Ο Νόρμαν Μέιλερ και η Νέα Δημοσιογραφία

• Από τις «Στρατιές της νύχτας» ως «Το τραγούδι του δημίου», κατέγραψε τις αλλαγές της εποχής και της χώρας του με μια γλώσσα που συχνά αγγίζει τα όρια του μπαρόκ

Βιστωνίτης Αναστάσης, ΤΟ ΒΗΜΑ:  23/08/2015

Το 1976 ο Νόρμαν Μέιλερ εξέδωσε σε έναν τόμο με τίτλο Some Honorable Men. Political Conventions 1960-1972 (Κάποιοι αξιότιμοι κύριοι. Πολιτικές συγκεντρώσεις 1960-1972) ορισμένα από τα σημαντικότερα δημοσιογραφικά του κείμενα που όχι μόνο άφησαν εποχή αλλά και ανήκουν στα αντιπροσωπευτικότερα της λεγόμενης Νέας Δημοσιογραφίας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο που θεωρούνται κλασικά: τα Superman Comes to the Supermarket (Ο Σούπερμαν έρχεται στο σουπερμάρκετ) και Miami and the Siege of Chicago (Το Μαϊάμι και η πολιορκία του Σικάγου). Και τα δύο ανταποκρίνονται στη βασική αρχή της Νέας Δημοσιογραφίας: «H αλήθεια πέρα από τα γεγονότα».

Οποιος γνωρίζει το πληθωρικό έργο αυτού του συγγραφέα δεν απορεί που στον πρόλογο του βιβλίου του ισχυρίζεται πως ουδέποτε υπήρξε δημοσιογράφος - παρά το γεγονός ότι, καθώς λέει, περισσότερους επαίνους έχει δεχθεί ως εκπρόσωπος της Νέας Δημοσιογραφίας παρά ως μυθιστοριογράφος - και ακόμη πως «απεχθάνεται» το επάγγελμα. Ο αναγνώστης εδώ απλώς χαμογελά. Κανένας συγγραφέας της γενιάς του Μέιλερ δεν υπήρξε τόσο γοητευτικός στις αντιφάσεις του. Αυτό που πέτυχε εκείνος ο Γαργαντούας της γραφής ήταν να χρησιμοποιήσει τη δημοσιογραφία ως όχημα της μυθοπλασίας - και αντιστρόφως - όπως είχε επιτύχει αντίστοιχα και ένας άλλος συγγραφέας της ίδιας γενιάς, ο Τρούμαν Καπότε με το Εν ψυχρώ.

Υποκειμενικός και προκλητικός

Σε όλο το έργο του Μέιλερ η ώσμωση ρεπορτάζ και δημιουργικής φαντασίας είναι κυρίαρχη. Από τις Στρατιές της νύχτας ως το Executioners Song (Το τραγούδι του δημίου), που αμφότερα τιμήθηκαν με το βραβείο Πούλιτζερ. Ο συγγραφέας, τον οποίο η Σούζαν Σόντακ αποκάλεσε «το μεγαλύτερο ταλέντο της γενιάς του», ζούσε τις αλλαγές της εποχής και της χώρας του αφενός καταγράφοντάς τες σαν μαρτυρίες και αφετέρου ανάγοντάς τες στο επίπεδο του ατομικού σχολιασμού.

Υποκειμενικός, προκλητικός, με μια γλώσσα που συχνά αγγίζει τα όρια του μπαρόκ, δραματικός και καυστικός ταυτοχρόνως, ο Νόρμαν Μέιλερ στο πεδίο του ρεπορτάζ ανακαλύπτει πρόσθετες σημασίες, πέρα και πάνω από τα γεγονότα, που όλες μαζί συνιστούν την ψυχοσύνθεση ενός λαού σε διαρκή αναζήτηση όπως ο αμερικανικός και μια κοινωνία που κινείται στο ιστορικό πεδίο. Σκληρή, βίαιη και εν τούτοις συναισθηματική, παιδική ενίοτε, βάρβαρη συχνά αλλά απολύτως αυθεντική. Αυτό που αποκαλούμε americana (δηλαδή την πολιτισμική παράδοση των ΗΠΑ) σε κανέναν άλλον συγγραφέα δεν θα το απέδιδε κανείς με την ευκολία που μπορεί να αποδοθεί στον Μέιλερ.

Στην καρδιά των γεγονότων

Τα εκτενή ρεπορτάζ με τον γενικό τίτλο A Reporter at Large στον «New Yorker» που θαυμάζουμε σήμερα έχουν την «προϊστορία» τους στη Νέα Δημοσιογραφία. Και ο Νόρμαν Μέιλερ ήταν πραγματικά ένας reporter at large, που από την πρώτη παράγραφο μετέφερε τον αναγνώστη στην καρδιά των γεγονότων καθιστώντας τον κατά κάποιον τρόπο συμμέτοχο.

Στις πολιτικές συγκεντρώσεις που περιγράφει οι πρωταγωνιστές (ο Νίξον, ο Τζον Κένεντι, ο Τζόνσον, ο Χάμφρεϊ, ο Γκολντγουότερ και άλλοι) παίρνουν τα γνωρίσματα μυθιστορηματικών ηρώων. Η πολιτική εδώ δεν είναι απλώς μια «τέχνη του εφικτού» αλλά και του κωμικού και του δραματικού, ενώ οι πολιτικοί εμφανίζονται ως εφήμεροι ηγεμόνες που θηρεύουν τη λαϊκή ψήφο.

Και ο ρεπόρτερ; Στην Πολιορκία του Σικάγου ο Μέιλερ αναφέρεται στον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο! Ο ρεπόρτερ πήγε εδώ ή εκεί, σκέφθηκε αυτό ή εκείνο, έκανε το ένα ή το άλλο. Πρόκειται για εκπληκτικό εύρημα που ακροβατεί ανάμεσα στη συμμετοχή στα δρώμενα και στην ουδέτερη αποτύπωσή τους. Και φυσικά όσο σημαντικά είναι τα όσα συμβαίνουν στο κέντρο της αφήγησης άλλο τόσο σημαντικά είναι και τα αντίστοιχα στην περιφέρειά της. Τα δεύτερα εξηγούν πολλές φορές τα πρώτα.

Ετσι δημιουργείται ένα εκρηκτικό αμάλγαμα. Και όταν διαβάζεις τα ρεπορτάζ του Μέιλερ «αρχίζεις και δεν μπορείς να σταματήσεις», όπως έλεγε ο Ναμπόκοφ για τον Τολστόι. Ο συγγραφέας που «απεχθανόταν» το δημοσιογραφικό επάγγελμα ήταν βουτηγμένος στην επικαιρότητα που γέννησε κάποια από τα σημαντικότερα βιβλία του. Το Τραγούδι του δημίου είναι η μυθιστορηματική ανάπλαση της ζωής του δολοφόνου Γκάρι Γκίλμορ. Οι Στρατιές της νύχτας, όπου περιγράφει την αντιπολεμική πορεία στην Ουάσιγκτον το 1967, προέκυψαν ως επέκταση του ρεπορτάζ που δημοσίευσε στο περιοδικό «Esquire». Το Μια φωτιά στο φεγγάρι είναι το χρονικό του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος που οδήγησε στην κατάκτηση της Σελήνης και δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στο περιοδικό «Time».

Οι Στρατιές της νύχτας, η Πολιορκία του Σικάγου και το Μια φωτιά στο φεγγάρι ανήκουν στα αντιπροσωπευτικότερα έργα της Νέας Δημοσιογραφίας.

Η σχέση του Μέιλερ με τον Τύπο χρονολογείται από πολύ παλιά. Το 1955, στα 31 του χρόνια, μαζί με άλλους τέσσερις δημιούργησε τη σημαντικότερη εναλλακτική εφημερίδα των ΗΠΑ, τη «Village Voice», που προσάρμοζε στα αμερικανικά δεδομένα τις κατακτήσεις μιας μεγάλης δημοσιογραφικής και λογοτεχνικής σχολής η οποία αναπτύχθηκε στη Βιέννη του Μεσοπολέμου.

Ενα νέο λογοτεχνικό είδος
Ο όρος Νέα Δημοσιογραφία πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην Αγγλία από τον Μάθιου Αρνολντ το 1887 και σηματοδοτούσε τις μεγάλες αλλαγές στον Τύπο της εποχής που θα ανταποκρινόταν πλέον στο γούστο και στις ανάγκες του συνόλου των αναγνωστών και όχι μόνο της πολιτικής και κοινωνικής ελίτ.

Η Νέα Δημοσιογραφία όμως, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1960 στις ΗΠΑ (με κύριους εκπροσώπους, εκτός από τον Μέιλερ, τον Τομ Γουλφ, την Τζόαν Ντίντιον και τον Γκάε Ταλέσε) και κυριάρχησε ως τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1980. Λέγεται ότι δημιούργησε ένα νέο λογοτεχνικό είδος, αλλά η καταλυτική της επίδραση εντοπίζεται στο ρεπορτάζ που το ανήγαγε σε αφήγηση υψηλού επιπέδου. Από τότε και στο εξής θα ήταν πολύ εκτενέστερο και λεπτομερέστερο και ο ρεπόρτερ θα γινόταν και εκείνος μέρος της αφήγησης και δεν θα παρέμενε απλός και ουδέτερος παρατηρητής. Ο υποκειμενικός παράγοντας ενίσχυε την αλήθεια και το ρεπορτάζ από άθροισμα συμβάντων υπερβαίνοντας τα γεγονότα οδηγούνταν στην ερμηνεία τους. Ετσι ο πραγματικός κόσμος αποκάλυπτε και την κρυφή του πλευρά.