Η κυρία απ’ τη Σανγκάη συναντά τον Μπόρχες

• Πέντε παράδοξες ιστορίες από έναν πρωτο­εμφανιζόμενο συγγραφέα 
• Κουζέλη Λαμπρινή, ΤΟ ΒΗΜΑ: 22/05/2016

Ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο στον ρόλο του Χιου Γκλας στην πολυβραβευμένη «Επιστροφή» (2015) του Αλεχάντρο Γκονζάλες Ιναρίτου

Παναγιώτης Κεχαγιάς
Τελευταία προειδοποίησηΕκδόσεις Αντίποδες, 2016,
σελ. 105, τιμή 8,70 ευρώ

«Αυτή θα ήταν η ιστορία αν δεν υπήρχε ιστορία για να ειπωθεί: ο κύριος Γκλας είναι ξαπλωμένος γαλήνια στο λιβάδι...». Βεβαίως υπάρχει και διαφορετική εκδοχή της ιστορίας: «Ο κύριος Γκλας είναι ξαπλωμένος λίγο πιο βαθιά στη θάλασσα του χορταριού, ακριβώς κάτω από την επιφάνεια...». Σε μια άλλη εκδοχή ο κύριος Γκλας αργοπεθαίνει κατασπαραγμένος από μια μεγάλη αρκούδα, σε μια τέταρτη ο κύριος Γκλας σέρνει το γδαρμένο σώμα του στο χώμα... Ο κύριος Γκλας ανακαλύπτει την άγνωστη Αμερική, ο κύριος Γκλας ονειρεύεται, ο κύριος Γκλας μαχαιρώνει την αρκούδα, ο κύριος Γκλας... Χιου Γκλας, αυτό είναι το όνομά του. Είναι εξερευνητής, κυνηγός, γουναράς, ιχνηλάτης. Το 1823 σε μια εξερευνητική αποστολή του επιτίθεται μια μεγάλη αρκούδα. Οι σύντροφοί του τον εγκαταλείπουν. Βαθιά πληγωμένος, με τις σάρκες ξεσκισμένες, ο κύριος Γκλας επιβιώνει και ζητεί εκδίκηση από όσους τον εγκατέλειψαν. Θρύλος της αμερικανικής Δύσης, ο κύριος Γκλας έγινε σκίτσα και βιβλία, έγινε ταινίες και τραγούδια και χάρισε τον περασμένο Φεβρουάριο στον Λεονάρντο Ντι Κάπριο το πρώτο Οσκαρ της καριέρας του για την ερμηνεία του στον ρόλο του Χιου Γκλας στην πολυβραβευμένη «Επιστροφή» (2015) του Αλεχάντρο Γκονζάλες Ιναρίτου. Στο δικό μας κομμάτι της ελληνικής Ανατολής εμπνέει τώρα τον Παναγιώτη Κεχαγιά στο τελευταίο και εκτενέστερο διήγημα του πρώτου του βιβλίου με τίτλοΤελευταία προειδοποίηση (Αντίποδες, 2016).

Ο Παναγιώτης Κεχαγιάς, ο τρίτος πρωτοεμφανιζόμενος διηγηματογράφος που μας συστήνουν μέσα σε έναν χρόνο οι εκδόσεις Αντίποδες, κάνει το εκδοτικό ντεμπούτο του με πέντε διηγήματα τα οποία συμπεραίνουμε πως βρίσκονταν στα συρτάρια του καιρό ή πως τουλάχιστον η συγγραφή τους τον απασχολούσε πολύ καιρό, μια και, κατά δήλωσή του, ένα από αυτά με τίτλο «Κάτι αναλλοίωτο» πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο Φαρφουλάς τον Φεβρουάριο του 2005: δέκα τοπογράφοι φτάνουν σε ένα απόμερο χωριό για να το χαρτογραφήσουν. Με τα πλατύγυρα καπέλα τους και τα μαύρα ρούχα τους προκαλούν στους χωριανούς δέος και ανησυχία. Ο χάρτης που στέλνουν στο χωριό τέσσερα χρόνια αργότερα γίνεται αξιοθέατο, ιερό κειμήλιο, καμάρι και προσκύνημα, που καταγράφει τα σπίτια, τους δρόμους και τις στέρνες, αλλά και, με τρόπο απρόβλεπτο και ασυνήθιστο, τη ζωή που πέρασε από το χωριό.

Επίδραση του Μπόρχες

Καφκικό στην εκκίνησή του, το διήγημα, όπως και όλα της συλλογής, κραυγάζουν τη βαθιά μολυσματική επίδραση του Μπόρχες: λαβύρινθοι και κάτοπτρα, είδωλα, αρχαίες αποικίες και ερειπωμένα κάστρα, παράξενες διδασκαλίες και άγνωστες γλώσσες, αινίγματα και αποκρυπτογραφήσεις, αναγραμματισμοί και μυστικές επιγραφές, έγγραφα που φθάνουν από τα βάθη της γραφειοκρατίας, σύμπαν φαντασμαγορικό σχηματισμένο με υλικά ρεαλιστικά, γλώσσα ειρωνική, υποσημειώσεις σε κείμενα απόκρυφα, αδημοσίευτα άρθρα σε περιοδικά και μονογραφίες που κινούν κόσμους ολόκληρους, διάθεση παιγνιώδης, υπαινικτικές επαναλήψεις, σπειροειδείς αφηγήσεις και ανατροπές βουβής τραγικότητας, όλα τα στοιχεία της γραφής του Αργεντινού είναι εδώ.

Ο νέος συγγραφέας, για τον οποίο το μόνο που μαρτυρεί το λιτό βιογραφικό του είναι ότι γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα, δεν φαίνεται να επιχειρεί να συγκαλύψει την επίδραση αυτή, αντιθέτως την αναδεικνύει, παραδιδόμενος στη σαγήνη του λατινοαμερικανού λογοτέχνη, στη συνομιλία μαζί του. Στο «Πώς να επιτύχετε στην άσκηση της ταυρομαντείας», το πρώτο διήγημα της συλλογής, το συντομότερο από όλα - έξι σελίδες - και έντονα δραματικό, γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, κάποιος δίνει οδηγίες στους φουκαράδες που ετοιμάζονται να μπουν στον λαβύρινθο πιστεύοντας ότι έχουν σχέδιο αλάθητο για να σκοτώσουν τον ταύρο.

Στην «Ελευση της ευτυχίας» ο μύθος του Φάουστ συναντά τους μοναχικούς ψυχαναγκαστικούς ήρωες του Σαραμάγκου στο πρόσωπο του ιατροδικαστή δρος Τσερένκοφ σε μια αγωνιώδη ιστορία αγάπης που εκτυλίσσεται στους ζοφερούς χώρους ενός νεκροτομείου και ενός κλειστοφοβικού διαμερίσματος, μέσα από την εμμονική αναζήτηση μιας γυναικείας ύπαρξης που υφίσταται μόνο στη φωνή της.

Στην «Τελευταία προειδοποίηση» ένα αρχαίο φρούριο απροσδιόριστης καταγωγής και ιστορίας ορίζει μυστικά τις ζωές των ανθρώπων της πολιτείας που ζει κάτω από τη σκιά του και τα εφιαλτικά πλάνα μιας ταινίας σε μια έκθεση νέων καλλιτεχνών είναι δυσοίωνο σήμα μιας επερχόμενης απειλής στην οποία κανείς δεν δίνει σημασία.

Τα όρια της αφήγησης

Ο συγγραφέας φαίνεται πως γοητεύεται από τους θρύλους, τις λαϊκές δοξασίες και τις θρυλικές λογοτεχνικές αφηγήσεις. Οι ιστορίες του ξυπνούν μιαν αόριστη ανάμνηση από κάτι οικείο, τη νοσταλγία ενός άλλου κειμένου. Υπνωτικές, παρασύρουν τον αναγνώστη σε σύμπαντα φανταστικά, αλληγορικά, με ευφυή δολώματα και πνευματώδη γλώσσα, ακριβή και ευέλικτη, στον ρυθμό των παραδοσιακών αφηγήσεων. Είναι μια νέα φωνή στην αλυσίδα της ελληνικής παραδοξογραφίας, η οποία, με αναφορές στον Πόου, στον Κάφκα, στον Μπόρχες και στον Μπέκετ, περνά από τον Ν. Γ. Πεντζίκη, τον Επαμεινώνδα Γονατά και φθάνει στον Αριστείδη Αντονά. Οπως όλοι αυτοί, είναι φανερό πως και τούτος ο συγγραφέας ενδιαφέρεται για την αφήγηση ως διαδικασία. Τον προβληματίζουν θεωρητικά οι καλειδοσκοπικές πραγματικότητες που δημιουργεί η αφήγηση, τον διασκεδάζουν στην πράξη. Προσαρμόζει, διογκώνει, παραλλάσσει, συστρέφει τις αφηγήσεις του δοκιμάζοντας τις εκφραστικές του δυνατότητες αλλά και τα όρια της αφήγησης της ίδιας.

Πώς οι αφηγήσεις δημιουργούν κόσμους, πώς καθορίζουν τα μελλούμενα αλλά αλλάζουν και τα περασμένα, πώς διαμορφώνουν πραγματικότητες που δεν είναι - ή μήπως είναι; - πραγματικές, όλα αυτά φαίνεται να απασχολούν τον συγγραφέα στις πέντε αφηγήσεις όπου το αυτοαναφορικό στοιχείο είναι έκδηλο: «Το μόνο που είμαστε ικανοί να κρατάμε στη μνήμη μας είναι λέξεις, που από μόνες τους δεν είναι πιστές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας». Η προδοσία των λέξεων γίνεται η προδοσία της αφήγησης. Η καταληκτική ιστορία του κυρίου Γκλας μπορεί να διαβαστεί ως διήγημα ποιητικής για το πώς η θεματική ύλη ενός λογοτεχνήματος μπορεί να εκφραστεί καλλιτεχνικά, πώς μπορεί να μεταμορφωθεί σε κάθε πιθανή πλοκή, πώς ο αγνός «σπόρος της ιστορίας υποκύπτει στην ασθένεια της αφήγησης».