Οι ιδεολογικές μεταμορφώσεις του Μυριβήλη

• Στον συγγραφέα της «Ζωής εν Τάφω», σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του, είναι αφιερωμένη η αποψινή εκδήλωση της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Παράλληλα, θα λειτουργεί έκθεση χειρογράφων και φωτογραφιών από το αρχείο του

Ο Στράτης Μυριβήλης σε νεανική φωτογραφία (Αρχείο Μυριβήλη - Γεννάδειος Βιβλιοθήκη) Τα σαράντα χρόνια από τον θάνατο του Στράτη Μυριβήλη (1890-1969) μάς θυμίζει η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, η οποία κατέχει το αρχείο του Μυτιληνιού συγγραφέα. Στην εκδήλωση «Μια βραδιά συντροφιά με τον Μυριβήλη», που θα πραγματοποιηθεί απόψε στις 7, στο Cotsen Hall (Αναπήρων Πολέμου 9), θα μιλήσουν οι Βασίλης Βασιλικός, Μένης Κουμανταρέας και Χρήστος Χωμενίδης. Παράλληλα, θα εκτεθούν χειρόγραφα και φωτογραφίες του πεζογράφου της αντιπολεμικής «Ζωής εν Τάφω», στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (Σουηδίας 61, τηλ. 7210536).

Με την ευκαιρία της επετείου έχει ενδιαφέρον ν' αναφερθούμε στις ιδεολογικές και πολιτικές μεταπτώσεις του Στράτη Μυριβήλη, ψευδώνυμο -το χρησιμοποίησε πρώτη φορά το 1911- του Ευστράτιου Σταματόπουλου. Ξεκινάει ως δημοτικιστής και θιασώτης του βενιζελισμού, ενώ στη δεκαετία του '20 θα συνδεθεί με τον σοσιαλιστή και δις πρωθυπουργό (1924 και 1932) Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Με την εγκαθίδρυση της 4ης Αυγούστου, στρέφεται προς τα δεξιά, αν και η μεταξική δικτατορία είχε απογορεύσει την κυκλοφορία των έργων του «Η ζωή εν τάφω» και «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια».

Το 1991, ο Κώστας Κρεμμύδας παρουσίασε στο περιοδικό «Πλανόδιον» (τ. 20, 1991) δύο επιστολές του Στράτη Μυριβήλη, οι οποίες προέρχονταν από το αρχείο Αλέξανδρου Γ. Κορυζή, διοικητή της Εθνικής Τράπεζας και υπουργού Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως και πρωθυπουργού μετά τον θάνατο του Μεταξά. Σε μία από αυτές τις επιστολές, με ημερομηνία 19 Ιουλίου 1938, ο συγγραφέας απευθύνεται στον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά: «Σας παρακαλώ θερμά να μου συχωρέσετε την τόλμη που πήρα, να σας γράψω για να ζητήσω τη βοήθειά σας σ' ένα ζήτημά μου προσωπικό [...]».

Ετσι, ο μέχρι πρότινος πιονέρος του βενιζελισμού, συνδιευθυντής από το 1916 έως το 1933 της φιλελεύθερης εφημερίδας «Ελεύθερος Λόγος» και διευθυντής της «Δημοκρατίας», εφημερίδας του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, ανακρούει πρύμναν. Σε ρόλο μεσάζοντα, ο Σπύρος Μελάς θα φέρει τον Στράτη Μυριβήλη σε επαφή με το δικτατορικό καθεστώς. Ο συγγραφέας, ο οποίος ταυτίστηκε με την αντιπολεμική λογοτεχνία, από το 1938 -μεσούσης της μεταξικής δικτατορίας- έχει διοριστεί υπάλληλος στη Βιβλιοθήκη της Βουλής. Μάλιστα γράφει υπέρ του καθεστώτος το ποίημα «Ο ύμνος της εργασίας», το οποίο δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα», το 1939.

Ο Στράτης Μυριβήλης μέσα στη δίνη του ελληνικού Εμφυλίου, συγκεκριμένα κατά τη διετία 1946-1947, γίνεται λάβρος απολογητής του αντικομμουνισμού και υμνητής του στρατοπέδου της Μακρονήσου. Από το αρχείο του Στράτη Μυριβήλη, η ερευνήτρια Λήδα Κωστάκη μάς εμπιστεύτηκε δύο ανέκδοτα ντοκουμέντα:

Από το δακτυλόγραφο με χειρόγραφες προσθήκες: «Ο κομμουνισμός και το παιδομάζωμα»:

«[...] Εκείνο που δεν κατάλαβαν ακόμα ούτε οι Αγγλοι φίλοι μας, ούτε οι Αμερικάνοι, εκείνο που το μαθαίνουν σιγά-σιγά και απελπιστικά αργά με σπατάλη του ελληνικού άσματος, είναι τούτο: Πως ο σλαυϊκός κομμουνισμός δεν είναι μια κοινωνική θεωρία απλώς, ούτε ένα πολιτικοοικονομικό σύστημα. Είναι κάτι περισσότερο, κάτι φοβερότερο απ' αυτά. Είναι μια μέθοδος σατανική για την κατασκευή μιας νέας φυλής. [...]», «[...] Δεν υπάρχουν Ελληνες κομμουνιστές. Οταν κανείς γίνει συνειδητός κομμουνιστής, παύει να είναι Ελληνας. [...]».

Από το δακτυλόγραφο «Η Παγάνα για τους λύκους»:

«[...] Χιλιάδες χωριά είναι σήμερα ερειπωμένα από τους Γιαννιτσάρους του Σλαβισμού, κι ενός αιώνα κόποι και μόχθοι του λαού μας, κείτονται ξεθεμελιωμένα χαλάσματα. Και πέρα από τα σύνορά μας ακούεται ο κρότος από όπλα και μηχανές πολέμου, και ως τ' αυτιά μας φτάνει ο ήχος από τα βήματα ενός κολοσσιαίου στρατού, που κατηφορίζει από τα Βαλκάνια για να πνίξει ένα μικρό λαό γεωργών και ναυτών, που δε διεκδικεί τίποτε άλλο από τη λευτεριά του [...]». «[...] Η απάντηση του Ελληνικού Γένους προς τον κολοσσιαίο Ιμπραήμ του κόκκινου Πανσλαβισμού, δόθηκε με το στόμα του Κολοκοτρώνη, και δεν πρόκειται ν' αλλάξει ούτε ένα γιώτα από τα λόγια του [...]».

Αρχειακό υλικό ενός αιώνα

Το αρχείο Στράτη Μυριβήλη δωρήθηκε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη από τις κληρονόμους του συγγραφέα, Καίτη Μυριβήλη, Δροσούλα Αγγελοπούλου-Μυριβήλη και Χάρη Μυριβήλη στις 9 Δεκεμβρίου 1999.

Είχε προηγηθεί δωρεά των μεταφρασμένων βιβλίων του που έχουν εκδοθεί από ξένους εκδοτικούς οίκους (Μάρτιος 1999). Πριν δωρηθεί το αρχείο είχε οργανωθεί και καταγραφεί από τη φιλόλογο Νίκη Λυκούργου, η οποία είχε συντάξει «Κατάλογο Περιεχομένων Αρχείου Σ.Μ.» (1998). Στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, την ταξινόμηση και σύνταξη του καταλόγου ξεκίνησε η Μαρία Βολτέρα και ολοκλήρωσε η Λήδα Κωστάκη το 2004.

Το αρχείο περιλαμβάνει χειρόγραφα και δακτυλόγραφα έργων του συγγραφέα, επιστολές, προσωπικά έγγραφα, δημοσιεύματα και κείμενα από ραδιοφωνικές εκπομπές, αποκόμματα από τον Τύπο -κυρίως δημοσιευμάτων του αλλά και κρίσεων για το έργο του-, τεύχη περιοδικών και εφημερίδων που κρατούσε και μεταφράσεις των έργων του. Ακόμα υπάρχουν πολλές μελέτες του έργου του και της συμβολής του στη νεοελληνική λογοτεχνία. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του Στράτη Μυριβήλη είχε αναλάβει και διατηρούσε το αρχείο του ο γιος του Λάμπης, ενώ μετά το θάνατο του συγγραφέα τόσο ο γιος του όσο και οι κληρονόμοι του συνέχισαν να συμπληρώνουν το αρχείο με δευτερογενές υλικό, κυρίως μελέτες άλλων για το έργο του και αποκόμματα του Τύπου. Το πρωτογενές υλικό τού αρχείου αρχίζει το 1890 και ολοκληρώνεται το 1969, ενώ το δευτερογενές συνεχίζει μέχρι το 1990.

• Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2009