Ράινερ Μαρία Ρίλκε (1875 - 1926) Αυστριακός ποιητής και πεζογράφος

Ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε [Rainer Maria Rilke, 4 Δεκεμβρίου 1875 – 29 Δεκεμβρίου 1926] ήταν Αυστριακός ποιητής και πεζογράφος του 20ού αιώνα. Οι εικόνες του εστιάζονται στη δυσκολία της κοινωνίας σε μια εποχή δυσπιστίας, μοναξιάς, και βαθιάς ανησυχίας – θέματα που τον τοποθετούν ως ποιητή μεταξύ της παραδοσιακής και νεότερης ποίησης. Τα δύο διασημότερα έργα του είναι τα Σονέτα στον Ορφέα και οι Ελεγείες του Ντουίνο. Έγραψε επίσης περισσότερα από 400 ποιήματα στα γαλλικά, που τα αφιέρωσε στην πατρίδα επιλογής του, το καντόνι Βαλέ (Valais) στην Ελβετία.

Καταγόταν από γερμανική οικογένεια και γεννήθηκε ως René Karl Wilhelm Johann Josef Maria Rilke στην Πράγα. Τα παιδικά του χρόνια χαρακτηρίστηκαν από ανησυχία. Έζησε σε μια ταραγμένη εποχή τα χρόνια της νεότητάς του - θρησκευτικές διαμάχες, ηθική κατάπτωση, παγκόσμια αναστάτωση. Οι πρώτες αυτές παιδικές μνήμες ήταν και το πρώτο υλικό για το κατοπινό έργο του. Ήταν ακόμη η αιτία που τον έσπρωξε να περιπλανηθεί σ' όλη σχεδόν την Ευρώπη, από την Ιταλία και Γαλλία έως τη Ρωσία.

Ο πατέρας του, Γιόζεφ Ρίλκε (Josef Rilke, 1838-1906), έγινε ανώτερος υπάλληλος στους σιδηροδρόμους μετά από μια ανεπιτυχή στρατιωτική σταδιοδρομία. Η μητέρα του, Sophie ("Phia") Entz (1851-1931), καταγόταν από μια ευκατάστατη οικογένεια βιομηχάνων της Πράγας, τους Entz-Kinzelbergers, οι οποίοι κατοικούσαν σε ένα μέγαρο στην οδό Herrengasse (Panská) 8, όπου ο μικρός Ρενέ μεγάλωσε. Ο γάμος των γονέων του έγινε το 1884. Η σχέση μεταξύ της Phia και του μοναδικού γιου της βαρυνόταν από το παρατεταμένο πένθος της για τη μεγαλύτερη κόρη της. Οι γονείς του τον πίεσαν να ακολουθήσει σταδιοδρομία στρατιωτική. Φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή του Ζανκτ Πλέτεν (Sankt Ploeten) της Αυστρίας για μια πενταετία (1886 - 1891), και εγκατέλειψε λόγω ασθένειας. Το 1895 άρχισε να φοιτά στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα, όπου σπούδασε γερμανική λογοτεχνία, ιστορία της τέχνης και φιλοσοφία. Το 1896 εγκαταστάθηκε στο Μόναχο.

Το 1892 άρχισε να συμμετέχει σε φιλολογικούς κύκλους της Πράγας. Την εποχή αυτή χρονολογούνται και οι πρώτες ποιητικές συλλογές του. Επηρεάστηκε από τo ύφος του Δανού ποιητή Γενς Πέτερ Γιάκομπσεν (Jacobsen, 1847 - 1885) και του Βέλγου δραματουργού Μωρίς Μαίτερλινκ (Maeterlinck, 1862 - 1949), από το χριστιανικό υπαρξισμό του Σαίρεν Κίρκεγκωρ (Kierkegaard, 1813 - 1855), τον Ωγκύστ Ροντέν και την ψυχανάλυση του Σίγκμουντ Φρόυντ και μαζί με τον Αυστριακό ποιητή και δραματουργό Ούγκο φον Χόφμανσταλ και τον λυρικό Γερμανό ποιητή Στέφαν Γκεόργκε αποτελούν την τριάδα της νεωτεριστικής ποίησης στην Κεντρική Ευρώπη. Ιδιαίτερα όμως ο γαλλικός ιμπρεσιονισμός στη ζωγραφική και ο συμβολισμός στην ποίηση διαμόρφωσαν το στίχο του.

Ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε σε σκίτσο του Έμιλ Όρλικ (Emil Orlik) το 1917

Το 1899 και το 1900 ταξίδεψε στη Ρωσία και συνάντησε τον Λέοντα Τολστόι. Τα δύο αυτά ταξίδια του στη Ρωσία του ενέπνευσαν "Το Βιβλίο των Ωρών" (Das Stundenbuch, 1900 - 1904). Την εποχή αυτή έγραψε και "Το τραγούδι της αγάπης και του θανάτου του σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίλκε. Έγινε γραμματέας του Ροντέν από το 1905 μέχρι το 1906. Αφού διακόπηκε η σχέση του με το διάσημο γλύπτη, ταξίδεψε στη Γερμανία και στην Ιταλία.

Η φιλία του με τον Ροντέν, η ζωή του Παρισιού, ο γάμος του τον Απρίλιο του 1901 με τη νεαρή γλύπτρια Κλάρα Βέστχοφ από τη Βρέμη διαμόρφωσαν μια μυστικιστική διάθεση στη δεύτερη περίοδο της ποίησής του. Στα Νέα Ποιήματα (1907 - 1908) διαφαίνεται μια μεταφυσική ανησυχία μπροστά στο μυστήριο της δημιουργίας και του σύμπαντος. Το 1910 ο Ρίλκε ταξίδεψε στη Δαλματία, στη Βόρεια Αφρική και στην Αίγυπτο. Κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Τότε δημοσίευσε και τα αριστουργήματά του Ελεγείες του Ντουίνο (Duineser Elegien, 1911 - 1922), που άρχισε να γράφει κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον Πύργο του Ντουίνο της Δαλματίας, κοντά στη Τεργέστη, και τα Σονέτα στον Ορφέα (Sonette an Orpheus, 1922). Με τα δυο αυτά του έργα, με τον πλούσιο λυρισμό τους, το υμνητικό ύφος και την όρεξη για ζωή, ο Ρίλκε έφθασε στο αποκορύφωμα του ποιητικού του έργου.

Το μυθιστόρημα "Οι Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε" (Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge, 1910), που άρχισε να το γράφει στη Ρώμη το 1904, "μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρόδρομος της γραφής των Υπαρξιστών". Το 1929 δημοσιεύθηκε το πολύ ενδιαφέρον έργο του, που διαβάστηκε κι αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους νέους, Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή (Briefe an einem jungen Dichter). Η πλούσια αλληλογραφία του Ρίλκε περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για το έργο του. Πέθανε στις 29 Δεκεμβρίου 1926 από λευχαιμία στο Βαλμόν της Ελβετίας.

Έργα

Ποίηση

• Leben und Lieder (Ζωή και Τραγούδι) (1894)
• Larenopfer (Προσφορά στους Λάρητες) (1895)
• Traumgekrönt (Στεφανωμένος με όνειρα) (1897)
• Advent (Η έλευση) (1898)
• Das Stunden-Buch (Βιβλίο των Ωρών)

1. Das Buch vom mönchischen Leben (Το βιβλίο της μοναχικής ζωής) (1899)

—μτφ. Δ. Οικονομίδης ("Νέα Εστία" 1957 Α΄, 1960 Α΄, 1961 Α΄, 1963 Α΄, 1963 Β΄)

2. Das Buch von der Pilgerschaft (Το βιβλίο του προσκυνήματος) (1901)

3. Das Buch von der Armut und vom Tode (Το βιβλίο της φτώχειας και του θανάτου) (1903)

• Das Buch der Bilder (Το βιβλίο των εικόνων) (4 μέρη, 1902–1906)
• Neue Gedichte (Νέα ποιήματα) (1907)
• Duineser Elegien (Οι Ελεγείες του Ντουίνο) (1922)
• — μτφ. Δημ. Στ. Δήμου (περιοδικό "Μορφές", τεύχος 52 - 53 / Ιανουάριος - Φεβρουάριος 1951 έως τεύχος 64 / Ιανουάριος 1952 και σε βιβλίο από τις εκδ. Κωνσταντινίδη, 1975).
• — μτφ. Χαρίλαος Π. Τζαννετάκης (εκδ. Ίκαρος, 1953).
• — μτφ. Νικόλαος - Ιωάννης Σ. Μπούσουλας (εκδ. Μπουκουμάνης, 1977).
• — μτφ. Δημήτρης Θ. Γκότσης (εκδ. "Αρμός"), Αθήνα 2000.
• --- μτφ. Σωτήρης Σελαβής, Επίμετρο Κώστας Κουτσουρέλης (εκδ. "Περισπωμένη", 2011).

• Sonette an Orpheus (Σονέττα στον Ορφέα) (1922)
• —μτφ. Δημήτρης Θ. Γκότσης - σε συνεργασία με τον Ανδρέα Πετρίδη, Λευκωσία 1995

Πεζογραφία

• Ewald Tragy (1898)
• —μτφ. Άρης Δικταίος (στον τόμο «Βασιλιάς Μπόχους», εκδ. Γκοβόστης, 1973 και επανέκδοση ως «Έβαλντ Τράγκυ και άλλα διηγήματα», εκδ. Ζαχαρόπουλος, 1987)

• Zwei Prager Geschichten (Δύο ιστορίες της Πράγας : König Bohusch [Ο βασιλιάς Μπόχους]- και Die Geschwister [Τα αδέλφια]) (1899)
• —μτφ. Άρης Δικταίος (εκδ. Γκοβόστης, 1973 και επανέκδοση στον τόμο «Έβαλντ Τράγκυ και άλλα διηγήματα», εκδ. Ζαχαρόπουλος, 1987)
• —μτφ. Μαρία Αγγελίδου (εκδ. "Εξάντας", 2006)

• Geschichten vom Lieben Gott (Ιστορίες του καλού Θεού) (διηγήματα, 1900)
  

  — μτφ. Τέα Ανεμογιάννη (εκδ. "Δίφρος", 1956) * Auguste Rodin (1903) — μτφ. Εύη Μελά (εκδ. "Ν.Δ. Καραβία", 1954)

• Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christoph Rilke (Η αγάπη και ο θάνατος του σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίλκε) (λυρική πρόζα, 1906)
  

  — μτφ. Δημ. Στ. Δήμου (περιοδικό "Μακεδονικές Ημέρες", τεύχος 8 - 9 / Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1935 και σε βιβλίο από τις εκδ. "Χειρόγραφα", 1991) — μτφ. Ρένα Καρθαίου (εκδ. "Πιγκουίνος", 1944) — μτφ. Νικόλαος Κ. Παπαρρόδου (εκδ. Καραβίας, 1944) — μτφ. Τάκης Στουγιαννάκης (Θεσσαλονίκη, 1950) — μτφ. Νίκος Σπάνιας (εκδ. Ζάρβανος, 1963) — μτφ. Αλεξάνδρα Ρασιδάκη (εκδ. Ροές, 2003)

• Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge (Τα τετράδια του Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε) (μυθιστόρημα, 1910)

— μτφ. Δημ. Στ. Δήμου (περιοδικό "Μακεδονικές Ημέρες", τεύχος Οκτωβρίου 1938 έως τεύχος Αυγούστου 1939, περιοδικό "Ποιητική Τέχνη", τεύχος 24 / 1 Μαρτίου 1949 έως τεύχος 26 / 15 Δεκεμβρίου 1949, πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση σε βιβλίο από τις εκδ. Α.Ν. Συρόπουλος, 1954 και επανέκδοση από Το Ροδακιό, 1993)

— μτφ. Δημήτριος Μπέσκος (εκδ. Γαλαξίας, 1965)

— μτφ. Αλέξανδρος Ίσαρης (εκδ. Κίχλη, 2018)

Δράμα

• Das Turnzimmer (1895)
• Jetzt und in der Stunde unseres Absterbens (1896, μονόπρακτο)
• Im Frühfrost (1897)
• Höhenluft (1897, μονόπρακτο)
• Ohne Gegenwart (Χωρίς παρόν) (1897)
• Mütterchen (1898, μονόπρακτο)
• Die weisse Fürstin (Η λευκή πριγκίπισσα) (1898)
• —μτφ. Άρης Δικταίος (περιοδ. "Θέατρο" 46-48

• Das tägliche Leben (Η καθημερινή ζωή) (1901)

Επιστολογραφία

• Briefe an einen jungen dichter (Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή)
• —μτφ. Μάριος Πλωρίτης (εκδ. Ίκαρος, 1944)
• Briefe an die Mutter (Γράμματα στην μητέρα) (1896–1926)
• Briefe an eine venezianische Freundin (Γράμματα σε μία Βενετσιάνα φίλη) (εκδ. 2010)

Πηγές

• Δικταίος, Άρης: Εκλογή από το ποιητικό έργο του Rainer Maria Rilke. εκδ. "Α. Παπακώστα", Αθήναι 1957. (2η έκδοση επαυξημένη, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος", Αθήνα 1999).
• Σφήκα, Δημήτρη: "Ράινερ Μαρία Ρίλκε: Σ' αναζήτηση μιας πίστης", Φιλολογική "Βραδυνή", Αθήνα, 25 Νοεμβρίου 1963.

• Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", λήμμα: Ρίλκε, Ράινερ Μαρία, τόμ. 52, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
• Λούβαρις, Νικόλαος: Ρίλκε. Ο Αποδημητής, ο Μύστης, ο Επόπτης. 2η έκδοση, εκδ. "Δωδώνη", Αθήναι 1972.
• Λιαντίνης, Δημήτριος: Έξυπνον ενύπνιον. Οι Ελεγείες του Duino του Rilke. εκδ. "Εποπτεία", Αθήνα 1977. (Διδακτορική διατριβή με θέμα: Η παρουσία του ελληνικού πνεύματος στις Ελεγείες του Duino του R. M. Rilke. εκδ. Πανεπιστήμιον Αθηνών, 1978. Επανέκδοση, εκδ. "Δ. Λιαντίνη", Αθήνα 2006).
• Σπαντίδου, Κωνσταντίνα: «Ο φωτισμός των οντολογικών θεμελίων της ύπαρξης στην ποίηση του R. M. Rilke». Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 4 (1987), 45-51.
• Λάμπρος Μυγδάλης: Ελληνική βιβλιογραφία Ράινερ Μαρία Ρίλκε, εκδ. "Διαγώνιος", 1978.
• Φωσκαρίτης, Θάνος (επιμ.): "Αφιέρωμα στον Ρίλκε". Διαβάζω 274 (1991).
• Παπαχρήστου-Πάνου, Ευαγγελία: Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Ο χαριέστατος της οδύνης. εκδ. "Αρμός", Αθήνα 1996.
• Μπούκουρα-Κουτσονάσιου, Μαρία: Οι Ελεγείες του Ντουίνο του Ρ. Μ. Ρίλκε και τα Ελεγεία της οξώπετρας του Ελύτη: συγκριτική μελέτη ανάμεσα στα δύο έργα. Διδακτορική διατριβή, 2000.
• Ίσαρης, Αλέξανδρος: Κάτω από τόσα βλέφαρα. Σημειώσεις για τον Ρίλκε. εκδ. "Ίκαρος", Αθήνα 2007.
• Κοσμά, Ελένη: "Rainer Maria Rilke, Οι Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε: χαρτογραφώντας τον 'μέσα τόπο' ". Παλίμψηστον, τεύχος 26 (2011).
• Τσούπρου, Σταυρούλα Γ.: "Rilke, Παλαμάς, Σαχτούρης, Αθανασιάδης: ένα σημείο συνάντησης". Σύγκριση 25 (2015), 99-114.
• Ρίλκε, Ράινερ Μαρία: Επίλεκτα ποιήματα. Μετάφραση - Ερμηνευτικά Σχόλια Γιάννη Τζαβάρα. εκδ. "bookstars", Αθήνα 2020, ISBN 978-960-571-386-7
• Τζαβάρας, Γιάννης: Όμηρος και Ρίλκε περί θανάτου. εκδ. "Δωδώνη", Αθήνα 2019, ISBN 978-960-558-260-9