίας στην Ιταλία και στον Βορρά, οι Έλληνες λόγιοι και καλλιγράφοι όχι μόνο εξάσκησαν τη νέα αυτή τέχνη, αλλά, στο πλαίσιο του ουμανιστικού κινήματος, δίδαξαν την ελληνική γλώσσα και την κλασική, κυρίως, γραμματεία στους Δυτικούς".