- Κρημνιώτη Π.
- Η Αυγή: 23/08/2009
Η πορεία τους διατρέχει την ιστορία της τυπογραφίας. Τα τυπογραφικά σήματα, αποτυπώματα εκδοτών και τυπογράφων που πήραν περίτεχνα σχήματα, άλλοτε πολυσύνθετα και άλλοτε εξαιρετικά λιτά, δηλωτικά μιας τέχνης και μιας πρακτικής που συνόδευσε επί αιώνες την πορεία του βιβλίου. Στην ελληνική τους εκδοχή τα πολύτιμα αυτά έργα τέχνης που συνυπάρχουν με την τέχνη του βιβλίου και τον κόσμο των ιδεών, συμπορεύτηκαν με την λογιοσύνη στους δύσκολους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας. Αυτή την ελληνική τυπογραφική περιπέτεια, από τα πρώτα σχεδόν βήματα της τυπογραφίας έως τα προεπαναστατικά χρόνια αποτυπώνει η μελέτη του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου "Εκδοτικά τυπογραφικά σήματα του ελληνικού κόσμου (1494-1821)" παρακολουθώντας τα αρχικά εραλδικά εμβλήματα και μονογράμματα να εξελίσσονται σε περίτεχνες συνθέσεις με ποικίλο περιεχόμενο: μυθολογικά και μη όντα, πλασιωμένα με ελληνικές ή λατινικές ρήσεις που διαφήμιζαν την εγκυρότητα των εκδόσεων τους, έφεραν την υπογραφή γνωστών ζωγράφων και χαρακτών που πλαισίωναν τα τυπογραφικά κέντρα και γνώριζαν σχεδιασμό, χάραξη και απόδοση της δημιουργίας του στο μέταλλο.
Το "Ετυμολογικόν Μέγα" του 1499, ούτε μισόν αιώνα μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και τις απαρχές της τυπογραφίας, γίνεται το πρώτο ξελληνικό βιβλίο στο οποίο αποτυπώνεται εκδοτικό σήμα. Το εκδοτικό σήμα του Νικόλαου Βλαστού (Βενετία) όπου το όνομα του εκδότη περιβάλλεται από δυο κληματόβεργες που αναρριχώνται συμμετρικά, τυπωμένο με πορφυρή μελάνη και κοσμημένο με όλη τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα από τα πιο φημισμένα και καλαίσθητα σήματα της αρχετυπίας. Αντίθετα ο Νικόλαος Γλυκής στα τέλη του 17ου αιώνα (Βενετία) επέλεξε ως εκδοτικό-τυπογραφικό σήμα τη μέλισσα, παραγωγική και με ήδιστο προϊόν που παραπέμπει στο όνομά του, ενώ ο Νικόλαος Σάρος έναν αιώνα αργότερα τη γοργόνα. Ανάμεσα στα 400 τυπογραφικά σήματα που παρουσιάζονται στην έκδοση κατά χρονολογική σειρά, με σύντομη αναφορά στο βιβλίο όπου ανήκει το καθένα, και με όλες τις εικαστικές τους εκδοχές, συναντούμε και σήματα διάσημων ξένων τυπογραφίων όπως του Άλδου Μανούτιου, του πιο γνωστού και χαρακτηριστικού στον κόσμο της τυπογραφίας με την άγκυρα, δείγμα σταθερότητας, και το δελφίνι δείγμα δραστηριότητας (Βενετίας 16ος αι.) ή του Ερίκου Στέφανου στο Παρίσι με τα διεθνώς αναγνωρισμένα στοιχεία "Gres du Roi".
Ο Κωνσταντίνος Στάικος, γνωστός για το επίσης σημαντικό έργο της καταγραφής της ιστορίας των βιβλιοθηκών από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα ως το Βυζάντιο, τον Μεσαίωνα και την Ιταλική Αναγέννηση, στην πολύχρονη και επίπονη έρευνά του για τα τυπογραφικά σήματα ταξίδεψε στις περιοχές που άκμασαν οι ελληνικές κοινότητες όπου έδρασαν οι πρωτεργάτες της ελληνικής τυπογραφίας και οι Έλληνες λόγιοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αρτιότερη απόδοση των κειμένων όσο και στην αισθητική των εκδόσεών τους (Βενετία, Μιλάνο, Φλωρεντία, Τεργέστη, Βουκουρέστι, Λειψία, Παρίσι, Οδυσσός, Σμύρνη, Άγιον Όρος). Άλλωστε, όπως διαβάζουμε στη μελέτη του, "οι Έλληνες είναι οι μόνοι από τους υπόδουλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που εξάσκησαν την τυπογραφική τέχνη από τα πρώτα της κιόλας βήματα και οι μόνοι επίσης, που από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, με ορμητήριο τη Δύση, διοχέτευαν σε μεγάλο αριθμό και σε τακτικά χρονικά διαστήματα έντυπα βιβλία στον ελλαδικό χώρο και στην Ανατολή. Κατά τη χαραυγή της ελληνικής τυπογραφίας στην Ιταλία και στον Βορρά, οι Έλληνες λόγιοι και καλλιγράφοι όχι μόνο εξάσκησαν τη νέα αυτή τέχνη, αλλά, στο πλαίσιο του ουμανιστικού κινήματος, δίδαξαν την ελληνική γλώσσα και την κλασική, κυρίως, γραμματεία στους Δυτικούς".
Monday, August 31, 2009
Πορεύτηκαν μαζί στην ιστορία του βιβλίου...
Αφήγημα δρόμου που δεν οδηγεί πουθενά
- Της Τιτικας Δημητρουλια, Η Καθημερινή, 30/08/2009
Melanie Wallace, Χειμώνας, μετ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης, εκδ. Πόλις
Ενα στοιχειό, ένα κακό δαιμόνιο είναι δεμένο, για να μην εξαπλώσει περαιτέρω την καταστροφική κυριαρχία του, για να μην σκορπίσει κι άλλο θανατικό και πόνο. Το έχει δέσει ο ίδιος ο πατέρας του, διεστραμμένος και ο ίδιος αλλά έκθαμβος με το απόλυτο κακό που έχει γεννήσει. Ενα κορίτσι περαστικό από τον ερημότοπο, ξένο, άστεγο και ορφανό, το βλέπει, το λυπάται και το λύνει. Η απελευθέρωσή του αλλάζει δραματικά το ήδη δηωμένο και κατερημωμένο τοπίο, όπου το χιόνι διατηρεί ωστόσο την πάλλευκη στιλπνότητά του, ο πάγος λαμπυρίζει γαλανός, τα ρείκια και οι κρανιές μοσχοβολάνε και τα σφεντάμια και οι βελανιδιές πυκνώνουν στο σκοτάδι. Σ’ αυτό το μαγεμένο δάσος, στην κοιλάδα που κρύβει στα σπλάχνα της ζωές αλλοτινές, αρχίζει ένα θανάσιμο κυνηγητό.
Ο μικρός που ενσαρκώνει το πλέον πανίσχυρο κακό, αυτό που διαπράττεται ενστικτωδώς και χωρίς καμία απολύτως συνείδηση του άλλου και του κόσμου, ακολουθεί το κορίτσι, ή μάλλον, για να ακριβολογούμε τον σκύλο-λύκο της. Επιστρέφει στο σπίτι του που μόνο σπίτι δεν είναι για να σπάσει, να διαλύσει, να τσακίσει, να κάψει, να κλέψει, να ρημάξει. Είναι μια μηχανή καταστροφής που έρχεται σε επαφή με τον κόσμο μόνο μέσα από τον πόνο. Η αγριότητά του ανάγλυφη: ακούμε κόκαλα να σπάνε, μυρίζουμε καμένες σάρκες, και δικές του ενίοτε, νιώθουμε τον πηχτό αέρα που προαναγγέλλει την ολέθρια εμφάνισή του. Τον μικρό τον ψάχνουν και τον διεκδικούν οι συγγενείς του, κυνηγώντας έτσι την κοπέλα. Κι η κοπέλα τρέχει να ξεφύγει, όπως μπορεί, από τον θανάσιμο κλοιό που σφίγγει συνεχώς γύρω της. Το τίμημα της σωτηρίας της βαρύ: το νερό θα καταπιεί δικαίους και αδίκους, ό,τι νόμισε για μια στιγμή πως είχε και η άλλη στιγμή της το έκλεψε αδυσώπητα.
Αγριο σκηνικό
Χιονισμένα τοπία, σκοτεινά δάση, σπίτια που μοιάζουν με δρακοσπηλιές, καρουσέλ που στέκουν στο πουθενά, ποτάμια και λίμνες, γκρεμοί και ουράνια που ραγίζουν από τους κεραυνούς, πανέμορφα ελάφια, βάναυσο κρύο. Το σκηνικό ενός άγριου παραμυθιού, που διδάσκει στο νεαρό κορίτσι ότι ο κόσμος είναι σκληρός και ο άνθρωπος μόνος, οδηγώντας τη μέσα από το πένθος σε μια ενήλικη ζωή χωρίς προσδοκίες. Αυτή είναι όμως μία μόνο ανάγνωση του εξαιρετικού κειμένου της Αμερικανίδας Μέλανι Ουάλας, που χρόνια τώρα ζει στους Μύλους της Εύβοιας και προσήλθε αργά και μετά λόγου γνώσεως στη λογοτεχνία. Στο δεύτερο αυτό βιβλίο της, πολλές και διάφορες υποκατηγορίες του μυθιστορήματος και της αφήγησης διαπλέκονται: γοτθικό αφήγημα, αφήγημα τρόμου, παραμύθι, αλληγορία. Αλληγορία μιας Αμερικής της βίας που εγκαταλείπει αυτονόητα στη μοίρα τους τους χαμένους, τους απόκληρους, τους φτωχούς της υπαίθρου, εκείνων των περιοχών όπου η ανάπτυξη δεν έφτασε και δεν θα φτάσει ποτέ. Τρομακτική αλληγορία μιας χώρας που ορίζεται και οδηγείται από τη βία, εγγεγραμμένη στην ιστορία της και πανταχού παρούσα.
Θήραμα
Στο μεγάλο κραχ, το κράτος αγόρασε για ένα κομμάτι ψωμί την κοιλάδα και έπνιξε τα χωριά της σε μια τεχνητή λίμνη. Σκορπισμένοι στις εργατουπόλεις που διαλύονταν ήδη από την ανεργία, χωρίς ρίζες πια και αλληλεγγύη, χωρίς ελπίδα και διαφυγή, οι κάτοικοί της έζησαν και κληροδότησαν στα τέκνα τους τη φτώχεια και την απελπισία τους. Η δεκαεπτάχρονη Τζέιμι είναι η τρίτη γενιά μετά το κακό, εξίσου φτωχή, ανέστια μετά τον θάνατο της μητέρας της, την οποία πολύ νωρίτερα είχε εγκαταλείψει ο πατέρας της, παίρνοντας μαζί του τα λιγοστά τους χρήματα. Φεύγει για να μείνει μαζί με τον σκύλο της, από τον οποίο θέλει να τη χωρίσει η πρόνοια. Είναι ατρόμητη, λίγο από τη ζωή που έχει ζήσει, λίγο από άγνοια κινδύνου. Είναι βαθιά λυπημένη, σιωπηλή και ανεξιχνίαστη. Δεν έχει σκεφτεί ποτέ αν είναι χίπισσα, όπως τη ρωτάνε. Δεν ξέρει τι είναι το Βιετνάμ. Δεν ξέρει τι θα πει αμαζόνα, όπως τη χαρακτηρίζουν. Δεν ξέρει να μαγειρεύει ελάφι ούτε να βρίσκει τον δρόμο της μέσα στον πάγο και τη σκοτεινιά. Είναι ένα κορίτσι χαμένο στον ζόφο, αλλά αποφασισμένο, αντανακλαστικά, ενστικτωδώς, να ζήσει.
Στο μοναδικό τόπο που μπορεί να θεωρηθεί δικός της, τον τόπο της γιαγιάς της με την οποία είναι ολόιδια, εκεί όπου επιστρέφει γιατί δεν έχει πουθενά να πάει, κλείνοντας έναν κύκλο κι ανοίγοντας αυτομάτως έναν άλλον, ομόκεντρο. Η κίνησή της να λύσει το καθυστερημένο και βουβό αγόρι που ελευθερώνει και το οποίο σκορπά τον τρόμο και τον θάνατο τη μετατρέπει σε θήραμα. Κυνηγός, ένας άνθρωπος σκληροτράχηλος, διαλυμένος, μετέωρος, χαλασμένος από την ώρα που πέθανε το άλλο του μισό, ο μοναδικός του φίλος. Προστάτης της ένας παγιδευτής, μαγεμένος από την εύθραυστη ομορφιά της. Παντού σιωπή. Στη Φύση που αρνείται να συμμετέχει στα των ανθρώπων, πανέμορφη και μυστηριακή, απειλητική και ουδέτερη. Ανάμεσα στους ανθρώπους. Λόγια μισά, ανολοκλήρωτα, που σέρνονται, βαριά από το ανείπωτο που είναι χειρότερο από το ψέμα, φορτωμένα ερωτήσεις και ανίκανα για απαντήσεις, που γίνονται κραυγές και γρυλισμοί ή απλώς πνίγονται στα δάκρυα. Στα δάκρυα της Τζέιμι που σταλάζουν στη λίμνη, χωρίς να γεννούν κανένα θαύμα.
Η αφήγηση της Ουάλας είναι ένας μαγικός καθρέφτης, όπου ο καθένας βλέπει αυτό που θέλει και μπορεί να δει. Την υπαρξιακή διερώτηση για το καλό και το κακό που συνυπάρχουν στον άνθρωπο, για την προσωπική και τη συλλογική ηθική, για το εφικτό της προόδου και τους επικαθορισμούς του γένους και της κοινωνίας, για την ανάγκη της ρίζας, της καταγωγής, της σταθεράς, για την ανάγκη του άλλου. Την πολιτική απορία για την πορεία μιας χώρας που ποντάρει στον αποκλεισμό και στο δίκαιο του ισχυροτέρου. Το αυτοαναφορικό παιχνίδι με την τυπική θεματική της ορφάνιας. Ενα μυθιστόρημα δρόμου που δεν οδηγεί πουθενά. Ενα αφήγημα κατακλυσμένο από ολόλαμπρες και ολοσκότεινες εικόνες, περιδινούμενες, που αιχμαλωτίζουν στο στρόβιλισμά τους τον αναγνώστη.
Αναθεώρηση μιας φιλολογικής προκατάληψης
- Συλλογικό έργο: Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες. Θεωρία-γραφή-πρόσληψη. Επιμ.-εισ.: Ελένη Πολίτου- Μαρμαρινού & Σοφία Ντενίση, εκδ. Gutenberg, σ. 658, 41 ευρώ
Ο Χ.Λ. Μπόρχες κάποτε εκμυστηρευόταν ότι είχε δυσκολία να διαβάσει μυθιστόρημα· τις περισσότερες φορές βαριόταν και το παρατούσε στη μέση, και τα ελάχιστα που ολοκλήρωσε το έκανε μόνον από μια αίσθηση καθήκοντος. Και πρόσθετε ότι, αντί να μπαίνεις στον κόπο ν' αναπτύσσεις σε 500 σελίδες μία ιδέα της οποίας η προφορική έκθεση θα έπαιρνε μόλις λίγα λεπτά, καλύτερο ήταν να προσποιείσαι ότι το βιβλίο έχει ήδη γραφτεί και να περιορίζεσαι στο να δώσεις μια σύνοψη ή ένα σχόλιό του. Είναι άραγε η συγγραφική συνταγή του ανθρώπου που αναβίβασε το διήγημα σε μοναδικό και ασύγκριτο είδος τέχνης στον ύστερο 20ό αιώνα; Πέραν οτιδήποτε άλλου, είναι ένδειξη μιας ριζικής επαναξιολόγησης αυτού του είδους γραφής, η οποία ξεκινάει από τους ρομαντικούς συγγραφείς των μέσων του 19ου αιώνα (ο Ε.Α. Πόε είναι το σταθερά επανερχόμενο ορόσημο) και ανανεώνεται σε αλλεπάλληλα κύματα στη διάρκεια του 20ού. Και η επαναξιολόγηση αυτή έρχεται ουσιαστικά να διορθώσει μια επί μακρόν εδραιωμένη φιλολογική προκατάληψη: εις βάρος του σύντομου διηγήματος και υπέρ της μεγάλης μυθιστορηματικής φόρμας.
Από μια άποψη, παρατηρεί κανείς, συμβαίνει εδώ ό,τι και στην επαναξιολόγηση του δοκιμίου εν συγκρίσει προς τη συστηματική φιλοσοφική πραγματεία: μέσα στο ίδιο πνεύμα των καιρών, από την εποχή του Ρομαντισμού επανεκτιμώνται ως εχέγγυα ειλικρίνειας και αυθεντικότητας εκείνα ακριβώς τα στοιχεία του δοκιμίου που έως τότε το έκαναν να μοιάζει περιθωριακή και ελάσσων έκφραση του στοχασμού -η αποσπασματικότητα, ο προσωπικός τόνος, η δηλωμένη μεροληψία, η εκκίνηση πάντα in media res- και οι πιο ριζοσπαστικές εκφράσεις της σκέψης του 20ού αιώνα εκπροσωπήθηκαν ακριβώς από τον δοκιμιακό τρόπο γραφής... Σε κάθε περίπτωση, η δυσπιστία απέναντι στη μεγάλη σύνθεση, όποιοι κι αν είναι οι επιμέρους μορφολογικοί παράγοντες που υπεισέρχονται στην εξέλιξη κάθε είδους, πρέπει να διαβαστεί σε συνάρτηση με την κρίση του κλασικού αστικού πολιτισμού, που είναι ταυτόχρονα κρίση της «ολοκληρωμένης» προσωπικότητας και κρίση των συνεκτικών κοσμοαντιλήψεων και των αρραγών αξιακών συστημάτων.1
Στην αναθεώρηση αυτής της φιλολογικής προκατάληψης, που μέχρι πρότινος ήταν διάχυτη στην ελληνική κριτικογραφία, είναι αφιερωμένος ο μνημειώδης τόμος που επιμελήθηκαν η Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και η Σοφία Ντενίση, επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο ΑΣΚΤ, για Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για τα πρακτικά του ομότιτλου συνεδρίου που διοργανώθηκε στις 8-11 Δεκεμβρίου 2005 στην Αθήνα από την Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας σε συνεργασία με τον Τομέα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο αριθμός των εισηγητών-συγγραφέων που φτάνει τους 33, το θεματικό εύρος των περιλαμβανόμενων κειμένων και η θεματική πρωτοτυπία -ουσιαστικά χωρίς προηγούμενο σε τέτοια κλίμακα- είναι που δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό «μνημειώδες» για το εγχείρημα: έργο μεγάλης αξίας, δηλαδή, για τον ειδικό ερευνητή (χωρίς καθόλου να αποκλείει τον καλλιεργημένο αναγνώστη), που πλουτίζει αποφασιστικά τη νεοελληνική γραμματολογία.
Και μόνον η παράθεση των τίτλων των συμβολών θα εξαντλούσε τον περιορισμένο χώρο αυτής της βιβλιοκρισίας. Λόγοι δεοντολογίας μού επιβάλλουν ωστόσο να αναφέρω τουλάχιστον τα ονόματα των συγγραφέων: Δημήτρης Αγγελάτος, Αλέξης Ζήρας, Ε. Πολίτου-Μαρμαρινού, Αννα Χρυσογέλου-Κατσή, Μαρία Καραΐσκου, Ζ.Ι. Σιαφλέκης, Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Στέση Αθήνη, Σ. Ντενίση, Λάμπρος Βαρελάς, Γεωργία Γκότση, Ερη Σταυροπούλου, Henri Tonnet, Βούλα Ποσάντζη, Βασιλική Λαλαγιάννη, Ιωάννα Κωνσταντουλάκη-Χάντζου, Βασίλειος Τωμαδάκης, Εύη Βογιατζάκη, Αλεξάνδρα Σαμουήλ, Μιχαήλ Πασχάλης, Χριστίνα Ντουνιά, Κατερίνα Μητραλέξη, Αλίκη Μπακοπούλου-Χωλς, Ελένη Τατσοπούλου, Λητώ Ιωακειμίδου, Αντιγόνη Βλαβιανού, Αναστασία Αντωνοπούλου, Χριστίνα Ντόκου, Αθηνώ Κορώνη, Gabriella Macri, Αγγελος Αφρουδάκης, Αναστασία Νάτσινα και Απόστολος Λαμπρόπουλος. Τα κείμενα -μιας ορισμένης συγγραφικής ποιότητας όλα, που τα κάνει τουλάχιστον αναγνώσιμα με ενδιαφέρον- δεν έχουν βέβαια όλα την ίδια εμβέλεια και το ίδιο βάρος. Θα μπορούσε κάποιος να τα διακρίνει, πολύ αδρά, σε περιπτωσιολογικά επικεντρωμένα (σε έναν συγγραφέα, ένα διήγημα, είτε μια περιορισμένη περίοδο ή «σχολή» της ελληνικής διηγηματογραφίας) και σε θεωρητικά (που συζητούν κεντρικά μορφολογικά ζητήματα του είδους διήγημα, είτε κοινωνιολογικά ζητήματα που αφορούν τους όρους παραγωγής και πρόσληψής του). Τα δύο τελευταία του τόμου επεκτείνονται στην αξιολόγηση δυνατοτήτων γραφής και παρουσίασης που προσφέρει το Διαδίκτυο. Ολα διαπνέονται από ένα συγκριτολογικό πνεύμα, που μολονότι εστιάζει πρωτίστως το ενδιαφέρον στην ελληνόγλωσση παραγωγή, επιδιώκει διαρκείς και αμφίδρομες συγκρίσεις με παγκόσμια πρότυπα και παραδείγματα· έτσι, ο αναγνώστης διαμορφώνει παράλληλα μια ιστορική εικόνα της εξέλιξης του είδους στην ελληνική και στην παγκόσμια φιλολογία των δύο τελευταίων αιώνων (μολονότι δεν λείπουν αναφορές σε πρόδρομες μορφές, όπως ας πούμε οι αφηγήσεις του Βοκάκιου ή του Τσόσερ).
Είναι μάλλον κοινή παραδοχή ότι η ελληνική διηγηματογραφία ξεκινάει από τη δεκαετία του 1870 και αναπτύσσεται σταθερά μέχρι τουλάχιστον το 1930 (μολονότι έχει επίσης μια προϊστορία, συνδεδεμένη κυρίως με τη σχολή της Κωνσταντινούπολης, που από τα τέλη του 18ου αιώνα αναπτύσσεται πάνω σε γαλλικά πρότυπα). Η κριτική της πρόσληψη όμως στάθηκε επί μακρόν δέσμια του ελαφρώς υποτιμητικού χαρακτηρισμού «ηθογραφία» - και αποφασιστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η κριτικογραφία των συγγραφέων της λεγόμενης γενιάς του '30, ιδεολόγων του αστισμού (ο Θεοτοκάς, ο Τερζάκης κ.ά.). Αυτή ακριβώς την παραμόρφωση προσπαθούν να διαλύσουν τα πιο θεωρητικά από τα κείμενα του τόμου, τα οποία δεν περιορίζονται στις συγκρίσεις με ξένα πρότυπα -ούτως ή άλλως αποκαλυπτικές, και σε μερικές περιπτώσεις απροσδόκητες: βλ. ιδίως το κείμενο του Μ. Πασχάλη, «Ο Ροΐδης, ο Baudelaire και τα παραισθησιογόνα»-, αλλά επιδιώκουν να αναδείξουν τα sui generis χαρακτηριστικά της διηγηματικής γραφής, που την καθιστούν κατά έναν ιδιάζοντα τρόπο μοντέρνα (ή, κατά μερικούς, μεταμοντέρνα...). Σήμερα μάλιστα μπορούμε να πούμε ότι, όπως παρατηρεί ο Α. Ζήρας, «η σύντομη διηγηματική φόρμα [...] έχει αποβεί σε μεγάλο βαθμό η βασική κιβωτός περιφρούρησης και διάσωσης του πεδίου της αφηγηματικής δημιουργίας, όπου ασκούνται ακόμα οι πολύτιμοι για την εξέλιξή του πεζού λόγου πειραματισμοί στις τεχνικές της εξιστόρησης, οι γονιμότεροι διάλογοι με άλλα είδη, όπως η ποίηση και το θέατρο, οι πιο ενδιαφέροντες συνδυασμοί γλωσσών και υφών» (σελ. 44-5).
Εκείνο που έχει ωστόσο μια ιδιαίτερη σημασία -και ορθά επισημαίνεται από αρκετούς συγγραφείς του τόμου- είναι ότι στις μέρες μας κυριαρχεί μια άλλου είδους συμπαιγνία κατά του διηγήματος, όχι πλέον φιλολογική, αλλά ωμά εμπορική: καθώς οι εκδότες γίνονται ολοένα και περισσότερο αγοραίοι επιχειρηματίες που επιδιώκουν υψηλές επενδύσεις με βραχυπρόθεσμα κέρδη, το διήγημα κρίνεται εκδοτικώς ασύμφορο απέναντι στη μακροσκελή μυθοπλασία (που μόνο καταχρηστικώς, θα προσέθετα, φέρει ακόμα τον τίτλο «μυθιστόρημα»). Η καρκινώδης διασπορά και η μανιώδης κατανάλωση από ένα μεθοδικά απαίδευτο κοινό τέτοιων προϊόντων είναι αυτή τη στιγμή ο κινητήρας ολόκληρης της εκδοτικής μηχανής. Οι στρατηγικές της του marketing, το κύκλωμα της συνενοχής των ΜΜΕ και των επαγγελματιών «κριτικών» (που επίσης κατ' επίφασιν εξακολουθούν να φέρουν τον τίτλο), η απελπιστική έκφραση του τρέχοντος «πνεύματος των καιρών» έχουν οδηγήσει στα πρόθυρα του θανάτου τόσο τη λογοτεχνία όσο και τη σκέψη. Ο,τι διασώζεται από αυτή την κρεατομηχανή της αγοράς, ό,τι εξακολουθεί ν' αντιστέκεται είναι ό,τι ακριβώς έχασε εγκαίρως το στοίχημα της επικερδούς αξιοποίησής του: αυτό είναι το προνόμιο, θα τολμούσα να πω, του διηγήματος και του κριτικού δοκιμίου και αυτό είναι που τους δίνει αναδρομικά μια εξακολουθητική αξία - ως πεδίων ενός ανταρτοπολέμου οπισθοφυλακής της ασυμβίβαστης γραφής.
1. Για τον ίδιο λόγο στη διάρκεια του 20ού αιώνα είδαμε μεγάλη «θεωρία του μυθιστορήματος» -ο Γκέοργκ Λούκατς (Θεωρία του μυθιστορήματος), ο Λισιέν Γκολντμάν (Κοινωνιολογία του μυθιστορήματος) ο Μιχαήλ Μπαχτίν (Ζητήματα ποιητικής του Ντοστογιέφσκι και Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του) είναι οι κορυφώσεις της-, ενώ δεν υπήρξε αντίστοιχη «θεωρία του διηγήματος»... Ή μήπως υπήρξε; Θα συμβούλευα να ξαναδεί κάποιος το αριστουργηματικό δοκίμιο του Βάλτερ Μπένγιαμιν «Ο αφηγητής» (στο Walter Benjamin, Δοκίμια φιλοσοφίας της γλώσσας, μτφρ.-σχόλ. Φ. Τερζάκης, Νήσος, Αθήνα 1999). [Ελευθεροτυπία, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 28 Αυγούστου 2009]
ΜΑΡΙ ΝΤΙΑΓΕ: «Η Δεξιά, είναι ο θάνατος»
Το όνομα της Μαρί Ντιαγέ ξεχωρίζει στην αρχή της νέας γαλλικής εκδοτικής χρονιάς, της περίφημης «rentr e litt raire». Η συγγραφέας έχει πάντως μετακομίσει εδώ και λίγο καιρό στο Βερολίνο για να δραπετεύσει από τη Γαλλία του Σαρκοζύ.
Στα 42 της, με πατέρα Σενεγαλέζο και μητέρα Γαλλίδα, η Ντιαγέ θεωρείται ήδη μία από τις καλύτερες συγγραφείς της γενιάς της, όμως είναι η πρώτη φορά που ένα μυθιστόρημά της προκαλεί τόσο ενθουσιασμό, γράφει γι΄ αυτήν η ιταλική «Ρεπούμπλικα». Με τίτλο «Τρεις ισχυρές γυναίκες», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gallimard, χαρακτηρίστηκε από τους κριτικούς το σημαντικότερο βιβλίο της «rentr e» και θεωρείται υποψήφιο για το Βραβείο Γκονκούρ.
Η συγγραφέας αφηγείται τρεις ιστορίες γυναικών ανάμεσα στην Αφρική και τη Γαλλία, ανάμεσα στη μετανάστευση και την επιστροφή, επικεντρώνοντας κυρίως στην ψυχολογική πραγματικότητα και στα προβλήματα ταυτότητας των τριών πρωταγωνιστριών, χωρίς να παραβλέπει την κοινωνική διάσταση της μετανάστευσης και τις προβληματικές του ρατσισμού. Για το περιοδικό «Les inrockuptibles», το μυθιστόρημα της Ντιαγέ μοιάζει να γεννήθηκε «από τη συνάντηση της Μαργκερίτ Ντυράς με τον Χανίφ Κουρέισι ή την Ζέιντι Σμιθ». Για τη «Λιμπερασιόν», η συγγραφέας «περιγράφει τέλεια τον φόβο, τη θλίψη, την ντροπή και την ταπείνωση».
Η Μαρί Ντιαγέ γεννήθηκε το 1967, εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα στα 17 της, το 2001 κέρδισε το Βραβείο Femina για το «Rosie Carpe», ενώ το θεατρικό της «Ο μπαμπάς πρέπει να φάει» έχει περιληφθεί στο ρεπερτόριο της Κομεντί Φρανσαίζ. Τον Σενεγαλέζο πατέρα της τον συνάντησε για πρώτη φορά όταν ήταν 15 ετών. «Μεγάλωσα σ΄ ένα 100% γαλλικό σύμπαν», λέει. «Στη ζωή μου, η αφρικανική καταγωγή δεν έχει πραγματικά νόημα- αν και την καταλαβαίνει κανείς αμέσως λόγω του ονόματός μου και του χρώματος του δέρματός μου. Στην πραγματικότητα αισθάνομαι εντελώς ξένη στην Αφρική, ενώ για τους άλλους φαίνομαι ξένη στη Γαλλία. Εξ ου και το συναίσθημα ότι είμαι πάντα εκτός τόπου, κάτι καλό για τη λογοτεχνία, αφού σου επιτρέπει να βλέπεις τα πράγματα από διαφορετική γωνία».
Με τον σύντροφό της, τον συγγραφέα Ζαν-Υβ Σαντρέ, και τα τρία παιδιά τους μετακόμισαν στο Βερολίνο αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές, «σε μεγάλο βαθμό λόγω του Σαρκοζύ, μολονότι καταλαβαίνω ότι αυτό που λέω μπορεί να φανεί σνομπισμός», εξηγεί η Ντιαγέ. «Απεχθάνομαι αυτήν την ατμόσφαιρα της αστυνομοκρατίας, της χυδαιότητας. Θυμάμαι μια φράση της Μαργκερίτ Ντυράς, που είναι κατά βάθος λίγο ανόητη, όμως μ΄ αρέσει, είχε πει: «Η Δεξιά, είναι ο θάνατος». Για μένα, οι άνθρωποι αυτοί αντιπροσωπεύουν μια μορφή θανάτου, την αποβλάκωση, την άρνηση της διαφοράς. Και μολονότι η Άνγκελα Μέρκελ είναι Δεξιά, δεν έχει καμιά σχέση με τη Δεξιά του Σαρκοζύ: έχει μια ηθική, την οποία η γαλλική Δεξιά δεν διαθέτει πλέον». [Του Γιώργου Αγγελόπουλου, Τα Νέα: Δευτέρα 31 Αυγούστου 2009]
Thursday, August 6, 2009
Σε Σάμο και Νάξο εκδηλώσεις για τον Γιάννη Ρίτσο
Ο ποιητής, στο Καρλόβασι Σάμου
- Η «Σονάτα του σεληνόφωτος» του Γιάννη Ρίτσου παρουσιάζεται στις 19 του Αυγούστου (9.30 μ.μ.), στον Πύργο Μπαζαίου της Νάξου, σε σκηνοθεσία και ερμηνεία της Ρούλας Πατεράκη (παραγωγή Φεστιβάλ Αθηνών). Το δραματικό μονόλογο συνοδεύει με το ομώνυμο μουσικό έργο του Μπετόβεν ο πιανίστας Διονύσης Μαλλούχος. Ενδυματολογία Αγγελος Μέντης. Η παράσταση είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αξέχαστης ηθοποιού και αγωνίστριας Αλέκας Παΐζη, αγαπημένης φίλης του Φεστιβάλ Νάξου. Ο Πύργος Μπαζαίου βρίσκεται στο 12o χλμ. Χώρας Νάξου - Αγιασσού, τηλ. 22850.31402. Είσοδος 20 και 15 ευρώ.
Γιόζεφ Ροτ και Ιταλο Σβέβο
- Δεν είναι πολύς καιρός που κυκλοφόρησε στα ελληνικά (από τις εκδόσεις Ροές - Printa) ένα από τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα της Mitteleuropa, της Μεσευρώπης που θρηνούσε ή απλώς αποδεχόταν το τέλος των αυτοκρατοριών. Το «Εμβατήριο Ραντέτσκι» του Γιόζεφ Ροτ, το αριστούργημα για τις τελευταίες ημέρες της διπλής μοναρχίας Αυστρίας - Ουγγαρίας, βρίσκεται εις διπλούν στα ελληνικά βιβλιοπωλεία. Στα γερμανικά κυκλοφόρησε το 1935, αλλά η ελληνική του έκδοση το 2009 έγινε σχεδόν ταυτόχρονα από δύο εκδοτικούς οίκους, τις «Ροές» (μετ. Δημήτρης Δημοκίδης) και την «Αγρα» (μετ. Μαρία Αγγελίδου). Ποια μετάφραση να διαλέξει ο αναγνώστης; Να, ένα αναπάντεχο ερώτημα που προέκυψε από μία αναπάντεχη εκδοτική - μεταφραστική συγκυρία.
- Η περίπτωση μου θύμισε μία ανάλογη που είχε συμβεί το 2007 και αφορούσε και πάλι ένα μεγάλο συγγραφέα του Μεσοπολέμου, τον εκ Τεργέστης (δηλαδή κληρονόμο της αυστρο-ουγγρικής αυτοκρατορίας) Ιταλο Σβέβο. Πρόκειται για το θαυμάσιο μυθιστόρημα «Σύντομο αισθηματικό ταξίδι» (που κυκλοφόρησε στα ιταλικά τη δεκαετία του 1920). Αυτό το βιβλίο του Σβέβο κυκλοφόρησε σχεδόν ταυτόχρονα στα ελληνικά το 2007 (έπειτα από δεκαετίες δηλαδή από την πρώτη έκδοση) από δύο ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, τον «Σοκόλη» (στην ωραία κλασική σειρά του, σε μετάφραση Ηβης Καζαντζή) και από την «Κασταλία», σε μετάφραση Μαρίας Σπυριδοπούλου.
- Συμπτώσεις για δύο κορυφαίους συγγραφείς της Ευρώπης του Μεσοπολέμου, τον Γιόζεφ Ροτ και τον Ιταλο Σβέβο, πραγματικές κορυφές της λογοτεχνίας, που στα ελληνικά ευτύχησαν εις διπλούν και με καλές μεταφράσεις δεκαετίες μετά την πρώτη έκδοση των συγκεκριμένων βιβλίων τους. Δεν ξέρω ποια είναι τα συναισθήματα των εκδοτών, που βλέπουν συναδέλφους τους με αντίστοιχες ιδέες την ίδια χρονική συγκυρία. Και τι να σκεφτεί κανείς για τους μεταφραστές, που ιδίως στην περίπτωση του ογκώδους και πυκνού «Εμβατηρίου Ραντέτσκι», επένδυσαν μήνες και μήνες σκληρής πνευματικής εργασίας. Κερδισμένος, πάντως, είναι ο Ελληνας αναγνώστης που έχει να επιλέξει ανάμεσα σε καλές μεταφράσεις σπουδαίων έργων της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Είναι κέρδος να έχουμε στη γλώσσα μας αυτά τα έργα. Ακόμη και εις διπλούν.
- Tου Νικου Βατοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Πέμπτη, 6 Aυγούστου 2009
Εκδηλώσεις για τον Γιάννη Ρίτσο
 |
- Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο πραγματοποιείται και από τη Σικυώνια Σκηνή (Δήμος Σικυωνίων - Κιάτο). 7/8: Η Σονάτα του Σεληνόφωτος», 8/8: Το Νεκρό Σπίτι, 9/8: Κάτω από τον Ισκιο του Βουνού. Οι εκδηλώσεις φιλοξενούνται στις Αποθήκες ΑΣΟ (εσωτερικός χώρος). Ωρα: 11 μ.μ. Είσοδος ελεύθερη.
- Στη Νάξο, διοργανώνονται τριήμερες εκδηλώσεις (7-9/8) για τον Γ. Ρίτσο από τη «Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη» του Συλλόγου Φιλωτιοτών Νάξου. Θα κορυφωθούν με τη μουσικοποιητική βραδιά, στις 9/8 (9 μ.μ.), στο αθλοθέατρο του Φιλωτίου, όπου ο συνθέτης Γιάννης Γλέζος, ανιψιός του Γ. Ρίτσου, θα ερμηνεύσει έργα του, μεταξύ των οποίων και τραγούδια σε στίχους Γ. Ρίτσου. Είσοδος ελεύθερη.
Monday, August 3, 2009
Αρθρα για βιβλία στο "Βήμα"
Η ΤΑΠΕΙΝΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΣ
Η ζωή της Νάνσι Κιούναρντ, της αυτοκρατορίας υπερατλαντικών ατμοπλοίων, που απαρνήθηκε την περιουσία της για να υπερασπιστεί τους καταφρονεμένους
ΤΑΝΤΕΟΥΣ ΜΙΤΣΙΝΣΚΙ: Οαιδεσιμότατος Φάουστ. Μετάφραση, χρονολόγιο Δημήτρης Χουλιαράκης, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009, σελ. 394, τιμή 18 ευρώ
Ο Φάουστ στην Πολωνία
Ενας καθολικός ιερωμένος και ένας νεαρός επαναστάτης - ο κόσμος του πνεύματος και της ύλης- σε μια αλλόκοτη μονομαχία. Η πλοκή εκ πρώτης όψεως απλή: Ενας νεαρός επαναστάτης, ο Πέτρος, εξορίζεται από τις τσαρικές αρχές στις εσχατιές της πολωνικής γης. Παραμονή Χριστουγέννων ...
δημήτρης σταματόπουλος: Το Βυζάντιο μετά το έθνος Το πρόβλημα της συνέχειας στις βαλκανικές ιστοριογραφίες. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2009, σελ. 429, τιμή 31,35 ευρώ
Σε ποιον ανήκει το Βυζάντιο
Ελληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρώσοι, Αλβανοί, Ρουμάνοι, Τούρκοι και τα κομμάτια της βυζαντινής πίτας. Το πρόβλημα της χρονικής συγκρότησης και της συνέχειας του ελληνικού έθνους βρέθηκεστο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης πριν από μερικά χρόνια. Το όνομα ...
ΦΑΚΕΛΟΣ ΠΑΖΟΛΙΝΙ
Πώς ένα βιβλίο έπαιξε καθοριστικό ρόλο ώστε να ανοίξει και πάλι από τη Δικαιοσύνη η υπόθεση του θανάτου του διάσημου ιταλού σκηνοθέτη και συγγραφ...
giuseppe lo bianco, sandra rizza: Ρrofondo nero Μattei, De Μauro, Ρasolini. Un΄unica pista all΄origine delle stragi di Stato. Εκδόσεις Chiarelettere, 2009, σελ. 295, τιμή 14,60 ευρώ
Ποιος σκότωσε τον Πιερ Πάολο Παζολίνι
Η δολοφονία του διάσημου σκηνοθέτη και συγγραφέα ήτανσεξουαλικό ή πολιτικό έγκλημα; Ενα βιβλίο που κυκλοφόρησε στην Ιταλία, καρπός προσπάθειας δύο δημοσιογράφων από το Παλέρμο οι οποίοι ερευνούν κυρίως την εγκληματική δράση της Μαφίας, υποστηρίζει τη δεύτερη εκδοχή και προκαλεί σειρά αντιδράσεων. Το ενδεχόμενοαναψηλάφησηςτης υπόθεσης είναι πιθανό. H δολοφονία του Παζολίνι, εκείνον τον μακρινό Νοέμβριο του 1975, στην παραλία της Οστιας έξω από τη Ρώμη, δεν ήταν άγριο έγκλημα σεξουαλικού πάθους αλλά ...
james ellroy: Ο νυχτερινός επισκέπτης. Μετάφραση Ανδρέας Αποστολίδης, Εκδόσεις Αγρα, 2009, σελ. 358, τιμή 16 ευρώ
tζίλιαν φλιν: Σκοτεινός τόπος. Μετάφραση Γωγώ Αρβανίτη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2009, σελ. 478, τιμή 21 ευρώ
π.ντ. τζέϊμς: Αθώο αίμα. Μετάφραση Τούλα Τόλια, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009, σελ. 384, τιμή 18 ευρώ
τom rob smith: Παιδί 44. Μετάφραση Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου, Εκδόσεις Πατάκη, 2009, σελ. 512, τιμή 20,50 ευρώ
τζον λε καρέ: Οι άνθρωποι του Σμάιλι. Μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009, σελ. 426, τιμή 18 ευρώ
Φόνοι στις ακτές
Πέντε αστυνομικές περιπέτειες από παλαιότερους και νεότερους μετρ του είδους. O Τζέιμς Ελρόι (1948), ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους αμερικανούς συγγραφείς, το 1980 σχεδίασε την πλοκή ενός μυθιστορήματος με ήρωα έναν αστυνομικό ...
christoph schminck -gustavus: Μνήμες Κατοχής: Ιταλοί και Γερμανοί στα Γιάννενα και η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας. Μετάφραση Αλκιβιάδης Νέττας, Σοφία Γεωργαλλίδη, Αννα Παντίδη, Θανάσης Παντίδης, Επιμέλεια Ελένη Τορόση, Επίμετρο Ρένα Μόλχο, Εκδόσεις Ισνάφι (Ιωάννινα), 2008, σελ. 453, τιμή 24.50 ευρώ
Το φάντασμα των Ιωαννίνων
Η εξόντωση των εβραίων της ηπειρωτικής πρωτεύουσας και ένα δικαστικό σκάνδαλο στη σύγχρονη Γερμανία. Το κοινό, εκατόν πενήντα περίπου ακροατές, παρακολουθούν με ενδιαφέρον την αποψινή ομιλία στην ιστορική αίθουσα του Πρωτοδικείου Βρέμης. Αλλά και με ανάμεικτα ...
ΠΡΟΘΗΚΕΣ
ποίηση
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ Ωδαί
Μετά την επιτυχία της έκδοσης Σολωμού και με την ίδια εκδοτική φιλοσοφία, ο καθηγητής Δημηρούλης παρουσιάζει την ποίηση του Κάλβου. Η μεγάλη εισαγωγή (132...
μυθιστόρημα
SALIM BACHI Η σιωπή του Μωάμεθ
Ο αλγερινός συγγραφέας γράφει ένα μυθιστόρημα με ήρωα τον Μωάμεθ. Γύρω στο 600 μ.Χ., ο συγγραφέας παρακολουθεί τον ήρωά του μεταξύ Μέκκας και Μεδίνας,...
λίβελος
AΝΩΝΥΜΟΥ Εναντίον του Πάπα
Διεθνές μπεστ σέλερ που εκδόθηκε στην Ιταλία στην πρώτη επέτειο της εκλογής του καρδιναλίου Ιωσήφ Ράτσινγκερ ως Πάπα, με το όνομα Βενέδικτος ΙΣτ'....
Απαγορευμένα Πειράματα. Το περίεργο ζευγάρωμα σεξ και επιστήμης
ΜΑΙΡΗ ΡΟΑΤΣ
Χρειάστηκε να φθάσω στο ένα τρίτο αυτού του βιβλίου για να σιγουρευτώ ότι... μπορείτε να υποστείτε το σοκ παρουσίασής του. Μου πήρε άλλο ένα τρίτο για ...
Σκέψου σαν Θεός: Πυθαγόρας και Παρμενίδης - Οι απαρχές της Φιλοσοφίας
ΑΡΝΟΛΝΤ ΧΕΡΜΑΝ
Οπως ακριβώς μια ανατολή που κάνει τη θάλασσα να σκιρτήσει μπορεί να ξυπνήσει μέσα μας και μια αναζήτηση, έτσι ο φοιτητής της δεκαετίας του ΄70 Χέρμαν ...
Μια σύντομη ιστορία του παράδοξου. Η φιλοσοφία και οι λαβύρινθοι του νου
ΡΟΪ ΣΟΡΕΝΣΕΝ
Οπως ακριβώς μια ανατολή που κάνει τη θάλασσα να σκιρτήσει μπορεί να ξυπνήσει μέσα μας και μια αναζήτηση, έτσι ο φοιτητής της δεκαετίας του ΄70 Χέρμαν ...
Τα άρθρα στη "ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ" της "Ελευθεροτυπίας"
- Κοινωνικός απομονωτισμός
Προ δέκα ετών, ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος είχε εκδώσει ένα βιβλίο με επτά ιστορίες («Βαθύς και λυπημένος, όπως κι εσύ»), που εκτυλίσσονται σε έναν τόπο δικής του επινόησης.
ΟΙ "ΚΛΑΣΙΚΟΙ" της νέας χιλιετίας Απληστία: θανάσιμη νόσος της εποχής
Εργα του 21ου αιώνα που θα αφήσουν εποχή Ο κόσμος, σύμφωνα με τη Γέλινεκ, χωρίζεται στους έχοντες και σ' εκείνους που εποφθαλμιούν τα κεκτημένα των άλλων. Ο αγώνας για την απόσπαση της ξένης ιδιοκτησίας μπορεί να γίνει αδυσώπητος, καθώς κάποιοι γίνονται αδίστακτοι όταν αποφασίζουν να αρπάξουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούν πως τους ανήκει.
Υίωση
Παράφωνοι στοχασμοί για την ποίηση με αφορμή το κείμενο του Ευγένιου Αρανίτση Το «ένθετο» κείμενο του Ευγένιου Αρανίτση στο Σύσσημον του ποιητή Νίκου Παναγιωτόπουλου1 αφήνει προγραμματικά έξω το εκτός: ό,τι θα πρέπει να εννοηθεί, όχι απλώς ως ε-ξενισμένο Εγώ, αλλά ως το Αλλο. Ο,τι είναι μη παριστώμενο και, εντούτοις, ζητά να παρασταθεί.
Ιστορίες σε εξοχικά τοπία
Πόσα ερωτήματα χωρούν σε ένα τριήμερο; Το κατά Σλινκ Σαββατοκύριακο προτίθεται να περιλάβει όσα περισσότερα γίνεται, σε σχέση με ένα αιχμηρό πολιτικό ζήτημα: την αποδοχή ενός (πρώην;) τρομοκράτη από τον οικογενειακό και πολιτικό του περίγυρο και την ίδια την κοινωνία.
Οι ισχυροί χαρακτήρες
Η Χρύσα Κουράκη, που γεννήθηκε το 1974 στην Αθήνα, εργάζεται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα «Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες στο πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή 1969-1995». Στο βιβλίο της αυτό επιχειρεί μια λεπτομερή περιγραφή και ανάλυση των μυθιστορηματικών χαρακτήρων στο έργο της Ζωρζ Σαρή.
Ο φόνος είχε καταντήσει πολύ μπανάλ
Ηδη από την εποχή του Ντάσιελ Χάμετ και του Ρέιμοντ Τσάντλερ το λεγόμενο αστυνομικό μυθιστόρημα, ιδίως στη νουάρ εκδοχή του, ενείχε έντονες πολιτικές αιχμές, ασκώντας κριτική σε κοινωνικές τάσεις και ατομικές συμπεριφορές, θίγοντας την παρακμή και τη διαφθορά θεσμών και προσώπων, εξάροντας συνάμα, με μια πικρή μελαγχολία κι ένα υποδόριο χιούμορ, τον ρομαντισμό, την αξιοπρέπεια, την απόλυτη εντιμότητα.
Σχετικά με την προβληματική της τρέλας
Το να θελήσει κανείς να προσεγγίσει το φαινόμενο της τρέλας ορίζοντάς την ως απόκλιση από μια κατάσταση που τίθεται ως φυσιολογική, οδηγεί τόσο σε αντιφάσεις όσο και σε αμηχανία όσον αφορά τον προσδιορισμό τούτης της δήθεν φυσιολογικής κατάστασης, η οποία θ' αποδειχθεί σε τέτοιο βαθμό συμβατική ως όρος, ώστε να χάσει το νόημά της.
Η φιλοσοφία ως κριτική της θεολογικής αποξένωσης
«Η θρησκεία είναι [...] η παιδική ουσία του ανθρώπου. Ή: στη θρησκεία ο άνθρωπος είναι ένα παιδί. Το παιδί δεν μπορεί να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του μέσω της δικής του δύναμης, μέσω αυτενέργειας, αλλά στρέφεται με παρακλήσεις στα όντα από τα οποία αισθάνεται και ξέρει ότι εξαρτάται, στους γονείς του, προκειμένου μέσω αυτών να λάβει ό,τι επιθυμεί.
Συνταγές μαγειρικής για γυναίκες συγγραφείς
Στον απόηχο της επικαιρότητας, κι αφού βρεθήκαμε προσφάτως, με τον τρόπο που βρεθήκαμε, σε Μεξικό και Κούβα, το χοιρινό με δενδρολίβανο θα ήταν μια καλή επιλογή.
Χορεύετε, παρακαλώ;
Ο χώρος του χορού έχει επιδείξει τα τελευταία χρόνια έναν αξιοθαύμαστο δυναμισμό. Η δυναμική αυτή φαίνεται από τη θεαματική αύξηση του αριθμού των χορευτικών ομάδων, την εισαγωγή του χορού στα προγράμματα διδασκαλίας των δημόσιων ολοήμερων και των ιδιωτικών σχολείων, τη διοργάνωση από ιδιωτικούς, κυρίως, φορείς σεμιναρίων σχετικών με την κίνηση, στα οποία διδάσκουν ειδικοί από την Ευρώπη και την Αμερική.
Στον μαγικό καθρέφτη του χρόνου
Η δικαστικός Σταυρούλα Δημητρίου ξεκίνησε τη λογοτεχνική της καριέρα με μία ποιητική συλλογή (Ποίηση, εκδοτικός οίκος Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 2001, σ. 50). Η έννοια της Δικαιοσύνης είναι βασικός άξονας του έργου της. Στο ποίημα με τίτλο «Η συνείδησή σου» (σελ. 32) δίνει έμφαση στο σκληρό «από σίδερο» τρίγωνο της συνείδησης που πρέπει «να σ' αγκυλώνει / να σε ματώνει / σαν χρειασθεί».
Ενα βιβλίο για σπουδαστές και όχι μόνο
Ενας Γάλλος ελληνιστής και ιστορικός μπροστά στο μοναδικό φαινόμενο της ελληνικής γλώσσας Από την πρώτη ματιά, απ' το πρώτο ξεφύλλισμα καλύτερα αυτού του ιστορικού εγχειριδίου του γάλλου ελληνιστή Henri Tonnet, μένει κανείς με την εντύπωση ότι το γαλλικό κοινό, για το οποίο άλλωστε γράφτηκε, θα πρέπει να αισθάνθηκε ευγνωμοσύνη για το φως που αποπειράθηκε να ρίξει με τη γλωσσολογική και ιστορική του γνώση πάνω σε μια γλώσσα που από πολύ παλιά, από την πρώτη συνάντησή της με τη Ρώμη αλλά και τους βαρβάρους, θεωρήθηκε, όχι μόνον απ' τους απλούς ανθρώπους, αλλά και απ' τους μορφωμένους, ως η πιο ολοκληρωμένη, πλούσια και συνάμα η πιο δύσκολη γλώσσα που μιλήθηκε ή γράφτηκε ποτέ πάνω στη γη.
Η βασανισμένη ψυχή του ποιητή Ταρκόφσκι
Το κοινό γνωρίζει τον καλλιτέχνη μέσα από το έργο του. Υστερα και οι δύο μένουν μόνοι τους, με τον εαυτό τους. Η σχέση δεν μπορεί να πάει παραπέρα, εκτός κι αν ο δημιουργός απλώσει το χέρι του.
Πολιορκίες και αναταράξεις
Από την ίδρυσή της στις 16 Μαΐου 1703 από τον Μέγα Πέτρο ώς τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η πόλη αυτή ποτέ δεν έφτασε πιο κοντά στην απόλυτη καταστροφή απ' ό,τι κάτω από την επέλαση της ναζιστικής Γερμανίας.
Η λογοτεχνία του διχασμένου υποκειμένου
Μερικοί άνθρωποι θέλουν να γίνουν διάσημοι και να τους ξέρει όλος ο κόσμος. Δεν σκέφτονται σωστά όμως. Δεν έχει σημασία ποιος σε ξέρει ή ποιος είσαι. Σημασία έχει να είσαι κάτι περισσότερο από τον εαυτό σου.
Κομπόδεμα για την αιωνιότητα
Τώρα το καλοκαίρι είναι πάντα ευχάριστο τα βιβλία των διακοπών να αντισταθμίζουν το νήδυμο αποκάρωμα του παραθεριστή με θυελλώδεις περιπέτειες, όλως τερπνές παρά θίν' αλός. Και τι καλύτερο για την παραλία από ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται σε ένα ελληνικό νησί, ταμένο στον Μαμωνά, γι' αυτό και επονομαζόμενο «νησί του θείου Σκρουτζ»;
Ο βασιλιάς με κοντό παντελόνι
Οταν μπήκα στο Κύτταρο, το «Father of night» απ' την εκτέλεση των Manfred Mann με πήρε αμέσως απ' τα μούτρα. Τι κάνεις εδώ, μου λέει. Πώς γίνεται να ενηλικιώνεσαι προς τα πίσω; Του έδειξα την ταυτότητά μου από το «Μουσικό Εξπρές» και πέρασα.
Τα βιβλία από το "Εθνος"
«ΛΟΓΙΑ ΦΤΕΡΑ»
Στον προομηρικό κόσμο μεταφέρεται ο Χωμενίδης με το νέο του μυθιστόρημα, κεντρικός ήρωας του οποίου είναι ένας αοιδός του 8ου π.Χ. αιώνα, ο Τήνελλος. «E» 1/8 ...»«ΤΡΕΙΣ ΝΥΧΤΕΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ (ΚΑΙ ΜΙΑ ΗΜΕΡΑ)»
«E» 1/8 Είναι το δεύτερο βιβλίο της δημοσιογράφου Σόνιας Ζαχαράτου, μετά τα ποιητικά αφηγήματα «Πανσέληνος παρά κάτι» (Αστάρτη, 1998). ...»«ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΡΕΛΑΣ»
«E» 1/8 Τον τόμο συνθέτουν τρία «μικρομυθιστορήματα». Οι «Μέρες καφενείων» χρονολογούνται στις αρχές της δεκαετίας του 60, όταν ο Κανταρέ σπούδαζε στη Μόσχα. ...»«Η ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ»
«E» 25/7 Ο υπότιτλος τα λέει όλα: Από την ευφορία του 2004 στην κατάθλιψη του 2008. Ο συγγραφέας, στον ρόλο του αρθρογράφου, συγκεντρώνει σ' αυτό τον τόμο κείμενά του σε ελληνικές και ξένες εφημερίδες, μέσα από τα οποία καταγράφει μία πορεία τεσσάρων χρόνων της νεοελληνικής κοινωνίας. ...»«ΤΑ ΦΤΕΡΑ ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ»
«E» 25/7 Το εμπόριο και η εκμετάλλευση των καινούργιων σκλάβων, των μεταναστών, τα σημεία υποδοχής που μοιάζουν με στρατόπεδα συγκέντρωσης δίνουν πλέον πολλή «τροφή» στη λογοτεχνία της Μεσογείου και δη την αστυνομική. ...»«ΓΙΟΥΧΑΝΑΝ»
«E» 25/7 Είναι το ένατο μυθιστόρημα του συγγραφέα, στις σελίδες του οποίου το παρελθόν και το μέλλον συνδέονται με το νήμα της μνήμης και της ιστορίας. ...»«ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΟΥ»
«E» 18/7 Είναι το ένατο μυθιστόρημα ενός συγγραφέα που άρχισε να γράφει στα πενήντα του και η ζωή του είναι γεμάτη περιπέτειες. ...»«ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΚΥΡΙΑΣ»
«E» 18/7 Ο Περουβιανός συγγραφέας του «Κόκκινου Απρίλη» επινόησε μια ωραία ιστορία για να μιλήσει για το ψέμα, το χρήμα και τις καλές οικογένειες. ...»«Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΑΒΑΝΑΣ»
«E» 18/7 Μυθιστόρημα, βασισμένο σε πραγματικά στοιχεία, με ωμές, αφτιασίδωτες περιγραφές ενός κόσμου που αγωνίζεται να ζήσει. ...»
Σεντ Εξυπερί: 65 χρόνια από τον θάνατο του «πρίγκιπα» της λογοτεχνίας
ΠΑΡΙΣΙ. Στις 31 Ιουλίου 1944 κατέπεσε στη Μεσόγειο, κάπου στα ανοικτά της Μασσαλίας, ένα πολεμικό αεροπλάνο τύπου Lockheed Lightning Ρ-38. Πιλότος του ήταν ο «πρίγκιπας» της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Γάλλος Αντουάν ντε Σεντ Εξυπερί [Antoine de Saint-Exupéry], ο οποίος έπεσε θύμα αερομαχίας με γερμανό πιλότο. Σήμερα, 65 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο θρύλος του συγγραφέα του «Μικρού Πρίγκιπα», του βιβλίου που συντρόφεψε και συντροφεύει τα παιδικά χρόνια εκατομμυρίων ανθρώπων, μοιάζει πιο ζωντανός από ποτέ. Εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 65 ετών από τον θάνατό του διοργανώνονται σε πολλές πόλεις της Γαλλίας με επίκεντρο τη Μασσαλία.
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, πιλότος και λάτρης της περιπέτειας, ο γεννημένος το 1900 στη Λυών Σεντ Εξυπερί έγινε γνωστός κυρίως από τον «Μικρό Πρίγκιπα», βιβλίο το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1943 και έχει μεταφραστεί σήμερα σε περισσότερες από 200 γλώσσες σημειώνοντας εκδοτικό ρεκόρ. Αλλα βιβλία του όπως η «Νυχτερινή Πτήση», η «Γη των ανθρώπων» και το «Κάστρο» έγιναν επίσης διεθνή μπεστ σέλερ. Ο τραγικός όσο και μυστηριώδης θάνατός του στις 31 Ιουλίου 1944 έδωσε μυθικές διαστάσεις στη φήμη του συγγραφέα. Εκείνη την ημέρα, στις 8.45 το πρωί, ο Σεντ Εξυπερί απογειωνόταν με το Lightning Ρ-38 του από το αεροδρόμιο Μπαστία της Κορσικής για επιχείρηση στα νότια της Γαλλίας. Ηταν το τελευταίο ταξίδι του.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1998 ένας ψαράς βρίσκει κατά τύχη το βραχιόλι του συγγραφέα. Το 2000 ο αρχαιολόγος Λυκ Βαρνέλ θα ταυτοποιήσει επισήμως τμήμα της μηχανής και της ουράς του αεροπλάνου του Εξυπερί το οποίο εντόπισε στη θαλάσσια περιοχή της Μασσαλίας. Τα αίτια της πτώσης παρέμειναν άγνωστα. Ως τον Μάρτιο του 2008, όταν ένας υπέργηρος Γερμανός, ο πρώην πιλότος της Λουφτβάφε Χορστ Ρίπερτ, προέβη σε μια εντυπωσιακή αποκάλυψη: ότι στις 31 Ιουλίου 1944 είχε καταρρίψει ένα αεροπλάνο τύπου Lightning Ρ-38- ακριβώς στην περιοχή όπου πετούσε ο Εξυπερί.
Η «λύση» του μυστηρίου δεν αφαίρεσε τίποτε από τη δόξα που συνοδεύει, 65 χρόνια μετά τον θάνατό του, τον ευαίσθητο ανθρωπιστή συγγραφέα. Μόνο στην Ιαπωνία το μουσείο που είναι αφιερωμένο σε αυτόν, κοντά στο Τόκιο, εξακολουθεί να προσελκύει 400.00 επισκέπτες ετησίως.
Εκθεση με τίτλο «Ιnvitation au Voyage» («Πρόσκληση σε ταξίδι»), η οποία περιλαμβάνει φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα (όπως το βραχιόλι και άλλα) και ντοκουμέντα του Εξυπερί, λειτουργεί ως τις 30 Αυγούστου στο δημαρχείο της Μασσαλίας. [
Οι κουλτούρες δεν είναι στεγανές
ΟΣΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΠΩΣ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ, ΤΟΥ «ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ», ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΛΥΝΟΝΤΑΙ ΜΟΝΟ ΜΕ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ, ΔΕΝ ΘΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΘΟΥΝ ΚΑΘΟΛΟΥ ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Δεν θα πολυαρέσει αυτό το βιβλίο στους οπαδούς της ρεαλιστικής σχολής και του μηδενικού αθροίσματος στις διεθνείς σχέσεις. Όσοι όμως πιστεύουν πως η λεγόμενη «σύγκρουση των πολιτισμών» πρέπει να αντιμετωπιστεί με τον διαρκή και απροκατάληπτο διάλογο εντός των ορίων που χάραξε ο Διαφωτισμός, θα ενθουσιαστούν με το καινούργιο δοκίμιο του Τσβετάν Τοντόροφ. Πιστεύω μάλιστα πως σε πολιτικό επίπεδο η ομιλία του Μπάρακ Ομπάμα στις 4 Ιουνίου κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο διαπνεόταν εξ ολοκλήρου από τις ηθικές και πολιτικές αξίες που κατακλύζουν τον ποταμό ιδεών που ονομάζεται Τοντόροφ.
Στον παρόντα τόμο, ο ευρύτατα γνωστός συγγραφέας συγκρούεται μετωπικά με τις θεωρίες του μετανεωτερικού συρμού, οι οποίες στο όνομα του σχετικισμού ή του «σεβασμού στη διαφορετικότητα» αρνούνται να αποδεχθούν την ύπαρξη της βαρβαρότητας. Ο Τοντόροφ υποστηρίζει πως η βαρβαρότητα υπάρχει. Μόνο που δεν είναι αυτή που φαντάζονται οι οπαδοί του «πολέμου των πολιτισμών». Βαρβαρότητα και πολιτισμός δεν είναι δυο ακριβώς αντίθετες δυνάμεις, αλλά οι δύο πόλοι ενός άξονα. Βάρβαρη είναι εκείνη η δύναμη που δεν αναγνωρίζει την ανθρώπινη υπόσταση όσων είναι διαφορετικοί από αυτούς. Πολιτισμένη είναι εκείνη η δύναμη που παντού και πάντα αναγνωρίζει την ανθρώπινη υπόσταση των άλλων. Αυτός ο διαχωρισμός τού επιτρέπει να κατηγορεί ως βαθύτατα συντηρητικούς και επικίνδυνους όσους βαπτίζουν διαφωτισμό τη θέση που υποστηρίζει την ανωτερότητα της δυτικής κουλτούρας.
Ο συγγραφέας διακρίνει τον πολιτισμό «civilization» ως αναγνώριση του άλλου από τους πολιτισμούς «cultures». Με την έννοια των πολιτισμών διακρίνει τη γλώσσα, τη γραφή, τα μνημεία, τα έργα, τους κανόνες ζωής και τις συμπεριφορές συγκεκριμένων ομάδων. Αν και εκλαμβάνει τους πολιτισμούς ως ηθικά ουδέτερους, δεν υιοθετεί και την άποψη πως είναι της ίδιας αξίας όλα τα συστατικά τους.
Είναι βέβαιο πως πολιτισμός δεν υπάρχει εκεί όπου δεν αναγνωρίζονται οι «πολιτισμοί». Αντιθέτως ο πολιτισμός προοδεύει μόνο εκεί όπου αναγνωρίζεται η ανθρώπινη υπόσταση στους εκπροσώπους άλλων πολιτισμών. Αν, υποστηρίζει, αναζητούμε ένα καθολικό κριτήριο για την ανωτερότητα μιας κουλτούρας, είναι αυτό που αφορά εκείνη την κουλτούρα που περιορίζει την αλαζονεία των μελών της και παροτρύνει τα μέλη της να έχουν συνείδηση των παραδόσεών τους, αλλά και να μπορούν να αποστασιοποιούνται από αυτές.Ο φόβος της ΔύσηςΜε όπλο του τη μεθοδολογική και πολιτισμική διάκριση μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας, από τη μια, και τη διάκριση ανάμεσα στους «πολιτισμούς», από την άλλη, ο Τοντόροφ προχωρά σε πολύ καίριες και μεγάλης πολιτικής ακρίβειας κρίσεις για τα ζητήματα των συλλογικών ταυτοτήτων, για τα προβλήματα που γέννησε ο δυτικός φόβος έναντι της τρομοκρατίας, για τις υπεραπλουστεύσεις της Δύσης έναντι του Ισλάμ και για τα θέματα που αφορούν τον χαρακτήρα και το εύρος της ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Οι κουλτούρες δεν είναι κλειστοί, αναλλοίωτοι και προαιώνιοι οργανισμοί. Οι κουλτούρες δεν είναι μόνο πολλές, είναι και ζωντανοί οργανισμοί που μεταβάλλονται. Η γαλλική ταυτότητα δεν θα είχε εκκομισκευθεί, αν δεν είχε εκχριστιανισθεί και φυσικά δεν ήταν πάντα χριστιανική. Αυτό μπορούμε να το εφαρμόσουμε για κάθε κουλτούρα και ταυτότητα. Μάλιστα, και για την ελληνική. Αν δεχθούμε πως οι κουλτούρες δεν αποτελούν κλειστά συστήματα, ανοίγει ο δρόμος για τον διάλογο μεταξύ τους και για τη δυνατότητα των ατόμων να αλλάζουν κουλτούρα. Το αντίθετο οδηγεί στον «πόλεμο των πολιτισμών» και τη βαρβαρότητα των βασανισμών και των καμικάζι. Ο φοβισμένος κόσμος της Δύσης αντιμετωπίζει τον μνησίκακο κόσμο του Ισλάμ. Ηττημένοι είναι και οι δύο. Αν όμως οι πολιτισμοί δεν είναι κλειστά συστήματα, τότε ούτε το Ισλάμ έχει μόνο μια διάσταση, την επιθετική. Επίσης, ούτε οι δυτικές αξίες έχουν παντού και πάντα πολιτισμένη έκφραση. Αυτό συμβαίνει όταν ξεχνάμε πως οι προσβολές σε θέματα πίστης (δανέζικες γελοιογραφίες, ταινία του Τheo Van Gogh) θίγουν πρωτίστως τους πιστούς και όχι την πίστη. Ο σεβασμός όμως στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά είναι το κριτήριο του πολιτισμού. Η κριτική στη θρησκεία δεν έχει σχέση με τη γελοιοποίηση των πιστών. Γελοιοποίηση που κρύβεται πίσω από την ελευθερία του λόγου, σήμα κατατεθέν της σημερινής ακροδεξιάς.
Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης,ΤΑ ΝΕΑ, 01/08/2009
Τzvetan Τodorov
Ο ΦΟΒΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝΜΤΦ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ ΕΚΔ. ΠΟΛΙΣ, 2009, ΣΕΛ. 360
Εξαπάτηση και επιβίωση
Η ΕΞΟΡΙΑ ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΑΡΑ ΜΙΑ ΠΡΑΞΗ ΑΠΟΚΡΥΨΗΣ ΚΑΙ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΟΜΠΕΛΙΣΤΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. ΣΤΗΝ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ ΑΛΛΩΣΤΕ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ. ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΡΩΤΙΚΗ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ. ΕΤΣΙ ΚΙ ΕΔΩ, Σ΄ ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ.
Ο Χέρμαν Μπρόντερ έχει επιβιώσει από το Ολοκαύτωμα κρυμμένος σ΄ έναν αχυρώνα κάπου στην πολωνική ύπαιθρο, ενώ τα δύο παιδιά του έχουν πεθάνει στα στρατόπεδα. Η Γιάντβιγκα, η χωρική που τον έκρυβε, θα τον ακολουθήσει στη μεγάλη πορεία που θα ολοκληρωθεί στη Νέα Υόρκη, θα ασπασθεί τον εβραϊσμό και θα γίνει γυναίκα του, κάνοντάς του μάλιστα κι ένα παιδί. Όμως ο αστός Χέρμαν δεν αρκείται στο αγροτικό σεξ. Θα βρει καθ΄ οδόν τον έρωτα στη Μάσα, μιαν άλλη επιβιώσασα, γοητευτική και νευρωτική που θα χωρίσει για χάρη του. Κι εκεί που προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ εφιαλτικού παρελθόντος και κοινότοπου παρόντος στη Γη της Επαγγελίας, «ανασταίνεται» αίφνης η θεωρούμενη νεκρή προπολεμική σύζυγος, Ταμάρα. Τα δύο νοικοκυριά σύντομα θα γίνουν τρία, ενώ ο Χέρμαν διολισθαίνει ξανά σε μια ζωή γεμάτη συγκαλύψεις και αποκρύψεις. Ακόμη και η δουλειά του είναι εξ ορισμού ένα ψεύδος: ενώ δεν πιστεύει πια διόλου στον Ιουδαϊσμό «που επιβιώνει διά της εξαπάτησης», βιοπορίζεται συγγράφοντας άρθρα και βιβλία για έναν «απόμακρο σκληρό Θεό» κατ΄ εντολήν ενός δημοσιοσχεσίτη ραβίνου που κάνει καριέρα πάνω στις στάχτες του Ολοκαυτώματος.
Κι όμως, αγαπάει και τις τρεις γυναίκες του, όπως και εκείνες αυτόν, με συγκινητικό μάλιστα τρόπο. Η Ταμάρα είναι πλέον ώριμη, ορθολογική και πάντα όμορφη. Η Γιάντβιγκα διατηρεί την αγνότητα του αγροτικού της παρελθόντος. Αλλά είναι η Μάσα που με τις διαρκείς φαντασιώσεις, μεταπτώσεις και μικροαπάτες της κρατάει τον Χέρμαν σε εγρήγορση. Τον κάνει να ζηλεύει και να υποφέρει, αν και τελικά είναι αυτή που θα πληρώσει τον λογαριασμό, καθώς οι δύο άλλες, παρά το κοινωνικό τους χάσμα, θα τα βρουν και θα αναθρέψουν από κοινού το νεογέννητο παιδί, ενώ η τύχη του Χέρμαν αγνοείται: ίσως έχει ανακαλύψει την «αμερικανική εκδοχή του πολωνικού του αχυρώνα», σχολιάζει στο τέλος ο αφηγητής- συγγραφέας. Τίποτα δεν αλλάζει... και όμως.ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ...
Μιχάλης Μοδινός, ΤΑ ΝΕΑ, 01/08/2009
Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ
ΕΧΘΡΟΙ, ΜΙΑ ΕΡΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΜΤΦ. ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗΣ ΕΚΔ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2009, ΣΕΛ. 305
Η βασανισμένη ψυχή του ποιητή Ταρκόφσκι
- , ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 31 Ιουλίου 2009
- Αντρέι Ταρκόφσκι: Μαρτυρολόγιο. Ημερολόγια 1970-1986, πρόλογος-μτφρ.: Αλέξανδρος Ισαρης, εκδόσεις Ινδικτος, σ. 384, 28 ευρώ
Το κοινό γνωρίζει τον καλλιτέχνη μέσα από το έργο του. Υστερα και οι δύο μένουν μόνοι τους, με τον εαυτό τους. Η σχέση δεν μπορεί να πάει παραπέρα, εκτός κι αν ο δημιουργός απλώσει το χέρι του. Δεν έχουμε να κάνουμε με κουτσομπολιό φυσικά, αλλά με την ανάγκη για πιο άμεση επαφή, επικοινωνία. Το «Μαρτυρολόγιο» είναι ακριβώς αυτό και αφορά τον ποιητή της εικόνας Αντρέι Ταρκόφσκι και τις ανησυχίες του, τις σκέψεις του, την αγωνία του.
Ο Ρώσος σκηνοθέτης δεν έτυχε της καλύτερης αντιμετώπισης από το σοβιετικό καθεστώς και ίσως αυτό τον ώθησε να κρατά σημειώσεις, ημερολόγια. Το γιατί ξεκινά από τον Απρίλιο του 1970 είναι κάτι που μένει αναπάντητο. Τα σκόρπια γραπτά του Ταρκόφσκι ήρθαν στην επιφάνεια από τη γυναίκα του Λαρίσα Ταρκόφσκαγια και στη συγκεκριμένη έκδοση υπάρχει σημείωμα από την ίδια, στο οποίο τονίζει: «Μετά τον θάνατο του Αντρέι, είδε το φως της δημοσιότητας ένας πλήθος άρθρων και αναμνήσεων, αυτοαποκαλούμενων φίλων και μαθητών, που αλλοίωναν την αλήθεια ή τη διαστρέβλωναν κατάφωρα. Θεώρησα λοιπόν σωστό, εν ονόματι της αλήθειας, να αφήσω τον Αντρέι να μιλήσει στους αναγνώστες με την ίδια του τη φωνή και με τα ίδια του τα λόγια».
Ο πρόλογος και η μετάφραση του Αλέξανδρου Ισαρη στέκονται με αξιοπρέπεια απέναντι στον Ρώσο και το «Μαρτυρολόγιό» του, χωρίς να αφαιρούν τίποτα από την ουσία των όσων αποτύπωσε αυθόρμητα σε 16 τετράδια.
Ξεφυλλίζοντας το ημερολόγιο, ανακαλύπτουμε τον οργισμένο Ταρκόφσκι, τον καταπιεσμένο, τον τρυφερό, τον επαγγελματία, τον εξόριστο, τον στοχαστή. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν θα ήθελε τα προσωπικά του βάσανα να έρθουν στο φως, ωστόσο το κοινό υπήρχε πάντα στο μυαλό του.
Το βιβλίο συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό και DVD του γερμανικού ντοκιμαντέρ «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Αντρέι Ταρκόφσκι: Εξορία και θάνατος», που ενισχύει τη βιογραφία του σκηνοθέτη. Τα ημερολόγια γενικά δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο, εντούτοις εδώ διαβάζουμε την ψυχή του σπουδαίου Ρώσου που ταλαιπωρήθηκε, διότι «είναι μαρτυρικό να μην μπορείς να δουλέψεις». Ο Αντρέι Ταρκόφσκι πέθανε στις 29 Δεκεμβρίου 1986 από καρκίνο.
Ο φόνος είχε καταντήσει πολύ μπανάλ
- , ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 31 Ιουλίου 2009
- Maurice Attia: Το μαύρο Αλγέρι, μτφρ.: Μαρία Μηλολιδάκη, επιμέλεια: Αννα Μαραγκάκη, επίμετρο: Michel Winock και Charles-Robert Ageron, εκδόσεις Πόλις, σ. 398, 18 ευρώ
Ηδη από την εποχή του Ντάσιελ Χάμετ και του Ρέιμοντ Τσάντλερ το λεγόμενο αστυνομικό μυθιστόρημα, ιδίως στη νουάρ εκδοχή του, ενείχε έντονες πολιτικές αιχμές, ασκώντας κριτική σε κοινωνικές τάσεις και ατομικές συμπεριφορές, θίγοντας την παρακμή και τη διαφθορά θεσμών και προσώπων, εξάροντας συνάμα, με μια πικρή μελαγχολία κι ένα υποδόριο χιούμορ, τον ρομαντισμό, την αξιοπρέπεια, την απόλυτη εντιμότητα.
Τη σκυτάλη από το αμερικανικό νουάρ την παρέλαβαν επαξίως Γάλλοι συγγραφείς, εντόνως πολιτικοποιημένοι, πολλοί από τους οποίους έδρασαν στη διάρκεια του Μάη του '68. Ο Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ (1942-1995) θεωρείται δικαίως γενάρχης του νέου αστυνομικού νουάρ μυθιστορήματος, γνωστού πλέον ως neo-polar. Αλλοι σπουδαίοι εκπρόσωποι του είδους είναι ο Ζαν-Κλοντ Ιζό (1945-2000) και ο Πατρίκ Ρενάλ (1946). Εδώ η βία είναι πολύ πιο γενικευμένη απ' ό,τι στο παλιό νουάρ, ενίοτε ανερμάτιστη και ξέφρενη, αντισταθμίζεται από τις άφθονες αναφορές στη μουσική -κυρίως κλασική και τζαζ, χωρίς να λείπει και το ροκ, όπως στην περίπτωση του Ρενάλ, ή το χιπ-χοπ, όπως συμβαίνει με τον Ιζό-, οι αναφορές στην πολιτική συγκυρία πληθαίνουν και προσφέρονται με τεκμηριωμένο τρόπο, εν είδει ντοκιμαντέρ, ο ρομαντισμός γίνεται πιο σκοτεινός. Στη χορεία των συγγραφέων του neo-polar εντάσσεται πανηγυρικά και ο Maurice Attia (Μορίς Ατιά), γεννημένος στο Αλγέρι πριν από έξι δεκαετίες, στα 1949, ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, σεναριογράφος, και συγγραφέας, ο οποίος έρχεται να μας συγκλονίσει με το μυθιστόρημα «Το μαύρο Αλγέρι», ήδη τιμημένο, το 2007, με το βραβείο Jean Amila-Meckert ως το καλύτερο βιβλίο λαϊκής έκφρασης και κοινωνικής κριτικής της χρονιάς, το βραβείο του Φεστιβάλ μεσογειακού αστυνομικού μυθιστορήματος και το βραβείο Michel Lebrun.
Ο Ατιά ξετυλίγει αριστοτεχνικά την πλοκή, στο φόντο του Πολέμου της Αλγερίας, και ιδίως στην κορύφωση των δραματικών γεγονότων ανάμεσα στις 22 Ιανουαρίου και στις 30 Αυγούστου του 1962. Βομβιστικές επιθέσεις, εμπρησμοί, πυροβολισμοί, εκπυρσοκροτήσεις, μακελειό, σφαγές, κραυγές απόγνωσης και ουρλιαχτά μίσους συνθέτουν την τραγικά κακόφωνη... μουσική υπόκρουση της αφήγησης, που είναι, όπως σε μιαν άγρια όπερα, πολυφωνική. Για την ακρίβεια, τέσσερις φωνές μιλάνε για τα τεκταινόμενα, τέσσερις φωνές-ψίθυροι μέσα στο όργιο των οιμωγών και των εκρήξεων. Δύο αστυνομικοί, έντιμοι και απαυδισμένοι από την παράνοια και τη διαφθορά, ο Μορίς Σουκρούν και ο Πάκο Μαρτίνεθ, μία ελεύθερη και περήφανη γυναίκα, η Ιρέν, ερωμένη του Πάκο, και μία ηλικιωμένη γυναίκα, η Τερέζα, γιαγιά του Πάκο, αφηγούνται εναλλάξ τα όσα συμβαίνουν. Ενας διπλός φόνος, χρεωμένος στην ακροδεξιά Οργάνωση Μυστικός Στρατός, τη διαβόητη OAS, ρίχνει τον Μορίς και τον Πάκο στην περιπέτεια της εξιχνίασής του. Μια περιπέτεια και μια εξιχνίαση για τις οποίες ουδείς άλλος μοιάζει να ενδιαφέρεται μέσα στο κλίμα των αλλεπάλληλων συγκρούσεων, της στρατηγικής τής έντασης, της σχεδόν απόλυτης διάλυσης του κοινωνικού ιστού στο φλεγόμενο Αλγέρι.
Τέσσερις άνθρωποι ήδη τσακισμένοι από τη βία, από την έκλειψη της ελπίδας, από τον αφανισμό της λογικής. Ο Σουκρούν θα δολοφονηθεί γιατί θέλει να εγκαταλείψει την Αλγερία, κι έτσι οι ακροδεξιοί υπέρμαχοι της Γαλλικής Αλγερίας τον θεωρούν προδότη. Ο Πάκο, στα τριάντα του χρόνια, δεν εμπιστεύεται τους συναδέλφους του, γαντζώνεται μονάχα από τη φιλία και τον έρωτα, βλέπει τον κόσμο να καταρρέει γύρω του, πέφτει θύμα του ψεύδους και της προδοσίας. Η Ιρέν έχει χάσει το ένα πόδι της ύστερα από έκρηξη σε κάποιο καζίνο, την ευθύνη της οποίας έχει αναλάβει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Αλγερίας, το FLN. Τέλος, η Τερέζα πέφτει θύμα της γεροντικής άνοιας, συντρίβεται από τις ενοχές της γιατί μεγάλωσε τον εγγονό της, τον Πάκο, μέσα στο ψέμα ότι ο πατέρας του ήταν αναρχικός ήρωας του Ισπανικού Εμφυλίου, δολοφονημένος από τους σταλινικούς, ενώ στην πραγματικότητα τον σκότωσε ο σύζυγος της ερωμένης του. Ο λόγος της τελευταίας, ένθετος ανάμεσα στις αφηγήσεις των τριών άλλων, είναι κατακερματισμένος, αποτελείται από θραύσματα φράσεων, φαινομενικά ακατανόητων, αλλά στην πραγματικότητα αυτά τα ράκη λόγου, που θυμίζουν τόσο Σάμιουελ Μπέκετ όσο και Σάρα Κέιν, εκφράζουν κρίσιμα την κατακερματισμένη κατάσταση στο Αλγέρι κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές αυτής του 1960: «Δεν νιώθω άρρωστη... Κουρασμένη ναι, αλλά όχι άρρωστη... Οι λέξεις... Διψάω για λέξεις... Τις ψάχνω στο βάθος ενός πηγαδιού... Τις ανεβάζω με τον κουβά... Χύνονται πριν φτάσουν στο στόμα μου... Νομίζω πως είναι εκεί... Κυλούν σαν νερό από το κεφάλι μου... Σαν δάκρυα από τα μάτια μου... Κι όμως, δεν κλαίω... Γιατί να κλάψω;... Πού είναι ο άντρας μου;... Κι ο γιος μου;... Κι ο μικρός Πάκο;... Ο πόλεμος τελείωσε;... Ναι... Είμαι σίγουρη ότι τελείωσε... Οι εκρήξεις ήταν στ' όνειρό μου... Στην Ισπανία βασιλεύει ειρήνη... Ενα πυροτέχνημα, ίσως;...Οχι, όνειρα, κακές αναμνήσεις από τον πόλεμο...».
Ο Πάκο και η Ιρέν παραμένουν περήφανοι, αν και κουρασμένοι, παραμένουν έλλογοι, παρ' όλο τον περιρρέοντα παραλογισμό, παραμένουν ρομαντικοί, μολονότι έχουν χάσει κάθε ψευδαίσθηση. Ο Πάκο εμμένει πεισματικά στην έρευνά του, θέλει να λύσει ένα αίνιγμα που δεν απασχολεί κανέναν, όπως ο Φίλιπ Μάρλοου του Τσάντλερ πέφτει διαρκώς πάνω σε πτώματα, συναντιέται με παράφρονες δολοφόνους, αντιμετωπίζει διεφθαρμένους αστυνομικούς, διεστραμμένους αστούς, όπως ο γέροντας Τεβενό που κακοποιούσε την ίδια του τη θυγατέρα, την Εστέλ, και που εκβίαζε άλλους διεστραμμένους διατηρώντας ένα αρχείο με φωτογραφίες τους σε στιγμές ακολασίας. Η Ιρέν εμμένει πεισματικά στο να στηρίζει τον Πάκο στις προσπάθειές του, να του προσφέρει φωτεινές στιγμές ερωτικού πάθους μέσα στον γύρω ζόφο, να τον βοηθάει με ιδέες, αλλά και με τη σωματική της παρουσία, στην εξιχνίαση της υπόθεσης.
Αριστοτεχνικά, με ποικίλες αναφορές στον κινηματογράφο (Τσαρλς Λότον, Μαρσέλ Καρνέ, γουέστερν και νουάρ), στη λογοτεχνία (Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, Λουί Φερντινάν Σελίν, Αλμπέρ Καμύ), και στη μουσική (Λιλί Λαμπασί, Γκλόρια Λάσο, Ελβις, Πίτερ Σίστερς), ο Ατιά εκφράζει την ελπίδα των απελπισμένων, όπως έλεγαν οι στοχαστές της Σχολής της Φρανκφούρτης, μας δροσίζει με τις στάλες της αγάπης και της εντιμότητας μέσα στο μαύρο Αλγέρι, στο σκοτεινό τοπίο του μίσους και της ατιμίας, μεταφέροντάς μας, με όχημα μιαν αστυνομική πλοκή, σε μιαν από τις πιο μελανές σελίδες της εποχής μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κοινωνικός απομονωτισμός
- , ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 31 Ιουλίου 2009
- Βαγγέλης Ραπτόπουλος: Απέραντα άδειο σπίτι, εκδόσεις Κέδρος, σ. 296, 15 ευρώ
Προ δέκα ετών, ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος είχε εκδώσει ένα βιβλίο με επτά ιστορίες («Βαθύς και λυπημένος, όπως κι εσύ»), που εκτυλίσσονται σε έναν τόπο δικής του επινόησης. Τον αποκαλούσε Λίμνη Αχαΐας. Με το πρώτο συνθετικό παρέπεμπε στα ακίνητα νερά μιας λίμνης, υπονοώντας το ακύμαντο της ζωής των ηρώων του. Ενώ, με το δεύτερο, σηματοδοτούσε μια αντιπροσωπευτική περιοχή της Ελλάδας, τα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου, όπου αναπτύχθηκαν, επί της εθνικής οδού, τα πρώτα θέρετρα της ηπειρωτικής χώρας, με τα οποία και γειτνιάζει η Λίμνη Αχαΐας. Ο συγγραφέας επιθυμούσε να στήσει ένα σκηνογραφικό πλαίσιο, που ως τόπος να συνδυάζει τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός ελληνικού χωριού με αυτά μιας αντιπροσωπευτικής τουριστικής περιοχής. Ο στόχος του, τότε, ήταν να υποδηλώσει την εκφυλιστική μεταμόρφωση της ελληνικής επαρχίας, γι' αυτό και, σύμφωνα με τις επτά ιστορίες που πλάθει, στη Λίμνη Αχαΐας συμβαίνουν σημεία και τέρατα.
Στο πρόσφατο βιβλίο, ο Ραπτόπουλος επανέρχεται στον ίδιο τόπο και πάλι με επτά ιστορίες. Πιθανώς και να πρόκειται για δύο βιβλία φετίχ, καθώς εκδίδονται κατά τα έτη που στρογγυλεύει η ηλικία του. Ισως ο συγγραφέας να υποτονθορύζει, τι σαράντα, τι πενήντα, εγώ, ως ένας μικρός θεός, ολοκληρώνω σε επτά ιστορίες τη δημιουργία του μυθιστορηματικού μου κόσμου. Εξάλλου, παρότι πρόκειται για αυτόνομες ιστορίες, προβάλλει ευκρινώς ένα ενιαίο μυθιστορηματικό σύμπαν. Μάλιστα, οι επτά ιστορίες και των δύο βιβλίων είναι αρκούντως αμαρτωλές, παραπέμποντας έτσι στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Μόνο που αυτή τη φορά, οι ιστορίες δεν εκτυλίσσονται στη Λίμνη Αχαΐας. Τουλάχιστον όχι εξ ολοκλήρου, όπως στο προηγούμενο βιβλίο. Ωστόσο, σε όλες τις ιστορίες υπάρχει ένα τμήμα ή έστω και μία μόνο σκηνή, που λαμβάνει χώρα εκεί. Αυτό δικαιολογείται επαρκώς μυθοπλαστικά, καθώς το θέρετρο παρουσιάζεται ως ένας μοιραίος τόπος στη ζωή των ηρώων. Επιπλέον, η Λίμνη Αχαΐας παίρνει εδώ διαστάσεις έμμονης ιδέας για τον συγγραφέα, καθώς ως αφηγητής-σκηνοθέτης των ιστοριών παρεμβαίνει συνομιλώντας με τον αναγνώστη. Τελικά, η Λίμνη Αχαΐας έχει ταυτιστεί με τον Ραπτόπουλο, κάτι, ας πούμε, τηρουμένων των αναλογιών, σαν τη Σκιάθο του Παπαδιαμάντη.
Ο Ραπτόπουλος έχει σχεδιάσει κατά τέτοιον τρόπο τις καινούριες ιστορίες του, ώστε να διαδραματίζονται μεν στην Αθήνα, αλλά οι ήρωές τους, νοερά ή πραγματικά, να κινούνται ανάμεσα σε δύο διαμετρικά αντίθετους πόλους: τη Λίμνη Αχαΐας, ως πρότυπο της αλλοτριωμένης σήμερα ελληνικής επαρχίας, και το διεθνές αεροδρόμιο Αθηνών. Στις δύο ιστορίες, που τοποθετούνται στις αρχές του 2000, είναι το αεροδρόμιο του Ελληνικού, ενώ, στις υπόλοιπες, το «Ελευθέριος Βενιζέλος». Σε κάθε περίπτωση, αυτός ο δεύτερος πόλος δηλώνει την έξοδο προς έναν διαφορετικό κόσμο, ήδη παγκοσμιοποιημένο. Παρόλο που, εκ πρώτης όψεως, τα πήγαιν'-έλα των ηρώων στο αεροδρόμιο μοιάζουν σαν παραγεμίσματα, για να ενισχυθεί ο πάντα επιδιωκόμενος σπονδυλωτός χαρακτήρας της συλλογής, τελικά, το αχανές και απρόσωπο του χώρου βοηθά τον συγγραφέα να φτάσει στον στόχο του...
Απληστία: θανάσιμη νόσος της εποχής
- ΟΙ «ΚΛΑΣΙΚΟΙ» της νέας χιλιετίας
- Εργα του 21ου αιώνα που θα αφήσουν εποχή
- , ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 31 Ιουλίου 2009
- Ελφρίντε Γέλινεκ: Απληστία, μτφρ.: Γιώργος Δεπάστας, εκδόσεις Εκκρεμές, σ. 388, 22,47 ευρώ
Ο κόσμος, σύμφωνα με τη Γέλινεκ, χωρίζεται στους έχοντες και σ' εκείνους που εποφθαλμιούν τα κεκτημένα των άλλων. Ο αγώνας για την απόσπαση της ξένης ιδιοκτησίας μπορεί να γίνει αδυσώπητος, καθώς κάποιοι γίνονται αδίστακτοι όταν αποφασίζουν να αρπάξουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούν πως τους ανήκει.
Η ανθρώπινη απληστία στο ομότιτλο μυθιστόρημα της αυστριακής συγγραφέως, που τιμήθηκε με Νόμπελ το 2004 και που σε όλα της τα έργα καταγγέλλει την ασύστολη κατάχρηση εξουσίας εκείνων που την κατέχουν, είναι υπεύθυνη για την ηθική κατάπτωση των δυτικών κοινωνιών.
Η «Απληστία», που κυκλοφόρησε στο γύρισμα του αιώνα, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για μία από τις ολέθριες κοινωνικές μάστιγες. Στον ζοφερό κόσμο του μυθιστορήματος τα σκοτεινότερα ανθρώπινα ένστικτα, ο κανιβαλισμός, η εξάρτηση, η υποταγή και η παντελής έλλειψη ηθικών φραγμών αποδίδονται με μια μοναδική μαεστρία της γλώσσας, υπονομεύοντας όλες τις πεποιθήσεις μας για την υποτιθέμενη ανθρώπινη καλοσύνη. Το κείμενο είναι πυκνό σε νοήματα, εκτοπίζοντας όλα τα προσχήματα και τις βεβαιότητές μας με αφοπλιστική τραχύτητα και παραλυτική ειλικρίνεια, σχολιάζοντας ταυτόχρονα το παρελθόν των ηρώων της και όλο το περιβάλλον στο οποίο αναστήθηκαν και έζησαν, σαρκάζοντας τις αρπακτικές συνήθειες των ανθρώπων που τώρα πια λειτουργούν όπως οι τράπεζες: δεν δίνουν τίποτα αν δεν στοχεύουν να το πάρουν πίσω με τόκο. Οταν οι άνθρωποι μαθαίνουν από τις τράπεζες τρόπους αρπαγής, παύουν να χωρούν στις απαιτήσεις τους. Ολοι είναι άπληστοι για κάποια μορφή ιδιοκτησίας: οι άντρες για τα σπίτια των μοναχικών γυναικών και οι γυναίκες για την κινητή καρδιά κάποιου άντρα που όλο τους ξεγλιστράει. Οι γιοι αντιγράφουν πιστά τους πατεράδες τους και οι σχέσεις περιορίζονται σε σχέσεις υποταγής και εξάρτησης. Οι γυναίκες παρουσιάζονται ως θύματα μιας διαστρεβλωμένης ιδεολογίας, η οποία τις οδηγεί στην εθελούσια παραχώρηση της χρήσης του σώματός τους και της περιουσίας τους. Απολύτως υποταγμένες στον μηχανισμό της σύγχρονης δουλείας, εξαρτημένες όχι μόνο από τη δύναμη και το χρήμα αλλά και από τη θαμπή εικόνα που τους αντιγυρίζει το ψυχρό αντρικό βλέμμα.
Αυτό που καθιστά τη Γέλινεκ μεγάλη συγγραφέα, είναι ο τρόπος που χειρίζεται τη γλώσσα, τα όρια της οποίας συνεχώς δοκιμάζονται προκειμένου να υπακούσουν στον εσωτερικό ρυθμό του κειμένου. Ανόμοιες στα νοήματά τους λέξεις συγκατοικούν και αποδίδουν μια νέα απρόσμενη διάσταση, ενώ παίζοντας με ήχους, κλισέ και τη φθαρμένη πορνογραφική γλώσσα δημιουργεί ένα ιδιαίτερα απαιτητικό κείμενο. Ταυτόχρονα παρουσιάζει τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που καλλιέργησαν τον σεξισμό στις σχέσεις και στη γλώσσα. Αιρετικές φράσεις, λεκτικά μοτίβα, μύθοι, ιδεολογίες αποδομούνται και μέσα από σύντομες παρατακτικές προτάσεις και υπόγεια ειρωνεία χάνουν την ικανότητά τους να σοκάρουν.
Ενα έργο προειδοποιητικό που μας θέτει ενώπιον των ευθυνών μας για το είδος των κοινωνιών που δημιουργούμε και διαιωνίζουμε με την ανοχή μας. Δυστυχώς, ο ζοφερός αυτός κόσμος δεν είναι επιστημονικής φαντασίας, αλλά η καπιταλιστική δυστοπία που έθρεψε την ασύστολη εξάπλωση της απληστίας - ένα θανάσιμο αμάρτημα που αν δεν χαλιναγωγηθεί, απειλεί να εξαφανίσει το ήδη αλλοιωμένο ανθρώπινο είδος.
«Γενικά δεν είναι καλό να μισείς, αλλά αν μου πείτε πρώτα ποιον, μπορώ να σας πω πραγματικά αν είναι καλό ή κακό. Το μίσος δίνει σε κάποιους την ενέργεια που χρειάζονται, όπως μια πλάκα σοκολάτας που έρχεται ουρανοκατέβατη απ' τον θεό του πολέμου, πέφτει πάνω στον άνθρωπο και τον διαλύει»