Tuesday, January 13, 2009

Το δέκατο έκτο βαγόνι του συρμού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας

Του Ν. Δ. Τριανταφυλλοπουλου, Η Καθημερινή, 13/01/2009

Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100 - 1669, του Εμμανουήλ Κριαρά, τόμος ΙΣΤ΄, περιδιαβάζω - πνεύμονας, συνταγμένος από Ομάδα Συνεργατών υπό τη διεύθυνση του Ι. Ν. Καζάζη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 468.

Στο τελευταίο από τα τρία φετινά φθινοπωρινά βιβλία του ακαταπόνητου πρεσβύτη Εμμανουήλ Κριαρά, τα «Στιγμιότυπα Πνευματικής Πορείας (1974 - 1998)», όπου δημοσιεύονται επιστολές του συγγραφέα προς διάφορους παραλήπτες, υπάρχει ένα εκτενές τμήμα με τον τίτλο «Λεξικογραφικά» (επιστολές 57 - 137, σελ. 89 - 160). Ενα μικρό μέρος αυτού του τμήματος, που υποτιτλοφορείται «Απρόοπτες δυσχέρειες στο μεσαιωνικό Λεξικό - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (Θεσσαλονίκη)», περιλαμβάνει επιστολές σχετικές με τη συνέχιση του Λεξικού και τη μεταστέγαση του Αρχείου του. Αξιοσημείωτη από την άποψη της ιστορίας του Λεξικού είναι η υπ’ αρ. 98 (18.9.1994) που απευθύνεται «Προς το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας».

Αν ο χώρος επέτρεπε, θα παρέθετα όλη την επιστολή, που φανερώνει την ακοίμητη έγνοια του Εμμ. Κριαρά για το μεγαλύτερο τέκνο του, το Μεσαιωνικό Λεξικό. Περιορίζομαι σε μερικές γραμμές της πρώτης παραγράφου:

«Αγαπητέ κύριε πρόεδρε,

Ύστερα από συζητήσεις που είχα μαζί σας, καθώς και με τον αγαπητό συνάδελφο κ. Καζάζη, σε σχέση με την ενδεχόμενη συνέχιση του Λεξικού μου της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας και όταν εγώ δεν θα μπορώ ν’ ασχολούμαι μ’ αυτό, καθώς και σχετικά με την τύχη του όλου γλωσσικού υλικού που χρησιμοποιήθηκε για τη σύνταξη των ώς τώρα δημοσιευμένων τόμων του, καθώς και εκείνων που θα δημοσιευτούν ενδεχομένως στο μέλλον από τους στοργικούς συνεχιστές του, κατέληξα στην απόφαση σε εύθετο χρόνο να κληροδοτήσω στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, του οποίου προεδρεύετε, όλο το παραπάνω γλωσσικό υλικό (...)».

Ο Κριαράς γράφει, όπως είδαμε, την επιστολή το 1994, όταν εκδίδεται ο δέκατος τρίτος τόμος. «Μπορεί» ακόμη ώς το 1997, όταν βλέπει το φως ο δέκατος τέταρτος. Ενενήντα ενός ετών πια, αφήνει στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας τον μόχθο της συνέχισης. Από τότε ώς τώρα, δηλαδή μέσα σε έντεκα χρόνια, οι συνεχιστές επαλήθευσαν τον χαρακτηρισμό «στοργικοί»: Εκδόθηκαν δύο τόμοι της Επιτομής του Λεξικού (2001, 2003) και άλλοι δύο του κανονικού Λεξικού (2006, 2008). Αν υπολογίσει κανείς τις δυσκολίες της αλλαγής σκυτάλης –για να το πούμε με μια μεταφορά, που καταλαβαίνουν καλά όσοι ξέρουν τι αθλητικά στραπάτσα κρύβει η αλλαγή αυτού του είδους–, η έκδοση βρήκε γρήγορα τον αρχικό της ρυθμό, τη διετία. Αν, όπως λογαριάζω, χρειάζονται ακόμη τρεις ή τέσσερις τόμοι, σε μια οκταετία περίπου το Λεξικό θα έχει ολοκληρωθεί – ίσως και η Επιτομή του. Ο ρυθμός μαρτυρεί δύο τουλάχιστον πράγματα: Πρώτο, ότι το Κέντρο δεν εργάζεται με υπαλληλική νοοτροπία και, δεύτερον, ότι ο Κριαράς τού έχει κληροδοτήσει και την αφοβία του απέναντι στα αναπόφευκτα σφάλματα και τις όποιες, επίσης αναπόφευκτες, παραλείψεις. Ο Κωνσταντίνος Κόντος, λέγεται, είχε την πρόθεση να συντάξει ένα ελληνικό λεξικό. Εμεινε με την πρόθεση –όπως αργότερα και ο Ερρίκος Σκάσσης εμεινε στα «δείγματα» του λεξικού της Λατινικής– και πιστεύω ότι ένας λόγος ήταν ο φόβος των ενδεχόμενων αστοχιών. Τα λεξικά όμως προχωρούν μέσα από το «μακρύ τουνέλι» των λαθών. Ο Εμμανουήλ Κριαράς, σε στιγμές εξομολογητικές, εκφράζει την πικρία του γιατί δεν κατέλαβε την έδρα της νεοελληνικής φιλολογίας, που δόθηκε στον Λίνο Πολίτη. Νομίζω πως όλοι μας, και ιδιαίτερα το σινάφι των φιλολόγων, είμαστε τυχεροί με τη δική του «ατυχία». Χωρίς αυτήν, το μεσαιωνικό Λεξικό, που ίσως φτάσει, έστω και με πρσθήκες και συμπληρώσεις, στον εικοστό τόμο, δεν θα υπήρχε. Θυμάμαι τώρα την «Ανάληψη του μηχανοδηγού», ποίημα παλιό (1952) του Αντρέα Καραντώνη. Εκείνος, ο μηχανοδηγός, «στεφανωμένος από ασπρόμαυρους καπνούς / χάθηκε με το βροντερό του τραίνο / μέσα στων ημερών του / το άβγαλτο πια κι απέραντο τουνέλι». Ο Κριαράς και το Λεξικό του μου δίνουν την αντίθετη ακριβώς εικόνα, τώρα που βγήκε από το τούνελ και ο δέκατος έκτος τόμος.

No comments: