Μυθιστόρημα και εικόνα

• Tου Σπυρου Γιανναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Tετάρτη, 6 Oκτωβρίου 2010

Εδώ και δώδεκα χρόνια –τα τελευταία έξι στο Ναύπλιο– συγγραφείς και εραστές της λογοτεχνίας από κάθε σχεδόν γωνιά του πλανήτη συναντιούνται μία φορά τον χρόνο προσπαθώντας να φωτίσουν με τον απαράμιλλο, μεταφορικό, υπαινικτικό τρόπο του μυθιστορήματος τις γκρίζες περιοχές του σύγχρονου δυτικού τρόπου ζωής. Να αποκρυπτογραφήσουν τα σημερινά ίχνη ενδεχόμενων αυριανών κοινωνικών και ανθρωπολογικών μεταλλάξεων.

Πρόκειται για τα περίπου 400 πλέον μέλη του γαλλόφωνου περιοδικού για το μυθιστόρημα «L’ Atelier du roman», που εξέδωσε το 1993 ο Λάκης Προγκίδης. Το θέμα της φετινής συνάντησης, που έλαβε χώρα το περασμένο Σαββατοκύριακο στην αίθουσα Τριανόν στο Ναύπλιο, ήταν «Το μυθιστόρημα ενώπιον της πανταχού παρούσας εικόνας».

Οπως και με κάθε ένα από τα προηγούμενα θέματα, π.χ. για τη σχέση του μυθιστορήματος με την πολιτιστική βιομηχανία, το δοκίμιο ή τη φιλοσοφία, η συζήτηση οδηγήθηκε αναπόφευκτα στον επαναπροσδιορισμό (κατ’ αντιπαράθεση) των βασικών συστατικών του μυθιστορήματος, εν προκειμένω της μυθιστορηματικής εικόνας.

Η παγκόσμια επικράτηση της κυρίαρχης εικόνας (κατά κύριο λόγο της διαφήμισης), ενός εξουσιαστικού, συχνά άλογου ή παράλογου λόγου που διαφεντεύει όλες τις πτυχές του βίου μας, ανάγοντας σε αρχή και τέλος της ύπαρξης την κατανάλωση, μοιάζει να έχει εξοστρακίσει το μυθιστόρημα στο περιθώριο της πολυτέλειας ή του διανοουμενισμού. Φαίνεται πως εγκαθιδρύει ένα νέο είδος αναλφαβητισμού, εξαγγέλλοντας μια νέα περίοδο στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπου η εικόνα θα εξαφανίσει τον λόγο.

Η διάκριση μεταξύ του κενού αυτοαναφορικού λόγου της διαφημιστικής εικόνας και του αναφορικού υπαινικτικού λόγου της μυθιστορηματικής, η διάκριση ανάμεσα στην εικόνα που μας ψάχνει για να μας επιβληθεί και της εικόνας που ψάχνουμε για να περιγράψουμε ή να νοηματοδοτήσουμε τον κόσμο, οδήγησε στην ψηλάφηση ενός νέου αναδυόμενου ανθρωπολογικού τύπου: του εραστή της εικόνας. Ενός ανθρωπολογικού τύπου τα χαρακτηριστικά του οποίου το μυθιστόρημα ίσως κατορθώσει να περιγράψει όπως έκανε με τον Φάουστ, τον Δον Κιχώτη ή τον Δον Ζουάν, νοηματοδοτώντας περασμένες εποχές.