Απληστία: θανάσιμη νόσος της εποχής

• ΟΙ «ΚΛΑΣΙΚΟΙ» της νέας χιλιετίας
• Εργα του 21ου αιώνα που θα αφήσουν εποχή
• Από την Αργυρώ Μαντόγλου, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 31 Ιουλίου 2009
• Ελφρίντε Γέλινεκ: Απληστία, μτφρ.: Γιώργος Δεπάστας, εκδόσεις Εκκρεμές, σ. 388, 22,47 ευρώ

Ο κόσμος, σύμφωνα με τη Γέλινεκ, χωρίζεται στους έχοντες και σ' εκείνους που εποφθαλμιούν τα κεκτημένα των άλλων. Ο αγώνας για την απόσπαση της ξένης ιδιοκτησίας μπορεί να γίνει αδυσώπητος, καθώς κάποιοι γίνονται αδίστακτοι όταν αποφασίζουν να αρπάξουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούν πως τους ανήκει.

Η ανθρώπινη απληστία στο ομότιτλο μυθιστόρημα της αυστριακής συγγραφέως, που τιμήθηκε με Νόμπελ το 2004 και που σε όλα της τα έργα καταγγέλλει την ασύστολη κατάχρηση εξουσίας εκείνων που την κατέχουν, είναι υπεύθυνη για την ηθική κατάπτωση των δυτικών κοινωνιών.

Η «Απληστία», που κυκλοφόρησε στο γύρισμα του αιώνα, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για μία από τις ολέθριες κοινωνικές μάστιγες. Στον ζοφερό κόσμο του μυθιστορήματος τα σκοτεινότερα ανθρώπινα ένστικτα, ο κανιβαλισμός, η εξάρτηση, η υποταγή και η παντελής έλλειψη ηθικών φραγμών αποδίδονται με μια μοναδική μαεστρία της γλώσσας, υπονομεύοντας όλες τις πεποιθήσεις μας για την υποτιθέμενη ανθρώπινη καλοσύνη. Το κείμενο είναι πυκνό σε νοήματα, εκτοπίζοντας όλα τα προσχήματα και τις βεβαιότητές μας με αφοπλιστική τραχύτητα και παραλυτική ειλικρίνεια, σχολιάζοντας ταυτόχρονα το παρελθόν των ηρώων της και όλο το περιβάλλον στο οποίο αναστήθηκαν και έζησαν, σαρκάζοντας τις αρπακτικές συνήθειες των ανθρώπων που τώρα πια λειτουργούν όπως οι τράπεζες: δεν δίνουν τίποτα αν δεν στοχεύουν να το πάρουν πίσω με τόκο. Οταν οι άνθρωποι μαθαίνουν από τις τράπεζες τρόπους αρπαγής, παύουν να χωρούν στις απαιτήσεις τους. Ολοι είναι άπληστοι για κάποια μορφή ιδιοκτησίας: οι άντρες για τα σπίτια των μοναχικών γυναικών και οι γυναίκες για την κινητή καρδιά κάποιου άντρα που όλο τους ξεγλιστράει. Οι γιοι αντιγράφουν πιστά τους πατεράδες τους και οι σχέσεις περιορίζονται σε σχέσεις υποταγής και εξάρτησης. Οι γυναίκες παρουσιάζονται ως θύματα μιας διαστρεβλωμένης ιδεολογίας, η οποία τις οδηγεί στην εθελούσια παραχώρηση της χρήσης του σώματός τους και της περιουσίας τους. Απολύτως υποταγμένες στον μηχανισμό της σύγχρονης δουλείας, εξαρτημένες όχι μόνο από τη δύναμη και το χρήμα αλλά και από τη θαμπή εικόνα που τους αντιγυρίζει το ψυχρό αντρικό βλέμμα.

Αυτό που καθιστά τη Γέλινεκ μεγάλη συγγραφέα, είναι ο τρόπος που χειρίζεται τη γλώσσα, τα όρια της οποίας συνεχώς δοκιμάζονται προκειμένου να υπακούσουν στον εσωτερικό ρυθμό του κειμένου. Ανόμοιες στα νοήματά τους λέξεις συγκατοικούν και αποδίδουν μια νέα απρόσμενη διάσταση, ενώ παίζοντας με ήχους, κλισέ και τη φθαρμένη πορνογραφική γλώσσα δημιουργεί ένα ιδιαίτερα απαιτητικό κείμενο. Ταυτόχρονα παρουσιάζει τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που καλλιέργησαν τον σεξισμό στις σχέσεις και στη γλώσσα. Αιρετικές φράσεις, λεκτικά μοτίβα, μύθοι, ιδεολογίες αποδομούνται και μέσα από σύντομες παρατακτικές προτάσεις και υπόγεια ειρωνεία χάνουν την ικανότητά τους να σοκάρουν.

Ενα έργο προειδοποιητικό που μας θέτει ενώπιον των ευθυνών μας για το είδος των κοινωνιών που δημιουργούμε και διαιωνίζουμε με την ανοχή μας. Δυστυχώς, ο ζοφερός αυτός κόσμος δεν είναι επιστημονικής φαντασίας, αλλά η καπιταλιστική δυστοπία που έθρεψε την ασύστολη εξάπλωση της απληστίας - ένα θανάσιμο αμάρτημα που αν δεν χαλιναγωγηθεί, απειλεί να εξαφανίσει το ήδη αλλοιωμένο ανθρώπινο είδος.

«Γενικά δεν είναι καλό να μισείς, αλλά αν μου πείτε πρώτα ποιον, μπορώ να σας πω πραγματικά αν είναι καλό ή κακό. Το μίσος δίνει σε κάποιους την ενέργεια που χρειάζονται, όπως μια πλάκα σοκολάτας που έρχεται ουρανοκατέβατη απ' τον θεό του πολέμου, πέφτει πάνω στον άνθρωπο και τον διαλύει»