Saturday, December 3, 2016

Δημήτριος Βερναρδάκης: πολυπράγμων λόγιος!

Ο Δημήτριος Βερναρδάκης υπήρξε πολυπράγμων λόγιος, θεατρικός συγγραφέας και καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννήθηκε στην Αγία Μαρίνα της  Λέσβου στις 3 Δεκεμβρίου 1833. Ο Δημήτριος Βερναρδάκης του Νικολάου, αδερφός των λογίων Γρηγορίου και Αθανασίου Βερναρδάκη γεννήθηκε στην Αγία Μαρίνα της Λέσβου και καταγόταν από την Κρήτη. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του κοντά στο Γρηγόριο Γεννάδιο και το 1849 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Φοιτητής ακόμα εργαζόταν παράλληλα ως δημοσιογράφος και οικοδιδάσκαλος. Στο χώρο της λογοτεχνίας εμφανίστηκε ήδη από το 1851 με στίχους του και εμπλοκή του στη διαμάχη γύρω από το γλωσσικό ζήτημα. Το 1856 κατόπιν βράβευσής του στον Ράλλειο ποιητικό διαγωνισμό με το επικολυρικό δράμα Εικασία έφυγε με υποτροφία για περαιτέρω σπουδές στη Γερμανία, όπου σπούδασε στο Μόναχο και το Βερολίνο και το 1860 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας. Παράλληλα στη Γερμανία παρακολούθησε μαθήματα χημείας, βοτανικής και μετεωρολογίας. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1861 και διορίστηκε έκτακτος καθηγητής Γενικής Ιστορίας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και τακτικός στην ίδια έδρα το 1865.
Το 1869 ταραχές που δημιουργήθηκαν με αφορμή τη στάση του στο γλωσσικό ζήτημα και τη διαμάχη του με τον Κόντο, τον οδήγησαν πίσω στη γενέτειρά του, ως το 1882, οπότε επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο κατόπιν παράκλησης του Χαριλάου Τρικούπη και ανέλαβε παράλληλα τη θέση του έφορου της Εθνικής Βιβλιοθήκης. ΄Ενα χρόνο αργότερα αναγκάστηκε για τους ίδιους λόγους να ξαναφύγει για τη Μυτιλήνη, αυτή τη φορά ως το τέλος της ζωής του. Εκεί πέθανε το Γενάρη του 1907. Το έργο του Βερναρδάκη υπήρξε πολύπλευρο. Για τη στάση που τήρησε στο γλωσσικό ζήτημα ενδεικτικό είναι το έργο του Περί ψευδαττικισμού.
Έγραψε επίσης θεολογικές, ιστορικές, μουσικές, φιλολογικές, κριτικές και άλλες μελέτες, καθώς επίσης στίχους και λογοτεχνικές μεταφράσεις. Η λογοτεχνική παραγωγή του ωστόσο υπήρξε κυρίως θεατρική. Πρώτο έργο του υπήρξε η Μαρία Δοξαπατρή, την οποία ολοκλήρωσε το 1857 στη Γερμανία, υπέβαλε σε ποιητικό διαγωνισμό της Αθήνας χωρίς επιτυχία και εξέδωσε στο Μόναχο το 1858 κερδίζοντας επαινετικές κριτικές.
Τον ίδιο χρόνο έγραψε επίσης την τραγωδία Κυψελίδαι και το 1865 τη Μερόπη, που μεταφράστηκε στα ιταλικά και τα σερβικά, καθιστώντας το συγγραφέα γνωστό στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ιταλία και Γαλλία. Η Μερόπη και η Μαρία Δοξαπατρή ανέβηκαν για πρώτη φορά με επιτυχία τη θεατρική περίοδο 1865-66, ενώ το 1876 ανέβηκε η Ευφροσύνη, έργο που γράφτηκε κατόπιν παραγγελίας της ηθοποιού Pezzana.
Το 1893 η αθηναϊκή θεατρική κίνηση σημαδεύεται από το θρίαμβο της Φαύστας, η οποία παραστάθηκε ταυτόχρονα από τους θιάσους Μένανδρος με την Αικατερίνη Βερώνη και Δημητρίου Κοτοπούλη με την Ευαγγελία Παρασκευοπούλου στα θέατρα Ομονοίας και Ολύμπια αντίστοιχα. Η τραγωδία Φαύστα του Βερναρδάκη θεωρείται από τους μελετητές του νεοελληνικού θεάτρου ως το κύκνειο άσμα του κλασικισμού στην Ελλάδα και υπήρξε η τελευταία θεατρική επιτυχία σε καθαρεύουσα γλώσσα. Το 1895 ανέβηκε η Αντιόπη, ενώ το 1905 ανέβηκε στο Βασιλικό Θέατρο το τελευταίο έργο του με τίτλο Νικηφόρος Φωκάς, γραμμένο το 1903.
Ειδικότερα ο Βερναρδάκης ξεκίνησε από έργα ρομαντικής τεχνοτροπίας και έντονα επηρεασμένα από το Σαίξπηρ, ενώ σταδιακά πέρασε στο είδος της έμμετρης νεοκλασικιστικής τραγωδίας με πρώτο σταθμό τη Μερόπη και αποκρυστάλλωση των απόψεών του στη Φαύστα (1893). Η γλώσσα των έργων του είναι αρχαϊζουσα, παρά την – όχι πάντα συνεπή – θεωρητική του τοποθέτηση υπέρ της δημοτικής. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Δημητρίου Βερναρδάκη βλ. Γιαλουράκης Μανώλης, «Βερναρδάκης Δημήτριος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Σπάθης Δημήτρης, «Βερναρδάκης Δημήτριος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Αποστολίδης Β., Μελέτη των «Φοινισσών» του Ευριπίδου εξ αφορμής της εκδόσεως της τραγωδίας υπό του Δ.Βερναρδάκη. Αλεξάνδρεια, 1890.
• Βαλέτας Γ., «Βερναρδάκη, Ψευδορρωμαντισμού έλεγχος», Νέο Κράτος9, ετ.Β΄, Μάιος 1938, σ.594-604.
• Βαλέτας Γ., Ανάλυση του «Νικηφόρου Φωκά»· Ανέκδοτου δράματος του Δημ. Ν.Βερναρδάκη. Μυτιλήνη, τυπ. Δημοκράτου, [1939] (ανάτυπο από το περιοδικό Ποιμήν).
• Γιαλουράκης Μανώλης, «Βερναρδάκης Δημήτριος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Δημάρατος Ι.Φ., «Βερναρδάκης Δημήτριος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια7. Αθήνα, Πυρσός, 1929.
• Ηλιόπουλος Χ., Φαύστας ανάλυσις και μελέτη μετά ιστορικών σημειώσεων περί ελληνικού δράματος. Κέρκυρα, 1894.
• Κακλαμάνος Δημ.Γ., Ο Δημήτριος Βερναρδάκης και το έργον του· Διάλεξις εν τη αιθούση του εν Αθήναις φιλολογικού «Συλλόγου Παρνασσού». Τεργέστη, ανάτυπο από τη Νέα Ημέρα, [1908].
• Καρούζος Χ., «Οι Βερναρδάκηδες και ο δημοτικισμός», Αναγέννηση7, ετ.Α΄, 3/1927, σ.426-431.
• Κοβάρνος Ιω.Π., Η δραματική ποίησις του Δ.Ν.Βερναρδάκη. Αθήνα, 1962.
• Λάσκαρης Νικόλαος, «Βερναρδάκης Δημήτριος · Το δραματικόν έργον του», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια7. Αθήνα, Πυρσός, 1929.
• Λάσκαρης Νικόλαος, Ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου1-2. Αθήνα, Βασιλείου και Σία, 1938- 1939.
• Μίσσιος Κ.Γ., Βερναρδάκης, Εφταλιώτης, Μυριβήλης· Συμβολή στην ιστορία της λεσβιακής γραμματείας, Τόμος τρίτος. Μυτιλήνη, Αστερίας, 1995.
• Μιχαηλίδης Μ.Ι., «Γρηγ. Ν.Βερναρδάκης (1847-1925)», Νέα Εστία7, ετ.Δ΄, 1η/6/1930, αρ.83, σ.588-595.
• Μιχαηλίδης Κ.Μ., Ο Δημήτριος Βερναρδάκης ως λογοτέχνης. Αθήνα, Εκδόσεις Πανεπιστημίου, 1935.
• Μιχαηλίδης Μ.Ι., Λεσβιακαί σελίδες· Μέρος πρώτον · Βίος και έργα Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη. Μυτιλήνη, τυπ. Ο Αστήρ, 1909.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Βασιλικόν Θέατρον: Ο Νικηφόρος Φωκάς, δράμα εις πράξεις πέντε υπό Δ.Ν. Βερναρδάκη», ΠαναθήναιαΘ΄, ετ.Ε΄, 15/3/1905, σ.344-346.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Το έργον του Βερναρδάκη», ΠαναθήναιαΙΓ΄, ετ.Ζ΄, 15/3/1907, σ.328-332 και 31/3/1907, σ.361-365.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Τριάντα χρόνια φιλολογικής ζωής», Η Καθημερινή, 29/12/1919.
• Παλαμάς Κωστής, «Φαύστα», Εστία, β΄ εξάμηνο 1893, σ.225-230.
• Παλαμάς Κωστής, «Βερναρδάκης», Νουμάς231, 21/1/1907.
• Παλαμάς Κωστής, «Ο Βερναρδάκης στον Παρνασσό», Νουμάς239, 18/3/1907.
• Παλαμάς Κωστής, «Αι Φαύσται», Εμπρός, 12/2/1922.
• Παλαμάς Κωστής, «Βερναρδάκης», Ελεύθερος λόγος, 9/11/1925.
• Παλαμάς Κωστής, «Γράμμα στο Δ. Βερναρδάκη», Δημοκράτης (Μυτιλήνη), 19/3/1933.
• Πρωτόπατσης Αντ, Και πάλι ο Βερναρδάκης· και πάλι το γλωσσικό· Ανέκδοτη επιστολιμαία διατριβή παρουσιασμένη με τα ιστορικά της καθέκαστα από τον Βαγγέλη Καραγιάννη. Αθήνα, 1977.
• Σαμαράς Π.Ι., Ανέκδοτα τραγούδια του Δ.Ν.Βερναρδάκη. Μυτιλήνη, 1937.
• Σιδέρης Γιάννης, Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου 1794-1944 Τόμος πρώτος (1794 – 1908). Αθήνα, Ίκαρος, χ.χ. ( και επανέκδοση Αθήνα, Καστανιώτης, 1991.
• Σιδέρης Γιάννης, «Το θέατρο του Βερναρδάκη. Τα εβδομήντα χρόνια της Φαύστας», Θέατρο9, ετ.Β΄, 5-6/1963, σ.26-47.
• Σπάθης Δημ., «Βερναρδάκης Δημήτριος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984.
• Στεφάνου Στέφ., «Βερναρδάκης», Αθηναϊκά Νέα, Μάρτιος 1936.
• Τσοκόπουλος Γ.Β., «Οι συγγραφείς μας – Δημήτριος Βερνανρδάκης», ΠαναθήναιαΙΓ΄, ετ.Ζ΄, 15/3/1907, σ.325-328.
• Φασουλάκης Στερ. – Αργύρης Παντ., Αναγραφή Δημοσιευμάτων Δημ.Ν.Βερναρδάκη και Γρηγ.Ν.Βερναρδάκη• Συμβολή πρώτη. Αθήνα, Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών, 1986.
• Χατζηπανταζής Θόδωρος, Το Κωμειδύλλιο• Τόμος πρώτος. Το κωμειδύλλιο και η εποχή του. Αθήνα, Ερμής, 1981.
Αφιερώματα περιοδικών
• Ο Ποιμήν10-11 (Μυτιλήνη), ετ.Β΄, 10-11/1909.
• Αιολικά Γράμματα37, ετ.Ζ΄, 1-2/1977.
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)
Ι.Μελέτες – Δοκίμια
• Το τρωγάλιον του δοκησισόφου ή Απάντησις εις τον Κ.Γ.Χρυσοβέργην. Αθήνα, 1855.
• Ειρηναίω Θυρσίω, την της διδασκαλίας αυτού πεντηκονταετηρίδα δι’ εορτής άγοντι, είδος πινδαριστί ποιήσας εξ ονόματος των εν Μονάχω και άλλων εν Γερμανία μαθητών τη ιη’ Ιουνίου του αωνη έτους προσήνεγκε. Μόναχο, [1858].
• Λόγος αυτοσχέδιος περί της καθ’ ημάς εκκλησιαστικής μουσικής. Τεργέστη, 1876.
• Λόγος εισιτήριος εις το μάθημα της γενικής ιστορίας• Εκφωνηθείς τη 20 Ιανουαρίου 1862. Αθήνα, τυπ.Χ.Νικολάου Φιλαδελφέως, 1862.
• Έκθεσις του κατά το έτος 1863 Ποιητικού Διαγωνισμού του κ. Ι.Βουτσινά. Αθήνα, 1863.
• Ελληνική Γραμματική εις χρήσιν των ελληνικών σχολείων. Αθήνα, 1865.
• Ολίγαι λέξεις εις απάντησιν της επικρίσεως, ην συνέρραψε κατά της ελληνικής γραμματικής μου, και των ύβρεων, όσας εφιλοτέχνησε κατ’ εμού ο Κ.Θεαγένης Λιβαδάς. Τεργέστη, 1866.
• Εγχειρίδιον γενικής ιστορίας εις τόμους τρεις, προς χρήσιν των Γυμνασίων και προς ιδιαιτέραν μελέτηνΑ΄. Αθήνα, 1867.
• Σύντομος επίκρισις εις τας μωροσόφους επικρίσεις της Μερίμνης και του Λογίου Ερμού. Και εις τον λίβελλον Ο λύχνος επί την λυχνίαν. Αθήνα, 1868.
• Ιερά Ιστορία• Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872.
• Ιερά Κατήχησις• Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872.
• Λόγος αυτοσχέδιος περί της καθ’ ημάς εκκλησιαστικής μουσικής. Τεργέστη, 1876.
• Ψευδαττικισμού έλεγχος• ήτοι Κ.Σ.Κόντου γλωσσικών παρατηρήσεων αναφερομένων εις την νέαν ελληνικήν γλώσσαν ανασκευή. Τεργέστη, 1884.
• Επιστολή περί επιστολής. Αθήνα, 1890.
• Επιστολής περί επιστολής υστερόγραφον. Αθήνα, 1890.
• Η δημοσία εκπαίδευσις. Μυτιλήνη, 1936 (έκδοση Γ.Βαλέτα).
• Καποδίστριας και Όθων. Αθήνα, 1962.
ΙΙ.Κριτικές εκδόσεις
• Ευριπίδου Δράματα εξ ερμηνείας και αναγνώσεωςΑ΄- Γ΄. Αθήνα, 1888-1903.
ΙΙΙ.Θέατρο
• Μαρία Δοξαπατρή• Ποίημα δραματικόν εις πράξεις πέντε. Μόναχο, 1858 (πρώτη έκδοση στην Αθήνα το 1868).
• Κυψελίδαι,μέρος α΄. Λειψία, τυπ.Γ.Β.Τευβνέρου, 1860.
• Μερόπη · Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα, χ.χ. (στη σελίδα τίτλου Έκδοσις νεωτάτη)
• Ευφροσύνη• Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα, 1882..
• Φαύστα• Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα, 1894.
• Αντιόπη• Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα, 1908.
• Νικηφόρος Φωκάς• Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα, 1908.
ΙV.Ποίηση
• Γραομυομαχία· Επύλλιον ηρωικοκωμικόν. Αθήνα, τυπ.Δούκα, 1854.
• Εικασία. Αθήνα, τυπ.Αγγελοπούλου, 1856.
• Ψαπφα. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, χ.χ.
• Ανέκδοτα τραγούδια Δ.Ν.Βερναρδάκη. Μυτιλήνη, 1937 (έκδοση Π.Ι.Σαμαρά).
V.Μετάφραση
• Νικολάου Καραμζίνου · Ιστορία της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας1. Αθήνα, τυπ. Π.Κ.Παντελή, 1855.
• Νικολάου Καραμζίνου · Ιστορία της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας2. Αθήνα, τυπ. Π.Κ.Παντελή, 1856.
• Εδμόνδου δε Αμίτση, Η Κωνσταντινούπολις μετ’ εικόνων κατά μετάφρασιν διακεκριμένου λογίου. Αθήνα, 1896.
VI. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Δράματα· Έκδοσις νέα, πολλαχώς μεταρρυθμισθείσα και επιδιορθωθείσα μετά προλεγομένων, σημειώσεων, κρίσεων κ.λ.π., τόμος Α’. Αθήνα, τυπ. Του Κράτους, 1903.

No comments: