Τα πάθη του παρελθόντος κτήμα τού σήμερα

• Τα διηγήματα στο καινούργιο βιβλίο του Νίκου Παναγιωτόπουλου συμπυκνώνουν στιγμές από τον συντελεσμένο χρόνο του ατομικού βίου και της οικογένειας 
• Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, ΤΟ ΒΗΜΑ:22/05/2016

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος μάς διαβεβαιώνει πως κάθε όνομα που χρησιμοποιεί στο νέο του βιβλίο είναι πραγματικό

Νίκος Πανα­γιωτόπουλος
Γραφικός χαρακτήρας
Εκδόσεις Μεταίχμιο,
σελ. 181, τιμή 11 ευρώ

Ο χρόνος είναι πάντοτε συντελεσμένος: το παρόν δεν έχει καμία διάρκεια (μετατρέπεται αμέσως σε παρελθόν) και το μέλλον βρίσκεται μονίμως υπό αίρεση εμπρός μας. Ο συντελεσμένος χρόνος αποτελεί το υψηλότερο ενδεχομένως κεφάλαιο για τη λογοτεχνία, το βαθύτερο υπαρξιακό της ζήτημα. Η σχέση ωστόσο με το παρελθόν και με τον συντελεσμένο χρόνο δεν είναι ποτέ αυτονόητη: στιγμές που όταν βιώθηκαν (είτε στο επίπεδο του ατόμου είτε στο επίπεδο της κοινωνίας) ξετύλιγαν απλώς το πλεκτό της καθημερινότητας (και ήταν αδύνατον να ξεχωρίσουν μέσα στην ακατάσχετη ροή της) γίνονται αργότερα (με την ένταξή τους στις διεργασίες της μνήμης) σημεία τα οποία φωτίζουν ελλειπτικά το σύνολο της βιωμένης εμπειρίας, σηματωροί που προοικονομούν επιλογές και στάσεις της τρέχουσας ζωής.

Τα διηγήματα που φιλοξενούνται στο καινούργιο βιβλίο του Νίκου Παναγιωτόπουλου, ένα βιβλίο πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενά του, συμπυκνώνουν στιγμές από τον συντελεσμένο χρόνο του ατομικού βίου και της οικογένειας, εκκινώντας από τα παιδικά και τα εφηβικά χρόνια και φθάνοντας ως την πρώτη νιότη και την κατοπινή ωριμότητα. Τα πάντα εδώ έχουν αυτοβιογραφική βάση. Ο συγγραφέας μάς διαβεβαιώνει (και δεν έχουμε λόγο να μην τον πιστέψουμε) πως κάθε όνομα που χρησιμοποιεί είναι πραγματικό, φροντίζοντας εκ παραλλήλου να συνοδεύσει τα σχεδόν τηλεγραφικά, ακαριαίας δράσης κείμενά του (σπανίως ξεπερνούν τις τρεις σελίδες) με φωτογραφίες οι οποίες έχουν αντληθεί από το οικογενειακό άλμπουμ. Τι ακριβώς όμως σημαίνει αυτοβιογραφία; Μια αφήγηση κλεισμένη στα εσωτερικά της σύνορα (με γεγονότα και πρόσωπα που αφορούν μόνο την ίδια) ή μια σειρά ιστοριών στις οποίες οι περισσότεροι μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα κομμάτι του εαυτού τους, καθώς και κάποια θραύσματα της εποχής που αντιπροσωπεύουν;

Διαβάζω εδώ και δεκαετίες μυθιστορήματα και διηγήματα που, ανεξαρτήτως του κατά πόσο δηλώνουν την αυτοβιογραφική τους καταγωγή, δεν καταφέρνουν να ξεφύγουν από τα στενά ιδιωτικά τους όρια. Τα κομμάτια, αντιθέτως, του Παναγιωτόπουλου διαθέτουν ευθύς εξαρχής μιαν ευεργετική εξωστρέφεια. Τα δύο αγόρια που τσακώνονται αδιάκοπα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 στο πατρικό τους στο Χαλάνδρι, λαχταρίζοντας κάθε τόσο τους γονείς τους, ο πατέρας που δουλεύει ως ταχυδρομικός υπάλληλος του ΟΤΕ, η μάνα που υπεραγαπά και ταυτοχρόνως καταπιέζει τα παιδιά της, οι πρώτες ερωτικές και καλλιτεχνικές ανησυχίες, οι πολυάριθμοι φίλοι, συγγενείς και γνώριμοι του οικογενειακού κύκλου μπορεί να βγαίνουν από τον ιδιωτικό κόσμο του αφηγητή-συγγραφέα αλλά επανεγγράφονται με τη μνημονική τους ανάκληση στην ενήλικη πορεία του κατορθώνοντας να ανασυστήσουν το καθημερινό κλίμα του συντελεσμένου χρόνου τους: μια περίοδος με πολλή δουλειά και περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, πλην γεμάτη ζωντάνια, αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία. Ετσι όμως οι χαρές και τα χαρίσματα, οι αρρώστιες και οι φόβοι ή τα παθήματα και τα πάθη του παρελθόντος θα μετατραπούν ανεπαισθήτως σε κοινό κτήμα του σήμερα.

Κοινό ωστόσο κτήμα στη λογοτεχνία μπορεί να γίνει κάτι μόνο όταν είναι ικανό να παραγάγει συγκίνηση. Και τα διηγήματα του Παναγιωτόπουλου συγκινούν χάρη στον απομαγευτικό και συνάμα επαναμυθευτικό τους λόγο που επιτρέπει να μοιραστούμε από το ύψος του δικού μας πλέον συντελεσμένου χρόνου τα αισθήματα, τις αντιφάσεις και τις παλινωδίες των ηρώων αλλά και να ταυτιστούμε αγαπητικά μαζί τους - είτε είναι παιδιά είτε γονείς.