Saturday, September 5, 2015

Mνήμη και απώθηση

ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΧΑΡΜΠΗΣ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,

Πατρίκ Μοντιανό,
«Για να μη χάνεσαι
στη γειτονιά»
μτφρ. Ρούλα Γεωργακοπούλου, εκδ. Πόλις
Το «Για να μη χάνεσαι στη γειτονιά» του Πατρίκ Μοντιανό μοιάζει με ονειροπόληση κάποιου ζεστού καλοκαιρινού μεσημεριού, περίπου δηλαδή όπως ξεκινά και η ιστορία που αφηγείται. Είναι σαν ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας να γράφει χαμένος στις μνήμες του, χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να δώσει συγκεκριμένη δομή και συμπαγή ειρμό σε όσα αφηγείται. Η ίδια  η πλοκή του  μυθιστορήματος  είναι χαλαρή, σχεδόν υποτυπώδης: o ηλικιωμένος συγγραφέας Ζαν Νταραγκάν δέχεται ένα τηλεφώνημα από κάποιον άγνωστο ονόματι Ζιλ Οτολινί, ο  οποίος επιθυμεί να  τον συναντήσει για να του επιστρέψει τη χαμένη του ατζέντα. Η συνάντηση και η αναφορά ενός γυναικείου ονόματος κατά τη διάρκεια της συνομιλίας, θα πυροδοτήσει μέσα στον Νταραγκάν έναν ολόκληρο μηχανισμό  μνήμης και ταυτόχρονα απώθησης, ο οποίος αποτελεί επί της ουσίας και τη θεματική του βιβλίου.

Αναζητώντας τον μίτο της μνήμης μέσα από μικρές, φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες, παλιά έγγραφα και ξεχασμένες συνομιλίες, ο πρωταγωνιστής θα οδηγηθεί πίσω στο μεταπολεμικό Παρίσι, όπου μικρό παιδάκι, εγκαταλελειμμένος από τη μητέρα του, θα επιζήσει χάρη στη φροντίδα της Αννί Αστράν, ενός κοριτσιού των καμπαρέ. Ο περιθωριακός κόσμος της εποχής με τους μικροκακοποιούς, τους τζογαδόρους και τους ανθρώπους των νυχτερινών κέντρων θα χαραχθεί  στη μνήμη του, «στοιχειώνοντάς»  τον για πάντα  με τον τρόπο  που μόνο οι εμπειρίες αυτής της ηλικίας μπορούν να κάνουν. Το παιχνίδι της απωθημένης μνήμης που ανακτάται  μέσα από συμπτώσεις, βήμα το βήμα, είναι αναμφισβήτητα συναρπαστικό, ωστόσο η όλη διαδικασία μοιάζει κάπως επιφανειακή και βιαστικά αποδομένη. Ο (ψυχολογικός) κόπος, η επώδυνη καταβύθιση στο βάθος των τραυματικών αναμνήσεων, που θα δικαιολογούσαν περισσότερο και την -όχι δυσάρεστη- αποσπασματικότητα,  λείπουν φανερά. Στη θέση τους έχουμε ένα συνειρμικό κολάζ εικόνων και επεισοδίων μιας άλλης εποχής, με τη γνωστή νουάρ σκηνογραφία του Παρισιού, η οποία αν και εξυπηρετεί ιδανικά τον σκοπό, παραμένει απλή ατμόσφαιρα, συνοδευτικό μιας θολής αφήγησης.

Το πιο ενδιαφέρον ίσως στοιχείο της διαπραγμάτευσης του συγκεκριμένου μυθιστορήματος είναι εκείνο της ενοχής, το οποίο έχει παρουσιαστεί και σε παλιότερα έργα του Μοντιανό. Η βιωμένη (τραυματική) μνήμη, η εγκατάλειψη και η αγωνία της αθωότητας, γεγονότα και συναισθήματα για τα οποία ελάχιστα ευθύνεται ένα μικρό παιδί, ενεργούν μέσα του σαν δηλητήριο, στο οποίο το μόνο αντίδοτο είναι η, ασυνείδητη και πάλι, απώθηση. Αξιοσημείωτη επίσης -ή ίσως μια επιπλέον «αδυναμία»- είναι η κατάληξη της όλης διαδικασίας, η οποία δεν προσφέρει επί της ουσίας κάποιου είδους λύση ή κάθαρση. Το τρένο της μνήμης του συγγραφέα-Νταραγκάν μπαίνει σε έναν ακόμα σταθμό, ο οποίος αν και σημαντικός δεν είναι ο τελευταίος· εκείνος μοιάζει να είναι χαμένος, μη προσβάσιμος μάλλον πια, με τον Μοντιανό να παρατηρεί πως είναι ίσως καλύτερα να μείνει έτσι.

No comments: