ΥΠΟΔΟΧΕΣ
Ο κινέζος μεταφραστής, από τα ελληνικά, που ακούει στο όνομα Λεωνίδας, η Διεθνής Εκθεση του Πεκίνου και η (καλή) τύχη του αλεξανδρινού ποιητή στη Χώρα του Δράκου
ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ
Ο Κ. Π. Καβάφης και (κάτω) η κινεζική μετάφραση του ποιήματος «Ζωγραφισμένα»
Για όσους Ελληνες επισκέφθηκαν πρόσφατα τη 15η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου στην πόλη Τιεντζίν (120 χιλιόμετρα από το Πεκίνο), το όνομα Liu Rui Hong δεν λέει τίποτε. Ο ευγενικός Κινέζος όμως από τη Σανγκάη με το όνομα Λεωνίδας τούς είναι γνωστός. Το όνομα Λεωνίδας δεν είναι ψευδώνυμο. «Ημουν πολύ μεγάλος όταν βαφτίστηκα χριστιανός» μου είπε «δεν χωρούσα σε κολυμπήθρα, γι' αυτό και ο παππούλης (κάποιος αγιορείτης μοναχός) με βάφτισε στη θάλασσα της Χαλκιδικής». Ο Λεωνίδας έμαθε ελληνικά και σπούδασε Νεοελληνική Φιλολογία στη Θεσσαλονίκη, αλλά τώρα είναι γενικός διευθυντής σε κατασκευαστική εταιρεία της Σανγκάης. Μαζί με τον Λεωνίδα βρέθηκε στην Εκθεση, πολύτιμος επίσης αρωγός, ο μεγαλύτερος σε ηλικία Λι Τζενγκ Γκουί, ο οποίος έμαθε ελληνικά στην Αλβανία, την πάλαι ποτέ σύμμαχο και προγεφύρωμα της Κίνας στην Ευρώπη. Ο Λι λατρεύει τον Καζαντζάκη και εφέτος μετέφρασε το Ταξιδεύοντας: Κίνα. «Οι περισσότερες μεταφράσεις του Καζαντζάκη στα κινεζικά, που είναι πολλές, έχουν γίνει από τα αγγλικά ή τα γαλλικά. Γι' αυτό και υπάρχουν παρανοήσεις. Ο δικός μου Καζαντζάκης είναι γνήσιος» με διαβεβαίωσε.
Ο ίδιος ο Λεωνίδας δημοσίευσε στα μέσα του 2008 έναν τόμο με επιλεγμένα ποιήματα του Σεφέρη, με Εισαγωγή και Επίλογο (σελ. 204), και Το Αξιον Εστί του Ελύτη, πάλι με Εισαγωγή και Επίλογο. Συνήθως οι κινέζοι εκδότες δεν αποκαλύπτουν τον αριθμό των αντιτύπων ενός βιβλίου, σύμφωνα όμως με τον Λεωνίδα, κάθε τόμος εκδόθηκε τουλάχιστον σε 10.000 αντίτυπα. Σήμερα είναι εξαντλημένοι και οι δύο και ετοιμάζεται δεύτερη έκδοση. Στα κινεζικά κυκλοφορούν ακόμη η Κίχλη του Σεφέρη και το Ασμα ηρωικό και πένθιμο του Ελύτη. Η εξήγηση είναι απλή: είναι δύο νομπελίστες ποιητές και είναι φυσικό να προκαλούν το παγκόσμιο αναγνωστικό ενδιαφέρον. Τι γίνεται όμως με τον Κ. Π. Καβάφη, τον πιο πολυμεταφρασμένο και πολυδιαβασμένο έλληνα ποιητή στην υφήλιο;
Στην καβαφική βιβλιογραφία (1886-2000) του Δ. Δασκαλόπουλου δεν αναφέρεται καμία κινεζική μετάφραση. Είναι φυσικό, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, ο πρώτος τόμος με επιλεγμένα ποιήματα του Καβάφη (σελ. 323) εμφανίζεται στα κινεζικά από τον εκπαιδευτικό εκδοτικό οίκο Hei Bei με μεταφραστή τον Huang Chan Rang το 2002. Δύο χρόνια αργότερα ο εκδοτικός οίκος Chong Qing θέτει σε κυκλοφορία έναν δεύτερο τόμο με επιλεγμένα καβαφικά ποιήματα (σελ. 166), σε μετάφραση των Dong Tiping και Yu Yang. Και οι δύο τόμοι φαίνεται να έχουν εξαντληθεί και κάθε προσπάθεια να αποκτήσω ένα αντίτυπο απέτυχε. Τέλος, σε μια Ανθολογία Ελληνικής Ποίησης από τον Ομηρο ως σήμερα (παραγγελία του ΕΚΕΒΙ), που κυκλοφόρησε μόλις τώρα στα κινεζικά από τον εκδοτικό οίκο Lijiang, δημοσιεύονται τέσσερα ποιήματα του Αλεξανδρινού: «Ενας γέρος», «Περιμένοντας τους βαρβάρους», «Ιθάκη» και «Θερμοπύλες».
Το δίχως άλλο θα ήταν καλοδεχούμενη μια μετάφραση του Καβάφη στα κινεζικά από το πρωτότυπο. Αλλά από το να παραμένει αμετάφραστος και άγνωστος (όπως λ.χ. συμβαίνει με τον Ρίτσο) οι μεταφράσεις του από τα αγγλικά δεν βλάπτουν. Ο ποιητής συγκινεί, όπως θα δούμε, τους Κινέζους που διαβάζουν και ενδιαφέρονται για ποίηση. Εξάλλου οι περίπου ογδόντα (80) τόμοι με έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που κυκλοφορούν στα κινεζικά έχουν το δίχως άλλο προκύψει από ενδιάμεσες μεταφράσεις, αγγλικές, γαλλικές ή γερμανικές. Υστερα δεν είναι και λίγοι οι Ελληνες που μεταφράζουν και τώρα ακόμη αρχαία τραγωδία (για να μείνουμε εκεί) από τα αγγλικά ή τα γαλλικά!
Προτού δούμε κάποια στοιχεία για την πρόσληψη του Καβάφη στην Κίνα, να σημειώσουμε ότι η μετάφραση του 2002 πρέπει να στηρίζεται στην αγγλική έκδοση της Rae Dalven (The Complete Poems of Cavafy, 1961), με Εισαγωγή του W. Η. Auden, μεταφρασμένη στα ελληνικά και από τον Τσίρκα. Αυτό συνάγεται από τα εξής: πρώτον, σε σχετικά με τον Καβάφη κινεζικά ιστολόγια (bloggs) παρατίθεται κάποτε μαζί με το μεταφρασμένο ποίημα (όπως λ.χ. τα «Τείχη») και η αγγλική μετάφραση της Dalven. Δεύτερον, σε σχετικές κρίσεις και συζητήσεις για την καβαφική ποίηση αναφέρεται συχνά και ο Auden. Η άποψή του λ.χ. για τον μοναδικό «τόνο της φωνής» του ποιητή ή για το γεγονός ότι, ενώ τα ποιήματά του ηχούν οικεία, κανείς δεν μπορεί να γράψει σαν κι αυτόν είναι θέματα που εμφανίζονται στα ιστολόγια (βλ., λ.χ., blog. sina. com. cn/moodoor). Σε αυτά λοιπόν τα ιστολόγια καταφεύγουμε, αφού για την ώρα αποτελούν τον μοναδικό τρόπο για να ελέγξουμε την πρόσληψη του Καβάφη στην Κίνα. Με όλα όσα, θετικά ή αρνητικά, συνεπάγεται αυτού του είδους η έρευνα. Και πρωτίστως με τις ανυπέρβλητες δυσκολίες της γλώσσας. Τα στοιχεία μου έχουν προκύψει μέσα από ποικίλους και χρονοβόρους συνδυασμούς του Google και είναι, ελπίζω, ακριβή, μολονότι περιορισμένης εκτάσεως. Μας δίδουν ωστόσο μια πρώτη εικόνα.
Ο Καβάφης του Διαδικτύου είναι αχανής. Και κυριολεκτικά πρωτεϊκός. Αλλάζει από λεπτό σε λεπτό. Αυτό άλλωστε συμβαίνει και με άλλους διάσημους έλληνες συγγραφείς, τον Καζαντζάκη, τον Σεφέρη ή τον Ελύτη. Αναρίθμητες είναι οι σελίδες και οι αναφορές στο όνομά τους, κάτι που δείχνει πόσο μας βοηθά το Διαδίκτυο για να ελέγξουμε (τουλάχιστον σε ένα πρώτο επίπεδο) τη διάδοση και τη διείσδυση ενός συγγραφέα στο εγχώριο ή στο διεθνές αναγνωστικό κοινό. Θυμάμαι τη σχετική παρατήρηση του Peter Mackridge σε πρόσφατη διάλεξή του σχετικά με τη χρήση του καβαφικού τίτλου «Περιμένοντας τους βαρβάρους» στο Διαδίκτυο. Ως τη στιγμή της αναζήτησής του ο τίτλος εμφανίζεται τουλάχιστον 64.800 φορές στα αγγλικά («Waiting for the barbarians») - στα ελληνικά 1.320 φορές! Η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται στο Διαδίκτυο η λέξη «Ithaca», που δεν σχετίζεται πάντοτε και αποκλειστικά με τον Καβάφη, είναι αποτρεπτική. Συνιστώ ωστόσο ανεπιφύλακτα το video (Ithaca, youtube) όπου o Σον Κόνερι διαβάζει το ποίημα με υπόκρουση τη μουσική του Vangelis!
Τα σχετικά λήμματα με το όνομα του Καβάφη στα κινεζικά είναι (ήταν πριν από 10 ημέρες) 756. Αυτός ο αριθμός όμως υπερπολλαπλασιάζεται από άλλες συναφείς ή παράλληλες αναφορές. Εξ όσων μου έλεγε ο Λεωνίδας, υπάρχουν 24 αναγνωστικές ομάδες που αναφέρονται στον Καβάφη. Δεν μπόρεσα να το ελέγξω. Προσωπικά εντόπισα δύο: το blogg που ανέφερα παραπάνω και δύο σελίδες από ελεύθερους bloggers. Το blog. sina. com. cn είναι πασίγνωστο (υπάρχει και η αγγλική έκδοσή του) με χιλιάδες καθημερινές επισκέψεις. Το ιστολόγιο του Moodoor αποτελεί ένα ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό υψηλής ποιότητας με κείμενα, κρίσεις, συζητήσεις και φωτογραφίες διάσημων δυτικών συγγραφέων, όπως των Τ. Σ. Ελιοτ, Γέιτς, Καλβίνο, Μπαρτ, Μπόρχες, Γκαίτε, Μπέντζαμιν κ.ά. Εδώ εμφανίζεται και ο Καβάφης - και μάλιστα με την κλασική του φωτογραφία. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι κάποια ποιήματά του (όπως τα «Τείχη» και «Μέρες του 1896») εμφανίζονται σε διαφορετικές μεταφράσεις και συνοδεύονται από παρατηρήσεις σχετικά με τις απώλειες που προκύπτουν από τη μετάφραση. Κάποιος αναρωτιέται αν αυτές οι διαφορές στις μεταφράσεις των καβαφικών ποιημάτων οφείλονται στην αγγλική μετάφραση ή στην αμφισημία του πρωτοτύπου! Μια σελίδα (αναρτημένη πριν από δύο χρόνια) είχε στις αρχές του Σεπτεμβρίου 15.509 επισκέψεις. Δέκα ημέρες αργότερα είχαν προστεθεί άλλες 190.
Τα όσα συνάγονται από την άλλη ομάδα των bloggers είναι εξίσου ενδιαφέροντα. Στις 9.3.2007 ένας αναγνώστης ξαναδιαβάζει, όπως λέει, «λίγο» Καβάφη. Τον αποκαλεί μάστορα του είδους και αισθάνεται να συμπάσχει με τον «γερασμένο άνδρα που κάθεται μόνος σε ένα τραπέζι». Ενας δεύτερος παραθέτει ένα κινεζικό ποίημα και αναρωτιέται αν ο συντάκτης του έχει επηρεασθεί από τον Καβάφη. Κάποιος τρίτος προβαίνει σε εμπεριστατωμένη ανάλυση του τρόπου με τον οποίο ο Καβάφης οργανώνει τον (μνημονικό) ποιητικό χρόνο φέρνοντας ως παράδειγμα το ποίημα του 1919 «Να μείνει». Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ψευδώνυμα (ή ονόματα;) των συζητητών. Μια ωραιότατη νεαρά (υπάρχει φωτογραφία της) υπογράφει «Ομορφη και σιωπηλή». Σχολιάζει ένα ποίημα του Καβάφη και λέει: «Το διάβασα και το εννόησα πλήρως!».
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το ΒΗΜΑ, 28/09/2008
No comments:
Post a Comment