ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 17/01/2009
Λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του, ο Ανατόλ Μπρουαγιάρ ανακοίνωσε στα παιδιά του πως είχε έρθει η ώρα να τους αποκαλύψει ένα σημαντικό οικογενειακό μυστικό. Εκείνη, όμως, που ανέλαβε τελικά να μιλήσει, ήταν η μητέρα τους. Η Μπλις και ο αδελφός της δεν είχαν ακούσει ποτέ τον πατέρα τους να ομολογεί πως ήταν μαύρος: ένας μαύρος άνδρας με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, γεννημένος το 1920 από μαύρους γονείς στη Νέα Ορλεάνη και μεγαλωμένος σε γειτονιά μαύρων στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, ο οποίος λίγο μετά τα είκοσι χρόνια του, ήδη παθιασμένος με τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, θα ανακοίνωνε στην αδελφή του πως θα γινόταν συγγραφέας και θα περνούσε στην πλευρά των λευκών.
Ο Ανατόλ Μπρουαγιάρ θα εξέδιδε δύο πολύ πετυχημένα αυτοβιογραφικά βιβλία και θα γινόταν ένας από τους γνωστότερους κριτικούς λογοτεχνίας. Θρύλος της μποέμ εποχής του Γκρίνουιτς Βίλατζ και συνεργάτης των «New York Times» επί δύο δεκαετίες, ο Μπρουαγιάρ ήταν άνθρωπος με μεγάλη επιρροή στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή. Πώς ένας τόσο προβεβλημένος άνδρας κατάφερε να κρατήσει κρυφή την αληθινή του ταυτότητα; Κι όμως - ακόμη κι αν υπήρχαν ψίθυροι και υποψίες, η αλήθεια θα αποκαλυπτόταν έξι όλόκληρα χρόνια μετά το θάνατό του, όταν το περιοδικό «The New Yorker» δημοσιεύει ένα προφίλ του Μπρουαγιάρ γραμμένο από τον Χένρι Λούις Γκέιτς. Ο τίτλος ήταν «Λευκός σαν εμένα» - ο Χένρι Λούις Γκέιτς είναι από τους πιο διάσημους μαύρους διανοούμενους στις ΗΠΑ.
Στο βιβλίο της «One Drop: My Father's Hidden Life - Α Story of Race and Secrets» (Little, Brown and Company), η 42χρονη σήμερα Μπλις Μπρουαγιάρ αφηγείται την ιστορία του πατέρα της. Μια ιστορία καθόλου σπάνια: η αφροαμερικανική κοινότητα των Κρεολών της Νέας Ορλεάνης έχει να επιδείξει μια μακρά ιστορία ανδρών και γυναικών με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, που κάποτε έκαναν το πέρασμα στον κόσμο των λευκών, εκεί όπου η ζωή ήταν πολύ πιο εύκολη. Με αυτή την έννοια, η περίπτωση του Μπρουαγιάρ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένα γνήσια αμερικανικό δράμα.
- Στις αρχές του 21ου αιώνα, και με τον πρώτο μαύρο ένοικο του Λευκού Οίκου, πόση σημασία έχει σήμερα στις ΗΠΑ η φυλή στην οποία ανήκει κάποιος;
«Μεγάλη σημασία, γιατί έχουμε μακρά ιστορία σκλαβιάς και θεσμοποιημένων διακρίσεων σε βάρος του έγχρωμου πληθυσμού. Νομίζω πως αυτή η βαριά κληρονομιά συνεχίζει να επηρεάζει τις φυλετικές σχέσεις κατά τρόπο υπόγειο και επίμονο. Απέχουμε, άλλωστε, μόλις μια γενιά από την εποχή των αγώνων για τα πολιτικά δικαιώματα. Πόσες οικογένειες Αφροαμερικανών δεν είχαν πρόσβαση σε καλές δουλειές! Πολλοί δεν είχαν καν πρόσβαση στα πανεπιστήμια μέχρι σχετικά πρόσφατα -μέχρι μετά το τέλος της δεκαετίας του '60. Οι λευκοί Αμερικανοί έχουν μια μακρά ιστορία προνομίων που δεν μοιράζονται με την κοινότητα των Αφροαμερικανών. Μιλάω ακόμη και για πράγματα τόσο απλά όσο η πολιτική δανεισμού για την αγορά κατοικίας. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, οι αμερικανικές οικογένειες συγκέντρωσαν πλούτο χάρη στις αγοραπωλησίες ακινήτων. Ειδικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όταν, εν μέρει στο πλαίσιο του New Deal, δίνονταν δάνεια με πολύ ευνοϊκούς όρους και εφαρμόζονταν μέτρα στήριξης για την αγορά κατοικίας. Από αυτά, το 98% αφορούσε οικογένειες λευκών, που τη δεκαετία του '70 θα εκμεταλλεύονταν την άνθηση της αγοράς ακινήτων ώστε να κάνουν αγοραπωλησίες που θα τους απέφεραν μεγάλα κέρδη. Με τα χρήματα που είχε βγάλει η οικογένειά μου τότε, κατάφερα εγώ να σπουδάσω και να αγοράσω το πρώτο μου σπίτι».
- Αν ο πατέρας σας δεν είχε πάρει την απόφαση να ζήσει σαν λευκός, η ζωή σας θα ήταν εντελώς διαφορετική;
«Ναι, γιατί πρώτα απ' όλα δεν θα είχε κάνει τόσο επιτυχημένη καριέρα. Οταν πήγε να δουλέψει στους "New York Times", στην εφημερίδα δεν εργάζονταν μαύροι κριτικοί. Οπως και σε καμία από τις μεγάλες εφημερίδες της χώρας. Και οι λίγοι μαύροι συντάκτες κάλυπταν αποκλειστικά θέματα πολιτικών δικαιωμάτων. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί Αφροαμερικανοί της γενιάς του πατέρα μου που είχαν ιδιαίτερα πετυχημένες καριέρες. Για παράδειγμα, ο άνδρας της θείας μου ήταν δικηγόρος και ακτιβιστής για τα πολιτικά δικαιώματα, που αργότερα υπηρέτησε ως πρέσβης των ΗΠΑ στη Γκάνα. Δεν ήταν αδύνατο για έναν μαύρο να πετύχει, αλλά τα περιθώρια δράσης ήταν πολύ περιορισμένα. Δεν είναι τυχαίο που οι πιο επιτυχημένοι Αφροαμερικανοί εκείνης της γενιάς ασχολούνταν με τα πολιτικά δικαιώματα. Ο πατέρας μου, που ήθελε να γίνει συγγραφέας, δεν θα είχε πολλές επιλογές».
- Τι είδους περιορισμούς φοβόταν πως θα είχε ως συγγραφέας;
«Ηθελε να γίνει γνωστός ως συγγραφέας, όχι ως μαύρος συγγραφέας. Ηξερε πως οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα γύρω από τους μαύρους λειτουργούσαν σαν μια μάσκα που έκρυβε την ξεχωριστή προσωπικότητα του ανθρώπου. Η συμμετοχή στην κοινότητα υπερίσχυε πάντα της ατομικότητας. Οταν εκδόθηκε "Ο αόρατος άνθρωπος", τη δεκαετία του '40, οι "Times" μίλησαν για το καλύτερο αμερικανικό μυθιστόρημα από νέγρο συγγραφέα. Ακόμη και σήμερα βλέπουμε πως αυτή η διάκριση επιμένει. Εχω πολλούς φίλους Αφροαμερικανούς που γράφουν και οι περισσότεροι αντιμετωπίζονται ως Αφροαμερικανοί συγγραφείς. Οχι ως συγγραφείς, που τυχαίνει να είναι Αφροαμερικανοί».
- Πώς αντέδρασε η οικογένεια του πατέρα σας στην απόφασή του;
«Οταν κάποιος ανοιχτόχρωμος μαύρος αποφάσιζε να μπει στον κόσμο των λευκών, η κοινότητα των Αφροαμερικανών έδειχνε κατανόηση. Οι συγγενείς και φίλοι δεν έρχονταν σε επαφή μαζί του και δεν έκαναν τίποτε για να τον ξεσκεπάσουν. Σέβονταν απολύτως την απόφασή του. Αυτό έκανε και η οικογένεια του πατέρα μου. Η μία από τις αδελφές του, εκείνη που ήταν παντρεμένη με τον δικηγόρο, μου έχει πει πως συνήθιζαν να αστειεύονται μεταξύ τους και να φαντάζονται τι θα γινόταν αν μια μέρα έρχονταν να μας χτυπήσουν την πόρτα. Μέναμε μόνο μια ώρα μακριά κι έπρεπε να εξηγούν στα παιδιά τους πως ο λόγος που δεν μπορούσαν να πάνε στο σπίτι του θείου, ήταν το χρώμα της επιδερμίδας τους. Ηταν αφάνταστα οδυνηρό για την αδελφή του, την εξόργιζε, αλλά το σεβόταν. Η άλλη του αδελφή, που είχε πεθάνει νωρίτερα από τον πατέρα μου, στη διαθήκη ανέφερε πως δεν άφηνε τίποτε στον αδελφό της "για λόγους που γνώριζαν οι δυο τους"».
- Εκτός από τη μητέρα σας και τις αδελφές του, πόσοι άνθρωποι γνώριζαν την αλήθεια;
«Πολλοί είχαν ακούσει να ψιθυρίζεται πως ίσως ο Μπρουαγιάρ είχε κάποια μακρινή καταγωγή από Αφροαμερικανούς. Γινόταν κάποιο κουτσομπολιό, αλλά ο πατέρας μου ήταν μετρ στο να διαχειρίζεται τις εντυπώσεις που είχαν οι άλλοι γι' αυτόν. Πάντως, ενώ υποψιάζονταν κάποια μακρινή καταγωγή, κανείς δεν φανταζόταν πως στην πραγματικότητα η μακρινή καταγωγή αφορούσε κάποιον λευκό πρόγονο. Νομίζω, όμως, πως ο ίδιος δεν αισθανόταν πως κρύβεται. Δεν θεωρούσε πως εκείνο που τον καθόριζε ήταν η καταγωγή του. Ή πως όφειλε να ζήσει όπως ήταν αναμενόμενο από έναν μαύρο άνδρα. Κι έκανε τους ανθρώπους να σέβονται την απόφαση πως εκείνος θα όριζε την ταυτότητά του. Ενεργά το έκρυβε μόνο από τα παιδιά του. Από εμάς, που μας μεγάλωνε στο πολύ προνομιούχο και πολύ λευκό Κονέκτικατ».
- Δεν είχε φίλους Αφροαμερικανούς; Δεν τον απασχολούσε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα;
«Είχε πολύ λίγους μαύρους φίλους, μεταξύ των οποίων και τον Ραλφ Ελισον, αλλά σπάνια τους καλούσε στο σπίτι. Οσο για τα πολιτικά δικαιώματα, γενικώς δεν ήταν άνθρωπος που συμπαθούσε τα κινήματα. Ούτε το φεμινιστικό κίνημα συμπαθούσε. Δεν αισθανόταν άνετα με οποιαδήποτε μορφή συλλογικής διεκδίκησης, γιατί νομίζω τον ενοχλούσαν οι πλατφόρμες από οποιαδήποτε ομάδα κι αν προέρχονταν. Γενικώς ήταν απολίτικος».
«Θα ήθελα να είχε ζήσει την εκλογή του Ομπάμα»
«Τι θα ήταν η Αμερική χωρίς τον νέγρο; Η ερώτηση, αν και παρατραβηγμένη, περιοδικά επανέρχεται στην επιφάνεια του αμερικανικού φαντασιακού. Το "Time" απευθύνθηκε στον μαύρο λογοτέχνη Ραλφ Ελισον, συγγραφέα των μυθιστορημάτων "Ο αόρατος άνθρωπος" και "Shadow and Act", για να σχολιάσει το μυστήριο και το νόημα αυτού του ερωτήματος». Με αυτά τα λόγια το περιοδικό προλόγιζε, τον Απρίλιο του 1970, ένα δοκίμιο του Ελισον («Πώς θα ήταν η Αμερική χωρίς τους μαύρους») που σήμερα θεωρείται κλασικό. Ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας ξεκινούσε διατυπώνοντας ευθύς εξαρχής τη βεβαιότητα πως η φαντασίωση μιας Αμερικής χωρίς νέγρους «είναι τουλάχιστον τόσο παλιά όσο το όνειρο για τη δημιουργία μιας αληθινά δημοκρατικής κοινωνίας». Και κατέληγε με τη βεβαιότητα πως το αμερικανικό έθνος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς την παρουσία των μαύρων, γιατί εξαιτίας της ειρωνείας που είναι εγγενής στη δυναμική της αμερικανικής δημοκρατίας, οι μαύροι συμβολίζουν όχι μόνο την πιο σκληρή δοκιμασία της αλλά και τη δυνατότητα για μεγαλύτερη ανθρώπινη ελευθερία. Σαράντα χρόνια αργότερα, το αμερικανικό έθνος εκλέγει τον πρώτο μαύρο πρόεδρο στην ιστορία του.
- Ο Ομπάμα είναι μισός λευκός, ακριβώς όπως εσείς, αλλά για όλους είναι ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ.
«Κι εγώ που είμαι επίσης μισή μαύρη, θεωρούμαι λευκή γιατί έχω λευκή επιδερμίδα. Νομίζω πως έτσι όπως αντιλαμβανόμαστε τη φυλετική καταγωγή στις ΗΠΑ, η εμφάνιση παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο. Πολλοί Πορτορικανοί που έχουν σκούρα επιδερμίδα όχι μόνο θεωρούνται μαύροι αλλά ταυτίζονται και οι ίδιοι με την αφροαμερικανική κουλτούρα. Οπότε ναι, τελικά εκείνο που μετράει πάνω απ' όλα είναι πώς δείχνεις. Νομίζω ότι ο Ομπάμα γράφει πολύ συγκινητικά στο βιβλίο του "Dreams from My Father", πώς χρειάστηκε να συγκροτήσει την ταυτότητά του ως Αφροαμερικανού, γιατί στην Αμερική όλοι τον αντιμετώπιζαν σαν μαύρο, παρόλο που η μητέρα του ήταν λευκή και ο ίδιος είχε μεγαλώσει μέσα σε οικογένεια λευκών. Αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα της ζωής στις ΗΠΑ και έπρεπε να την καταλάβει. Εκείνο που με εντυπωσίασε στη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας του, ήταν πως παρότι που θεωρείται μαύρος και αυτοπροσδιορίζεται ως μαύρος Αμερικανός, πάντα θύμιζε πως είναι γιος ενός μαύρου Κενυάτη και μιας λευκής Αμερικανίδας. Νομίζω πως η καταγωγή του και η προσωπική του ιστορία τού δίνουν αυτή την εξαιρετική ικανότητα να μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Νομίζω πως η προεδρία του θα είναι πολύ καλή».
- Η εκλογή του Ομπάμα σημαίνει πως αρχίζει να επουλώνεται το τραύμα των φυλετικών διακρίσεων;
«Εκλέξαμε έναν μαύρο πρόεδρο αλλά το φυλετικό ζήτημα δεν είναι λυμένο. Τα φαινόμενα ρατσισμού επιμένουν. Ομως έχουμε διανύσει πολύ δρόμο. Τη νύχτα των εκλογών με έπιασαν τα κλάματα παρακολουθώντας την ομιλία του Ομπάμα. Βλέποντας τα δάκρυα του Τζέσε Τζάκσον... Σκεφτόμουν πως αν ο πατέρας μου ήταν ζωντανός σήμερα... Σκεφτόμουν πως είχε κι ο ίδιος υιοθετήσει κάποια από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις εναντίον των Αφροαμερικανών, των ανθρώπων της δικής του κοινότητας. Και νομίζω πως αν μπορούσε να δει ότι ο αμερικανικός λαός οδήγησε στον Λευκό Οίκο έναν μαύρο άνδρα, θα είχε την απόδειξη ότι οι άνθρωποι μπορούν να εξελιχθούν, ότι οι κοινωνίες ωριμάζουν». *
Ο Ανατόλ Μπρουαγιάρ θα εξέδιδε δύο πολύ πετυχημένα αυτοβιογραφικά βιβλία και θα γινόταν ένας από τους γνωστότερους κριτικούς λογοτεχνίας. Θρύλος της μποέμ εποχής του Γκρίνουιτς Βίλατζ και συνεργάτης των «New York Times» επί δύο δεκαετίες, ο Μπρουαγιάρ ήταν άνθρωπος με μεγάλη επιρροή στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή. Πώς ένας τόσο προβεβλημένος άνδρας κατάφερε να κρατήσει κρυφή την αληθινή του ταυτότητα; Κι όμως - ακόμη κι αν υπήρχαν ψίθυροι και υποψίες, η αλήθεια θα αποκαλυπτόταν έξι όλόκληρα χρόνια μετά το θάνατό του, όταν το περιοδικό «The New Yorker» δημοσιεύει ένα προφίλ του Μπρουαγιάρ γραμμένο από τον Χένρι Λούις Γκέιτς. Ο τίτλος ήταν «Λευκός σαν εμένα» - ο Χένρι Λούις Γκέιτς είναι από τους πιο διάσημους μαύρους διανοούμενους στις ΗΠΑ.
Στο βιβλίο της «One Drop: My Father's Hidden Life - Α Story of Race and Secrets» (Little, Brown and Company), η 42χρονη σήμερα Μπλις Μπρουαγιάρ αφηγείται την ιστορία του πατέρα της. Μια ιστορία καθόλου σπάνια: η αφροαμερικανική κοινότητα των Κρεολών της Νέας Ορλεάνης έχει να επιδείξει μια μακρά ιστορία ανδρών και γυναικών με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, που κάποτε έκαναν το πέρασμα στον κόσμο των λευκών, εκεί όπου η ζωή ήταν πολύ πιο εύκολη. Με αυτή την έννοια, η περίπτωση του Μπρουαγιάρ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένα γνήσια αμερικανικό δράμα.
- Στις αρχές του 21ου αιώνα, και με τον πρώτο μαύρο ένοικο του Λευκού Οίκου, πόση σημασία έχει σήμερα στις ΗΠΑ η φυλή στην οποία ανήκει κάποιος;
«Μεγάλη σημασία, γιατί έχουμε μακρά ιστορία σκλαβιάς και θεσμοποιημένων διακρίσεων σε βάρος του έγχρωμου πληθυσμού. Νομίζω πως αυτή η βαριά κληρονομιά συνεχίζει να επηρεάζει τις φυλετικές σχέσεις κατά τρόπο υπόγειο και επίμονο. Απέχουμε, άλλωστε, μόλις μια γενιά από την εποχή των αγώνων για τα πολιτικά δικαιώματα. Πόσες οικογένειες Αφροαμερικανών δεν είχαν πρόσβαση σε καλές δουλειές! Πολλοί δεν είχαν καν πρόσβαση στα πανεπιστήμια μέχρι σχετικά πρόσφατα -μέχρι μετά το τέλος της δεκαετίας του '60. Οι λευκοί Αμερικανοί έχουν μια μακρά ιστορία προνομίων που δεν μοιράζονται με την κοινότητα των Αφροαμερικανών. Μιλάω ακόμη και για πράγματα τόσο απλά όσο η πολιτική δανεισμού για την αγορά κατοικίας. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, οι αμερικανικές οικογένειες συγκέντρωσαν πλούτο χάρη στις αγοραπωλησίες ακινήτων. Ειδικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όταν, εν μέρει στο πλαίσιο του New Deal, δίνονταν δάνεια με πολύ ευνοϊκούς όρους και εφαρμόζονταν μέτρα στήριξης για την αγορά κατοικίας. Από αυτά, το 98% αφορούσε οικογένειες λευκών, που τη δεκαετία του '70 θα εκμεταλλεύονταν την άνθηση της αγοράς ακινήτων ώστε να κάνουν αγοραπωλησίες που θα τους απέφεραν μεγάλα κέρδη. Με τα χρήματα που είχε βγάλει η οικογένειά μου τότε, κατάφερα εγώ να σπουδάσω και να αγοράσω το πρώτο μου σπίτι».
- Αν ο πατέρας σας δεν είχε πάρει την απόφαση να ζήσει σαν λευκός, η ζωή σας θα ήταν εντελώς διαφορετική;
«Ναι, γιατί πρώτα απ' όλα δεν θα είχε κάνει τόσο επιτυχημένη καριέρα. Οταν πήγε να δουλέψει στους "New York Times", στην εφημερίδα δεν εργάζονταν μαύροι κριτικοί. Οπως και σε καμία από τις μεγάλες εφημερίδες της χώρας. Και οι λίγοι μαύροι συντάκτες κάλυπταν αποκλειστικά θέματα πολιτικών δικαιωμάτων. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί Αφροαμερικανοί της γενιάς του πατέρα μου που είχαν ιδιαίτερα πετυχημένες καριέρες. Για παράδειγμα, ο άνδρας της θείας μου ήταν δικηγόρος και ακτιβιστής για τα πολιτικά δικαιώματα, που αργότερα υπηρέτησε ως πρέσβης των ΗΠΑ στη Γκάνα. Δεν ήταν αδύνατο για έναν μαύρο να πετύχει, αλλά τα περιθώρια δράσης ήταν πολύ περιορισμένα. Δεν είναι τυχαίο που οι πιο επιτυχημένοι Αφροαμερικανοί εκείνης της γενιάς ασχολούνταν με τα πολιτικά δικαιώματα. Ο πατέρας μου, που ήθελε να γίνει συγγραφέας, δεν θα είχε πολλές επιλογές».
- Τι είδους περιορισμούς φοβόταν πως θα είχε ως συγγραφέας;
«Ηθελε να γίνει γνωστός ως συγγραφέας, όχι ως μαύρος συγγραφέας. Ηξερε πως οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα γύρω από τους μαύρους λειτουργούσαν σαν μια μάσκα που έκρυβε την ξεχωριστή προσωπικότητα του ανθρώπου. Η συμμετοχή στην κοινότητα υπερίσχυε πάντα της ατομικότητας. Οταν εκδόθηκε "Ο αόρατος άνθρωπος", τη δεκαετία του '40, οι "Times" μίλησαν για το καλύτερο αμερικανικό μυθιστόρημα από νέγρο συγγραφέα. Ακόμη και σήμερα βλέπουμε πως αυτή η διάκριση επιμένει. Εχω πολλούς φίλους Αφροαμερικανούς που γράφουν και οι περισσότεροι αντιμετωπίζονται ως Αφροαμερικανοί συγγραφείς. Οχι ως συγγραφείς, που τυχαίνει να είναι Αφροαμερικανοί».
- Πώς αντέδρασε η οικογένεια του πατέρα σας στην απόφασή του;
«Οταν κάποιος ανοιχτόχρωμος μαύρος αποφάσιζε να μπει στον κόσμο των λευκών, η κοινότητα των Αφροαμερικανών έδειχνε κατανόηση. Οι συγγενείς και φίλοι δεν έρχονταν σε επαφή μαζί του και δεν έκαναν τίποτε για να τον ξεσκεπάσουν. Σέβονταν απολύτως την απόφασή του. Αυτό έκανε και η οικογένεια του πατέρα μου. Η μία από τις αδελφές του, εκείνη που ήταν παντρεμένη με τον δικηγόρο, μου έχει πει πως συνήθιζαν να αστειεύονται μεταξύ τους και να φαντάζονται τι θα γινόταν αν μια μέρα έρχονταν να μας χτυπήσουν την πόρτα. Μέναμε μόνο μια ώρα μακριά κι έπρεπε να εξηγούν στα παιδιά τους πως ο λόγος που δεν μπορούσαν να πάνε στο σπίτι του θείου, ήταν το χρώμα της επιδερμίδας τους. Ηταν αφάνταστα οδυνηρό για την αδελφή του, την εξόργιζε, αλλά το σεβόταν. Η άλλη του αδελφή, που είχε πεθάνει νωρίτερα από τον πατέρα μου, στη διαθήκη ανέφερε πως δεν άφηνε τίποτε στον αδελφό της "για λόγους που γνώριζαν οι δυο τους"».
- Εκτός από τη μητέρα σας και τις αδελφές του, πόσοι άνθρωποι γνώριζαν την αλήθεια;
«Πολλοί είχαν ακούσει να ψιθυρίζεται πως ίσως ο Μπρουαγιάρ είχε κάποια μακρινή καταγωγή από Αφροαμερικανούς. Γινόταν κάποιο κουτσομπολιό, αλλά ο πατέρας μου ήταν μετρ στο να διαχειρίζεται τις εντυπώσεις που είχαν οι άλλοι γι' αυτόν. Πάντως, ενώ υποψιάζονταν κάποια μακρινή καταγωγή, κανείς δεν φανταζόταν πως στην πραγματικότητα η μακρινή καταγωγή αφορούσε κάποιον λευκό πρόγονο. Νομίζω, όμως, πως ο ίδιος δεν αισθανόταν πως κρύβεται. Δεν θεωρούσε πως εκείνο που τον καθόριζε ήταν η καταγωγή του. Ή πως όφειλε να ζήσει όπως ήταν αναμενόμενο από έναν μαύρο άνδρα. Κι έκανε τους ανθρώπους να σέβονται την απόφαση πως εκείνος θα όριζε την ταυτότητά του. Ενεργά το έκρυβε μόνο από τα παιδιά του. Από εμάς, που μας μεγάλωνε στο πολύ προνομιούχο και πολύ λευκό Κονέκτικατ».
- Δεν είχε φίλους Αφροαμερικανούς; Δεν τον απασχολούσε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα;
«Είχε πολύ λίγους μαύρους φίλους, μεταξύ των οποίων και τον Ραλφ Ελισον, αλλά σπάνια τους καλούσε στο σπίτι. Οσο για τα πολιτικά δικαιώματα, γενικώς δεν ήταν άνθρωπος που συμπαθούσε τα κινήματα. Ούτε το φεμινιστικό κίνημα συμπαθούσε. Δεν αισθανόταν άνετα με οποιαδήποτε μορφή συλλογικής διεκδίκησης, γιατί νομίζω τον ενοχλούσαν οι πλατφόρμες από οποιαδήποτε ομάδα κι αν προέρχονταν. Γενικώς ήταν απολίτικος».
«Θα ήθελα να είχε ζήσει την εκλογή του Ομπάμα»
«Τι θα ήταν η Αμερική χωρίς τον νέγρο; Η ερώτηση, αν και παρατραβηγμένη, περιοδικά επανέρχεται στην επιφάνεια του αμερικανικού φαντασιακού. Το "Time" απευθύνθηκε στον μαύρο λογοτέχνη Ραλφ Ελισον, συγγραφέα των μυθιστορημάτων "Ο αόρατος άνθρωπος" και "Shadow and Act", για να σχολιάσει το μυστήριο και το νόημα αυτού του ερωτήματος». Με αυτά τα λόγια το περιοδικό προλόγιζε, τον Απρίλιο του 1970, ένα δοκίμιο του Ελισον («Πώς θα ήταν η Αμερική χωρίς τους μαύρους») που σήμερα θεωρείται κλασικό. Ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας ξεκινούσε διατυπώνοντας ευθύς εξαρχής τη βεβαιότητα πως η φαντασίωση μιας Αμερικής χωρίς νέγρους «είναι τουλάχιστον τόσο παλιά όσο το όνειρο για τη δημιουργία μιας αληθινά δημοκρατικής κοινωνίας». Και κατέληγε με τη βεβαιότητα πως το αμερικανικό έθνος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς την παρουσία των μαύρων, γιατί εξαιτίας της ειρωνείας που είναι εγγενής στη δυναμική της αμερικανικής δημοκρατίας, οι μαύροι συμβολίζουν όχι μόνο την πιο σκληρή δοκιμασία της αλλά και τη δυνατότητα για μεγαλύτερη ανθρώπινη ελευθερία. Σαράντα χρόνια αργότερα, το αμερικανικό έθνος εκλέγει τον πρώτο μαύρο πρόεδρο στην ιστορία του.
- Ο Ομπάμα είναι μισός λευκός, ακριβώς όπως εσείς, αλλά για όλους είναι ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ.
«Κι εγώ που είμαι επίσης μισή μαύρη, θεωρούμαι λευκή γιατί έχω λευκή επιδερμίδα. Νομίζω πως έτσι όπως αντιλαμβανόμαστε τη φυλετική καταγωγή στις ΗΠΑ, η εμφάνιση παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο. Πολλοί Πορτορικανοί που έχουν σκούρα επιδερμίδα όχι μόνο θεωρούνται μαύροι αλλά ταυτίζονται και οι ίδιοι με την αφροαμερικανική κουλτούρα. Οπότε ναι, τελικά εκείνο που μετράει πάνω απ' όλα είναι πώς δείχνεις. Νομίζω ότι ο Ομπάμα γράφει πολύ συγκινητικά στο βιβλίο του "Dreams from My Father", πώς χρειάστηκε να συγκροτήσει την ταυτότητά του ως Αφροαμερικανού, γιατί στην Αμερική όλοι τον αντιμετώπιζαν σαν μαύρο, παρόλο που η μητέρα του ήταν λευκή και ο ίδιος είχε μεγαλώσει μέσα σε οικογένεια λευκών. Αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα της ζωής στις ΗΠΑ και έπρεπε να την καταλάβει. Εκείνο που με εντυπωσίασε στη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας του, ήταν πως παρότι που θεωρείται μαύρος και αυτοπροσδιορίζεται ως μαύρος Αμερικανός, πάντα θύμιζε πως είναι γιος ενός μαύρου Κενυάτη και μιας λευκής Αμερικανίδας. Νομίζω πως η καταγωγή του και η προσωπική του ιστορία τού δίνουν αυτή την εξαιρετική ικανότητα να μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Νομίζω πως η προεδρία του θα είναι πολύ καλή».
- Η εκλογή του Ομπάμα σημαίνει πως αρχίζει να επουλώνεται το τραύμα των φυλετικών διακρίσεων;
«Εκλέξαμε έναν μαύρο πρόεδρο αλλά το φυλετικό ζήτημα δεν είναι λυμένο. Τα φαινόμενα ρατσισμού επιμένουν. Ομως έχουμε διανύσει πολύ δρόμο. Τη νύχτα των εκλογών με έπιασαν τα κλάματα παρακολουθώντας την ομιλία του Ομπάμα. Βλέποντας τα δάκρυα του Τζέσε Τζάκσον... Σκεφτόμουν πως αν ο πατέρας μου ήταν ζωντανός σήμερα... Σκεφτόμουν πως είχε κι ο ίδιος υιοθετήσει κάποια από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις εναντίον των Αφροαμερικανών, των ανθρώπων της δικής του κοινότητας. Και νομίζω πως αν μπορούσε να δει ότι ο αμερικανικός λαός οδήγησε στον Λευκό Οίκο έναν μαύρο άνδρα, θα είχε την απόδειξη ότι οι άνθρωποι μπορούν να εξελιχθούν, ότι οι κοινωνίες ωριμάζουν». *
Ο Φίλιπ Ροθ λέει πως είναι σύμπτωση
Πάνε δεκαεννιά χρόνια από όταν εκδόθηκε το «Ανθρώπινο Στίγμα», αλλά ο Φίλιπ Ροθ εξακολουθεί να δέχεται ερωτήσεις σχετικά με τις ομοιότητες ανάμεσα στον κεντρικό του ήρωα, τον καθηγητή Κόλμαν Σιλκ, και τον Ανατόλ Μπρουαγιάρ. Οι δυο άνδρες γνωρίζονταν καλά και ο Μπρουαγιάρ έτρεφε μεγάλη εκτίμηση για το έργο του Ροθ. Είναι δυνατόν ο συγγραφέας να μην είχε ακούσει τους ψιθύρους γύρω από την καταγωγή του γνωστού κριτικού των «New York Times»; Ολα αυτά τα χρόνια ο Ροθ επιμένει πως πράγματι δεν είχε ιδέα. Λέει πως έμαθε την αλήθεια διαβάζοντας το κομμάτι του Χ.Λ. Γκέιτς στο «New Yorker», ενώ είχε ήδη αρχίσει να γράφει το βιβλίο. Ομως, όσο επιμένει ο Ροθ, άλλο τόσο επιμένουν κι οι φήμες.
«Νομίζω πως ο Ροθ το αρνείται για καθαρά τεχνικούς λόγους, που έχουν να κάνουν με το συμβόλαιό του για το βιβλίο. Πιστεύω πως πράγματι είχε στο νου του τον πατέρα μου, τον οποίο γνώριζε καλά. Κάποιες πτυχές της προσωπικότητας του Κόλμαν Σιλκ θυμίζουν πολύ έντονα την προσωπικότητα του πατέρα μου. Ο Ροθ έχει εξερευνήσει θαυμάσια την εβραϊκή ταυτότητα στα βιβλία του, οπότε μου φαίνεται αυτονόητο πως η περίπτωση του πατέρα μου κέντρισε το ενδιαφέρον του».
«Νομίζω πως ο Ροθ το αρνείται για καθαρά τεχνικούς λόγους, που έχουν να κάνουν με το συμβόλαιό του για το βιβλίο. Πιστεύω πως πράγματι είχε στο νου του τον πατέρα μου, τον οποίο γνώριζε καλά. Κάποιες πτυχές της προσωπικότητας του Κόλμαν Σιλκ θυμίζουν πολύ έντονα την προσωπικότητα του πατέρα μου. Ο Ροθ έχει εξερευνήσει θαυμάσια την εβραϊκή ταυτότητα στα βιβλία του, οπότε μου φαίνεται αυτονόητο πως η περίπτωση του πατέρα μου κέντρισε το ενδιαφέρον του».
No comments:
Post a Comment