Tuesday, November 18, 2008

Οι πανελλήνιοι αγώνες της Αρχαίας Νεμέας


Ύμνος στα κατορθώματα των αθλητών, που συνοδεύεται από εκτενή σχολιασμό των μύθων

Του Γιάννη Λώλου*, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 16 Νοεμβρίου 2008

Γιώργος Π. Κωστούρος, Νεμέων άθλων διήγησις. Νεμέα 2008

Το δίτομο πόνημα του Γιώργου Κωστούρου, έργο ζωής και ψυχής, περιλαμβάνει έναν έμμετρο επιχώριο λόγο – ύμνο στη Νεμέα και τους αγώνες της, συνοδευόμενο από εκτενή σχολιασμό του και αναλυτικό κατάλογο Νεμεονικών της αρχαιότητας. Πριν από την έναρξη κάποιας φανταστικής αναβίωσης των Νέμεων αγώνων, ενός των τεσσάρων πανελληνίων αγώνων της αρχαιότητας (οι άλλοι τρεις ήταν τα Ολύμπια, τα Πύθια και τα Ισθμια), εμφανίζονται στο αρχαίο στάδιο της Νεμέας διάφορα μυθικά και ιστορικά πρόσωπα που θέλουν να τιμήσουν τη Νεμέα και να συμμετάσχουν στις σύγχρονες γιορτές της: Οι τρεις αλληγορικές μούσες της Νεμέας και η ίδια η Νεμέα συνοδευόμενη από Φλιάσιους ήρωες, τις αδερφές της Κλεώνη, Αρπιννα, Πειρήνη, Θήβα και Αίγινα, δύο γειτόνισσές της –τη Φλιούντα και τη Σικυώνα– και μια μακρινή φίλη της – τη Λήμνια βασίλισσα Μύρινα. Κάθε μια παίρνει διαδοχικά τον λόγο και θυμίζει στους θεατές τους δεσμούς της με τη Νεμέα και τους αγώνες της: Μπροστά μας παρελαύνουν μυθικές μορφές και γεγονότα, το λιοντάρι της Νεμέας, ο Φλιάσιος οίνος – δώρο της Φλιούντος στη Νεμέα, η εκστρατεία των Επτά επί Θήβας, ο Οφέλτης – ήρωας της Νεμέας και ιδρυτής των αγώνων της. Στη συνέχεια τον λόγο παίρνουν οι ξακουστοί Νεμεονίκες – ημίθεοι χάρη στην αρετή τους. Στο τέλος, όλοι μαζί, ήρωες, θεοί και ημίθεοι, αθλητές και θεατές, υμνούν τους αγώνες και την ιερή γη που τους φιλοξενεί:

Νεμέα γη, του Δία βοσκοτόπι / του Βάκχου ιερό αμπελοτόπι / του μύθου η αχλή σε περιβάλλει, / σου πρέπει δόξα και τιμή μεγάλη.

Το άλσος σου οι ποιητές υμνήσαν / σαν τόπο ιερό το επευφημήσαν / στους νικητές σου έπλεξαν εγκώμια / την αίγλη σου κατέστησαν παγκόσμια. (στ. 853–860)

Πλήρης σχολιασμός

Το ποίημα έχει 910 στίχους και είναι μια ωδή στη Νεμέα και στο πλούσιο μυθικό της παρελθόν. Ο Γ. Κωστούρος καταφέρνει να αποκωδικοποιήσει τους αλληγορικούς, πολύπλοκους, πολυδιάστατους και πολλές φορές σκοτεινούς αρχαίους μύθους που σχετίζονται με τη Νεμέα, πριν τους πλέξει αριστοτεχνικά και αποδώσει με έμμετρο λόγο. Ο εκτενής και εμπεριστατωμένος σχολιασμός στίχων και λέξεων του ποιήματος, που καλύπτει περισσότερες από 300 σελίδες του Α΄ τόμου, περιλαμβάνει διάφορα πρόσωπα και πράγματα της αρχαιότητας, μυθικές υπάρξεις και ιστορικές φυσιογνωμίες, αρχαίες πόλεις και ιερά, ανασκαφικά ευρήματα και έργα τέχνης που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σχετίζονται με τη Νεμέα και τους αγώνες της. Τα σχόλια συνοδεύονται από 459 εικόνες, φωτογραφίες από αρχαιολογικούς χώρους και τοπία, παραστάσεις από αρχαία αγγεία, γλυπτά, νομίσματα, ανάγλυφα και ψηφιδωτά που βρίσκονται σε αρχαιολογικά μουσεία και συλλογές ανά τον κόσμο, παλιές φωτογραφίες και χαρακτικά ευρωπαίων περιηγητών. Στο τέλος του Α΄ τόμου υπάρχουν λεπτομερείς κατάλογοι αρχαίων πηγών (συγγραφέων, ανθολογίων και λεξικογράφων), νεότερων περιηγητών, ευρετήρια αντικειμένων ανά χώρα, μουσείο και συλλογή, εκτενέστατη βιβλιογραφία και γενικό ευρετήριο.

Ο Β΄ τόμος είναι ένας λεπτομερής κατάλογος 286 Νεμεονικών της αρχαιότητας. Πριν από την έρευνα του Γ. Κωστούρου, λιγότεροι από εκατό Νεμεονίκες ήταν γνωστοί στην επιστημονική κοινότητα. Ο συγγραφέας χάρη στη μεθοδική και διεξοδική του αναζήτηση κατάφερε να εντοπίσει όλους ή σχεδόν όλους τους Νεμεονίκες που παραδίδονται στις πηγές, σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων και κυρίως σε επιγραφές και παπύρους. Για κάθε Νεμεονίκη δίνονται οι σημαντικότερες πληροφορίες της ζωής και δράσης του μαζί με τις αρχαίες πηγές που τον αναφέρουν. Τα παραρτήματα στο τέλος του τόμου περιέχουν πλήρη ευρετήρια των Νεμεονικών της αρχαιότητας, αρκετοί από τους οποίους ήταν και περιοδονίκες (δηλαδή αθλητές που κέρδισαν και στους τέσσερις πανελλήνιους αγώνες). Οι Νεμεονίκες παρατίθενται αλφαβητικά (Α΄ παράρτημα) και κατά τόπο καταγωγής (Β΄ παράρτημα). Το Β΄ παράρτημα, που συνοδεύεται από χάρτη, δείχνει τη διεθνή για τα δεδομένα της εποχής ακτινοβολία των Νεμέων αγώνων, όπου συμμετείχαν αθλητές προερχόμενοι από όλη τη Μεσόγειο, από τη Σαρδηνία μέχρι την Κιλικία, και από την Αίγυπτο μέχρι τη Μοισία. Στο τέλος και αυτού του τόμου υπάρχει ευρετήριο γραπτών πηγών, κατάλογος αγώνων και γενικό ευρετήριο.

Στο σύνολό του το σύγγραμμα του Γιώργου Κωστούρου είναι καρπός, αφενός, της υπομονετικής και επίμονης αναζήτησης σε φιλολογικές και επιγραφικές πηγές, ιστορικά κείμενα και αρχαιολογικές δημοσιεύσεις, αφετέρου, της άριστης γνώσης και αίσθησης της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής της Νεμέας – τόπου καταγωγής του συγγραφέα. Αυτή η εμπνευσμένη έκδοση με το πλούσιο φωτογραφικό υλικό και την εξαιρετική της επιμέλεια χάρη στη φροντίδα του Γιώργου Ανδριανού και της Χριστίνας Νικολακοπούλου, θα αποτελέσει πολύτιμο βοήθημα όχι μόνο για τους εραστές της Νεμέας και των Νεμέων αγώνων, αλλά και για όσους ενδιαφέρονται γενικότερα για τους αγώνες στην αρχαιότητα και την απήχησή τους στον σύγχρονο κόσμο.

  • * Ο κ. Γιάννης Λώλος είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

No comments: