Κάτω από τη μύτη των Γερμανών

ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 26.04.2015

 

Η «ομάδα της απαγωγής» του Γερμανού στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ και ο Στάνλεϊ Μος είναι καθιστοί στο κέντρο, περιτριγυρισμένοι από τους Κρητικούς αντάρτες.

WES DAVIS
Επιχείρηση «Αριάδνη»
μετ.: Αντώνης Καλοκύρης
εκδ. Πατάκη

Ηταν νέοι με αριστοκρατική ή αστική καταγωγή. Ηταν όμορφοι σαν αστέρες του Χόλιγουντ, ήταν ριψοκίνδυνοι, ρομαντικοί, τυχοδιώκτες, όλοι με κλασική παιδεία και αναγεννησιακή αντίληψη για τον εφήμερο κόσμο μας. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, βρέθηκαν να υπηρετούν στην Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων (SOE) της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το γεγονός ότι είχαν σπουδάσει Ιστορία ή Αρχαιολογία και γνώριζαν τα αρχαία ελληνικά, τους έκανε δύο φορές χρήσιμους για τους σκοπούς της υπηρεσίας στη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα.
Οι περισσότεροι χρησιμοποιήθηκαν στη μυστική επιχείρηση «Αριάδνη», υλοποιώντας την απόφαση του συμμαχικού στρατηγείου για την άλωση του «Φρουρίου Κρήτη», δηλαδή τον έλεγχο της Μεγαλονήσου ως κομβικό σημείο της Μεσογείου και θέση υποστήριξης κάθε επιθετικής ενέργειας προς την κατεχόμενη Ευρώπη. Ο καθηγητής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Γέιλ, Γουές Ντέιβις, θέλησε να αναδείξει όχι μόνο τη δυναμική αυτής της ομάδας, που δραστηριοποιήθηκε στα ορεινά και δυσπρόσιτα μέρη της νήσου, μα και τη βαθιά καλλιέργεια των μελών της, την ποιητική φύση τους, τη δονκιχωτική πολλές φορές συμπεριφορά τους, στα χνάρια του Λόρδου Βύρωνα και των άλλων φιλελλήνων του 19ου αιώνα. Καρπός της δικής του προσέγγισης το βιβλίο του «Επιχείρηση “Αριάδνη”», βασισμένο ως επί το πλείστον στα απομνημονεύματα τριών μελών της ομάδας, αλλά και στις μαρτυρίες των Ελλήνων ανταρτών που υποστήριξαν και διευκόλυναν τις παράτολμες αποστολές τους.

Αποκορύφωμα της δράσης τους στην Κρήτη υπήρξε η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε και η μεταφορά του στη Μέση Ανατολή, ενέργεια που απέκτησε με τα χρόνια μυθικές διαστάσεις – έγινε μυθιστόρημα, σενάριο, ταινία και τηλεταινία, αν και η χρησιμότητά της αμφισβητήθηκε έντονα. Πρώτος τη τάξει στην ομάδα της SOE, ο «συμπατριώτης» μας Πάτρικ Λη Φέρμορ –ο μετέπειτα διάσημος ταξιδιωτικός συγγραφέας–, ουσιαστικά αντικαταστάτης του αρχαιολόγου Τζον Πέντλμπερι, που είχε συμμετάσχει τη δεκαετία του ’30 στις ανασκαφές στην Κνωσό και επιστρατεύθηκε στις μυστικές υπηρεσίες με τον βαθμό του λοχαγού, όμως δεν πρόλαβε να ξεδιπλώσει όλο το κατασκοπευτικό του ταλέντο γιατί σκοτώθηκε νωρίς.

Δεύτερος, ο ταγματάρχης Σάντι Ρέντελ, ο οποίος σταδιοδρόμησε αργότερα ως διπλωματικός συντάκτης των TIMES. Τους πλαισίωναν σε επιτελικές θέσεις ο αρχαιολόγος Τομ Ντανμπάμιν, ο συγγραφέας και μεταφραστής Ζαν Φίλντινγκ, ο καρδιοκατακτητής της ομάδας Ουίλιαμ Στάνλεϊ Μος. Φυσικά και μόνο η απλή παρουσία τους στο νησί θα ήταν αδύνατη χωρίς την κάλυψη των αντάρτικων μονάδων του Μανώλη Μπαντουβά και του Γιώργη Πετρακογιώργη, όπως και την αμέριστη βοήθεια των Ελλήνων συνοδών και συνδέσμων με την Αντίσταση, Γιώργου Τυράκη, Αντώνη Παπαλεωνίδα, Γιώργου Ψυχουντάκη και Μανώλη Πατεράκη.

Το χρονικό της απαγωγής είναι λίγο-πολύ γνωστό, εκείνα που μας προσθέτει ο Γουές Ντέιβις είναι η ψυχολογία της ομάδας, οι χιουμοριστικοί διάλογοι, οι φιλολογικές και ιδεολογικές κόντρες, που στις δημοσιευμένες αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, για ευνόητους λόγους, υποβαθμίζονται καθώς προέχει η διάσωση από τη λήθη των επικών στιγμών και των στρατιωτικών τεχνασμάτων. Το γεγονός, παραδείγματος χάριν, ότι περνώντας κάτω από τη μύτη των Γερμανών, ο φλεγματικός Στάνλεϊ Μος βρίσκει τον χρόνο να τσακωθεί με τον Φέρμορ και τον μόνιμο αξιωματικό Τζον Χάουσμαν για το ύφος του Χέμινγουεϊ στο μυθιστόρημα «Αποχαιρετισμός στα όπλα» ή τις ιδιόρρυθμες μπαλάντες του Φρανσουά Βιγιόν, μπορεί σήμερα να γεννά την ιλαρότητα, φανερώνει όμως ταυτόχρονα το πάθος τους να δώσουν ένα ευρύτερο νόημα στη σύγκρουση με τον ναζισμό, τη βαθιά πίστη τους στις αξίες του δυτικού πολιτισμού, για την υπεράσπιση των οποίων και στρατεύθηκαν από την πρώτη στιγμή, την ανάγκη τους να καλύψουν το αποκρουστικό πρόσωπο του θανάτου με το «χρυσό προσωπείο» της τέχνης.

Αυτή η βυρωνική, θα λέγαμε, στάση επιβεβαιώνεται και από το επεισόδιο στη σπηλιά του χιονοσκέπαστου Ψηλορείτη, όταν ο αιχμάλωτος πια στρατηγός Κράιπε απήγγειλε μία από τις ωδές του Οράτιου στα λατινικά και ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ολοκλήρωσε την απαγγελία του ποιήματος στην ίδια γλώσσα, εκπλήσσοντας τους άντρες της ομάδας. «Ηταν μια υπενθύμιση –γράφει ο Nτέιβις– πως ο πόλεμος αποτελούσε μια παρέκκλιση, διακόπτοντας κάτι πολύ πιο σημαντικό και μακροχρόνιο. Η ιδιαίτερη στιγμή που μόλις είχε μοιραστεί με τον στρατηγό πήγαζε από το βαθύ ρεύμα της λογοτεχνίας, της τέχνης και του πολιτισμού… Μια ιστορία που υπερέβαινε τον χρόνο και τα σύνορα των κρατών».

O Κράιπε, βέβαια, δεν είχε καμιά σχέση με τον αιμοσταγή προκάτοχό του στρατηγό Μίλερ, που ήταν και ο πρωταρχικός στόχος της SOE. Η αιφνίδια αλλαγή στην κορυφή των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής έφερε αναγκαστικά στα δίχτυα των Συμμάχων τον Κράιπε, γιο λουθηρανού ιερέα και στρατιωτικό καριέρας, που δεν είχε όμως συμμετοχή σε εκτελέσεις αμάχων και γενικά σεβόταν τους αντιπάλους του. Το τελευταίο φάνηκε και από τη συνάντηση του Κράιπε και των μεσήλικων πια απαγωγέων του, το 1972, στα πλατό της τηλεοπτικής εκπομπής του Νίκου Μαστοράκη «Αυτή είναι η ζωή σου», όπου χαρακτήρισε τη συμπεριφορά των κομάντος «ιπποτική» και τον Φέρμορ «ιππότη», ίσως τον τελευταίο ιππότη της Βρετανίας.

Έντυπη