Saturday, February 14, 2009

Η αγάπη με τον τρόπο του Ν. Γ. Πεντζίκη

Ενα βιβλίο του στοχαστή και συγγραφέα με την ιδιάζουσα γραφή, θεμελιακό για να προσεγγίσει ο αναγνώστης το σύνολο του έργου του

Του Σωτηρη Γουνελα*, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/02/2009

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης: Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής. Επιμ. - σχόλια - επίμετρο: Γ. Ν. Πεντζίκη, εκδ. Αγρα, (3η έκδ.), σελ. 323

Αξίζουν συγχαρητήρια στον Γαβριήλ Πεντζίκη και τον εκδότη της «Αγρας» Στ. Πετσόπουλο για την επανέκδοση της «Αρχιτεκτονικής», συνοδευμένης μάλιστα από το βιβλίο «Γραφή Κατοχής» (με το ανέκδοτο «Χειρόγραφο 1943» και άλλα συναφή).

Ξαναδιαβάζοντας ύστερα από χρόνια το βιβλίο καλείσαι να κινηθείς σε ποικίλα επίπεδα. Ανάμεσα σε εξαντλητική συχνά αφήγηση παρουσιάζονται κάτι σαν κύματα φωτός που το διαπερνούν μέσα από την ιδιάζουσα γραφή του συγγραφέα του, ταυτόχρονα μνημική και συνειρμική, συνθετική, ποιητική και λαβυρινθώδη, με τη σφραγίδα της ψυχικής πλησμονής αλλά και της κατακρήμνισης. Ανάμεσα σε αυτά τα κύματα είναι το παρακάτω απόσπασμα: «Οι ιδέες που μ' άφηνε να καταλάβω ο Πλάτων είχαν διαστάσεις, είχαν την αλήθεια του χεριού και της αφής[…]. Οι ιδέες που παραδέχουμαι έχουν σώμα και υπόσταση, και γι' αυτό τις λέω σκοτεινές. Μπορούν, είναι ικανές να πείσουν τις αισθήσεις. Οι ιδέες αυτές ανεβαίνουν από μέσα μας και εκρήγνυνται σαν άνθη στον έξω κόσμο» (σ. 10-11).

Βρίσκω το απόσπασμα θεμελιακό όχι μόνο για το βιβλίο αυτό αλλά και για το σύνολο έργο του. Πρώτα πρώτα έχουμε μια βασική αποκατάσταση των πλατωνικών ιδεών. «Εχουν την αλήθεια του χεριού και της αφής» λέει, δεν τις βρίσκεις στον αέρα, δεν ανήκουν σε αυτό που πολλοί λένε ιδεαλισμό. Το εξηγεί με δύο τρόπους. Ο ένας μέσα από μια ποιητική εικόνα: «ανεβαίνουν από μέσα μας και εκρήγνυνται σαν άνθη στον έξω κόσμο». Λέει ότι αυτά τα υψηλά που σημαίνουν οι πλατωνικές ιδέες, με αποκορύφωμα υποθέτω την ιδέα του «αγαθού», ο άνθρωπος τα έχει μέσα του, τον κατοικούν και εκρήγνυνται (είναι δυναμική η παρουσία τους και ταυτόχρονα έχουν κάτι το συνταρακτικό, αν τις συγκρίνεις με τα υπόλοιπα), σαν άνθη, επειδή στολίζουν τον κόσμο, τον ομορφαίνουν.

  • Μέχρι τον σπόρο

Ο δεύτερος τρόπος αρχίζει να σχηματίζεται καθώς αναφέρεται στη βλάστηση, στα φυτά και την ανάπτυξή τους. Αφήνει μια στιγμή τα άνθη για να κατέβη πιο μέσα και να φτάσει στο σπόρο. Μιλώντας για «σκοτεινάδα των ριζών» μας πάει ολόισια στην ουσία γράφοντας: «μην πιστέψετε ποτέ ότι κόβοντας τα λουλούδια, συναποκομίζεται και το μέγα μυστήριο της αγάπης που τα γεννά». Μην παίρνετε φόρα, μας λέει, ο δρόμος είναι μακρύς για το μυστήριο της αγάπης. Ωστόσο, παρά την χριστιανική διάσταση που υποδηλώνει, εξακολουθεί να τη συνδέει με τον Πλάτωνα. Ανάλογες σκέψεις βρίσκουμε στη Σιμόνη Βέιλ. Ο Πεντζίκης κάνει επαλήθευση στους ανοιξιάτικους περιπάτους στη Φύση, στο κοντινό δάσος το λεγόμενο «Κουρί». Με τη συνακόλουθη σύναψη, αγάπης, Φύσης και πλατωνικών ιδεών οδηγείται στη σχέση λουλουδιών και θάλασσας για να καταλήξει μερικές σελίδες πιο κάτω -μετά από αρκετή περιδιάβαση- στη διατύπωση: «Ο ρυθμός, θέλω να καταλήξω, να πω, ότι είναι το ουσιώδες, γνώρισμα που ενώνει και ταυτίζει το λουλούδι με τη θάλασσα.[...] Αν στο σώμα μας θάβεται, καθώς σπάνια ρωτάμε την καρδιά μας κι ακούμε το χτυποκάρδι της, αν στο λουλούδι ακινητεί σε φύλλα και κλαδιά, στη θάλασσα είναι το πρώτο και σπουδαιότερο που βλέπουμε». Πιο κάτω την παρομοιάζει με το άπειρο και τον ουράνιο θόλο. Μέσα από τέτοιες εικόνες μας ανοίγει τον κόσμο στην άλλη του διάσταση, εναλλάσσοντας σκέψεις και άμεσα συναισθήματα, μετρώντας σε λίγο σέπαλα, πέταλα, στήμονες, καρπόφυλλα, φτάνοντας στον κρίνο και κορυφώνοντας την άπλωση αυτή της ψυχής στην παρακάτω εικόνα που αφήνω να την σχολιάσουν οι θεολόγοι: «…ο Αρχάγγελος Γαβριήλ… κατερχόμενος επί γης για να ευαγγελίσει τη Θεοτόκο, έτεινε με το χέρι του προς το παρθενικό της Αγιο πρόσωπο ένα κρίνο με ζακχαρώδη λευκότητα. Η σκέψη μου… τείνει στην εκδοχή ότι κρίνο κάλλιστα μπορεί να 'ταν το ίδιο το χέρι της Ασώματης δύναμης» (σ. 17).

  • Προσωπική εμπειρία

Το υφάδι της γραφής του Πεντζίκη θεμελιώνεται στη σχέση μνήμης - ανάμνησης - ύλης και εξαΰλωσής της, για αν μπορέσει με το στήριγμα της Αγάπης -φυσικής και μεταφυσικής- να αναδείξει την ενότητα του κόσμου. Στο συγκεκριμένο βιβλίο αυτά τα «κύματα φωτός» που προανέφερα, μέσα από τις ποικίλες μεταμορφώσεις τους έρχονται και περιβάλλουν την προσωπική σχέση του με τη γυναίκα του. Μέσα από διάσπαρτες εικόνες της ζωής τους μέσα από την δική του «ευρεία και αναπεπταμένη εικόνα» του κόσμου και, από την άλλη, τον ρεαλισμό και τον γήινο προσδιορισμό εκείνης, αναπτύσσει καταπληκτικούς συσχετισμούς και συνθέσεις ανάμεσα σε πράγματα και αριθμούς, στην υλικότητά τους και τα αφαιρετικά τους σχήματα, στους ρυθμούς και τις μετρήσεις των ρυθμών που βέβαια γίνονται με αριθμούς (σκέψου την ψηφαρίθμηση), όχι για να επιβεβαιώσει την διανοητική καταξίωση του ανθρώπου και της ενδοκοσμικότητας, όπως κάνει η Επιστήμη, αλλά για να αγγίξει (με το βλέμμα αλλά και με το χέρι) την «αναλλοίωτη διάρκεια» καθώς λέει, «τη σταθερότητα εκείνων των σχημάτων που ο Πλάτων όρισε ως ιδέες, έξω από τη φθορά, αθάνατες» (σ. 22).

Υπάρχει στη σ. 195 η φράση: «Προορισμός λοιπόν μπορούμε τελικά να πούμε, είναι η εύρεση του σώματος του άλλου με τον οποίο προσομιλούμε εσωτερικά». Να προσέξουν οι αναγνώστες τη σημασία της λέξης σώμα, γιατί στην εποχή μας αποθεώνεται τόσο, που στο τέλος κινδυνεύει να μείνει στεγνό και έρημο.

Να μη παραλείψω να πω ότι τα σχόλια του Γαβριήλ Πεντζίκη, που συνοδεύουν την έκδοση, συμβάλλουν στη βαθύτερη κατανόηση του πολυεπίπεδου έργου του πατρός, καθώς συνδέουν τα βιβλία μεταξύ τους, εξηγούν συνειρμούς και διαβάσματα, και φωτίζουν τοπία φυσικά και ψυχικά.

* Ο κ. Σωτήρης Γουνελάς είναι ποιητής - συγγραφέας.

No comments: