Για όσους... δεν διαβάζουν

ΕΥ. Β., Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / 7 - 10/08/2008

«Ποτέ δεν διαβάζω ένα βιβλίο όταν πρέπει να γράψω την κριτική του. Επηρεάζεται κανείς τόσο πολύ!». Τα λόγια αυτά του Οσκαρ Γουάιλντ ενέπνευσαν φαίνεται τόσο τον Γάλλο Πιέρ Μπαγιάρ, που κάθησε κι έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει» (εκδόσεις Πατάκης).

Οχι, δεν πρόκειται για ένα ειρωνικό σχόλιο στην ημιμάθεια της εποχής μας. Ο Πιέρ Μπαγιάρ προϋποθέτει, πολύ σωστά, ότι κανένας μας, ακόμα και οι πλέον φανατικοί βιβλιόφιλοι, δεν είναι εκ των πραγμάτων δυνατόν να έχουν διαβάσει όλα τα άξια λόγου βιβλία που έχουν εκδοθεί. Και αυτό θα έπρεπε, υποστηρίζει, να το αντιμετωπίζουμε με απόλυτη απενοχοποίηση. Φέρνει μάλιστα σαν παράδειγμα τον εαυτό του. «Ως δάσκαλος λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο, δεν μπορώ φυσικά ν' απαλλαγώ από την υποχρέωση να σχολιάζω βιβλία που τις περισσότερες φορές, δεν έχω καν ανοίξει».

Στο βιβλίο του αναλύει διεξοδικότατα, και με κάθε σοβαρότητα, μια σειρά από περιστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε αναγκασμένοι να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει: «κοσμικές συγκεντρώσεις», «μπροστά στον συγγραφέα», «μπροστά σε έναν καθηγητή», ή «με την εκλεκτή της καρδιάς μας». Και δίνει συμβουλές για το πώς πρέπει να διώχνουμε την αμηχανία που μας προκαλεί η άγνοια μας για ένα βιβλίο που είτε δεν έχουμε ποτέ διαβάσει, είτε έχουμε ξεχάσει, είτε έχουμε διαβάσει αποσπασματικά, είτε αλώς έχουμε ακούσει γι' αυτό. «Αρκεί ένας και μονο από τους φοιτητές που με παρακολουθούν να είχε την ευκαιρία να διαβάσει το κείμενο για το οποίο μιλώ, ώστε να επηρεάζει το μάθημά μου και να με φέρνει ανά πάσα στιγμή σε δύσκολη θέση», παραδέχεται.

Μας προτρέπει λοιπόν, «να μην νιώθουμε ντροπή», «να δηλώνουμε ευθέως πως δεν έχουμε διαβάσει ένα βιβλίο», αλλα ταυτόχρονα «να διατυπώνουμε με αυτοπεποιηθηση την γνώμη μας επ' αυτού». Το βιβλίο, άλλωστε, τονίζει, είναι απλώς το ερέθισμα, για μια εσωτερική αναζήτηση.

Ζούμε, υποστηρίζει, «σε μια συλλογική υποκρισία αναφορικά με τα βιβλία που έχουμε διαβάσε». Κι όμως, «δεν έχουν τόσο σημασία τα βιβλία καθεαυτά αλλά ο πολιτισμικός τους αντίκτυπος, το ειδικό βάρος που έχουν στο πλαίσιο της κουλτούρας της εποχής τους, η σχέση τους με το όλον (δηλαδή τα υπόλοιπα βιβλία) και κυρίως η συζήτηση που πυροδοτούν και η οποία συχνά αποκαλύπτει πολλά για μας τους ίδιους».

Περισσότερο από ένα εγχειρίδιο, το βιβλίο του Μπαγιαρ λειτουργεί απενοχοποιητικά, ιδιαίτερα για τους εραστές των τυπωμένων λέξεων, και αναλύει την περίπλοκη σχέση μας με τη λογοτεχνία. Φυσικά, δεν το έχουμε διαβάσει...